A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pMater iaaltechnolo gie4 cement 2008 7Ine ter Borch, Archispecials.comVloeiende vormen zijn in de loop der jaren het handelsmerkgeworden van architecte Zaha Hadid. Zo ook in het ont-werp voor de 270 m lange `paviljoenbrug' over de rivier deEbro voor EXPO2008 in Zaragoza. Geheel in lijn met hetexpothema`WaterandSubstainableDevelopment'doetdevormentaal denken aan een exotische vis die de rivieroeversdiagonaalsgewijs verbindt. Hadid vond in FibreC, oftewelglasvezelbeton, het `duurzame' materiaal dat haar visvisi-oen kon verwezenlijken. Duizenden panelen in een complexpatroon van tien grijstinten geven de buitenhuid hetgewenste vissenuiterlijk. Hoewel de computerrenderingsvan Hadid er bedrieglijk rationeel en uitvoerbaar uitzien,bleek de bouwpraktijk behoorlijk weerbarstig.Het spectaculaire brugontwerp van Hadid is hetwinnende ontwerp van de Internationale prijsvraagdie is uitgeschreven in het kader van de EXPO2008in Zaragoza. In nauwe samenwerking met de con-structeurs van Arup is het ontwerp uitgewerkt engerealiseerd. In juni van dit jaar is de brug geopenden tot de sluiting van de tentoonstelling in septem-ber diende hij als entree naar het EXPO-terrein. Debrug blijft ook nu, na de EXPO, in gebruik alsoeververbinding, en zal tevens dienst doen alsmuseum. De Paviljoenbrug is behalve oeververbin-ding en entree naar het Expoterrein immers ooktentoonstellingsruimte voor de expositie `Water, aUnique Source'. De expositie is onderverdeeld in driesubthema's die elk in een afzonderlijke ruimte van dePaviljoenbrug EXPO 2008 Zaragoza van Zaha HadidHAAIENHUID VANGLASVEZELBETON1 |De paviljoenbrug blijft ingebruik als oever-verbindingfoto: Fernando GuerraA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pMater iaalte chnologiecement 2008 7 5brug zijn gehuisvest. Het brugontwerp bestaat uiteen `cocon' die uitwaaiert als een gladiool in drie`cocons' van verschillende lengte. De cocons hebbeneen diamantvormige doorsnede. Samen verbindenze de oevers met uitzondering van ??n cocon dieboven het water eindigt. Ook de cocondoorsnedenvari?ren in hoogte en breedte. Soms is er een verdie-pingvloer aangebracht. Door de drie naast elkaargelegen cocons incidenteel ruimtelijk te vervlechtenen te verbinden, ontstaat een sensationele `prome-nade architecturale'.De aanlandingen van de brug zijn verweven methet natuurlijke landschap van de rivieroevers. Opde rechterrivieroever ligt de entree op een heuvel,veilig boven het rivierpeil bij een eventuele over-stroming. Op de linkerrivieroever is het oeverland-schap in brede stroken verdeeld. E?n strook ligt ietshoger zodat eronder een serviceruimte voor de brugkon worden weggewerkt.C o n s t r u c t i eOm de loop van de rivier zo min mogelijk te be?n-vloeden, is gekozen voor een overspanning metsteunpunten op de oevers en een enkel steunpuntin de rivier. De brug overspant de rivier daardoor intwee delen die samenkomen in het centrale steun-punt op het eiland dat op tweederde van de rechter-rivieroever ligt. De grootste overspanning is 185 m.Het steunpunt op het eiland draagt ongeveer dehelft van het totale gewicht van de brug. Hiervoor iseen, voor Spanje unieke, diepe paalfundering aan-gelegd van tien palen (72,5 m). De vloeiende vormvan het steunpunt is zo ontworpen dat de stroomvan de rivier minimale hinder ondervindt bij eeneventuele overstroming. Door de diamantvorm vande cocons heeft ook de wind weinig vat op debrug.De draagconstructie van de brug bestaat geheel uitstaalframes die gedeeltelijk zowel buiten als binnenin het zicht zijn gelaten. Het noordelijke deel vande brugconstructie, dat uit drie cocons bestaat, is oplocatie gebouwd op een tijdelijk schiereiland. Hetzuidelijke deel is op de oever van de rivier samen-gesteld. Met behulp van sledes en een kraan is hetbrugdeel over een afstand van 125 m naar zijnplaats van bestemming geschoven. Dit laatste waseen uiterst complexe manoeuvre vanwege de asym-metrische vormen van het brugdeel.H a a i e n h u i dHet bovenste deel van de coconconstructie is gro-tendeels bedekt met een buitenhuid van FibreC-panelen dtie zijn gemaakt van glasvezelbeton. Demiddelste cocon dient als doorlopende oeverver-binding, terwijl de zijcocons zijn ingericht alsexpositieruimten. Deze ruimten zijn geklimati-seerd. De binnenwanden zijn hier afgewerkt metgipsplaat voorzien van verschillende lagen gepo-lijst kunsthars. De middelste coconruimten dienenals overdekte promenade en staan in directe ver-binding met de buitenlucht. Aan de binnenkantzijn deze gevelwanden niet afgewerkt, waardoor2 |De gevelelementen zijnook van binnenuitzichtbaarfoto: Fernando GuerraA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pMater iaaltechnolo gie6 cement 2008 7de draagconstructie zichtbaar blijft. Via openingenin de buitenhuid ontstaat een boeiend spel vanlicht en schaduw dat een telkens veranderend gra-fisch patroon op de vloeren en wanden projec-teert.Hadid liet zich voor de buitenhuid inspireren doorhet ingenieuze patroon en de schubbenstructuurvan een haaienhuid. Niet alleen sprak het patroonHadid aan, het leek ook praktisch bruikbaar. Hetpatroon laat zich rond complexe curven wikkelenop basis van een simpel rechthoekig systeem.Om de vloeiende vormen van het bovendeel tekunnen realiseren, zijn de vormen gerationaliseerdtot cilinderdelen. De cilinders zijn vervolgens opge-deeld in rechthoekige panelen van gelijke afmetin-gen. Door over de rechthoeken diagonale lijnen tetrekken, wordt het vlak verdeeld in een aantal drie-hoeken. Zo zijn elf verschillende compositiesgemaakt. Het complexe schubbenpatroon ontstaatdoor de vlakjes op verschillende manieren in tekleuren met tien grijstinten.C o m p l e x e p r o d u c t i eHoewel eerst was gedacht de kleurvlakken direct inde panelen aan te brengen, is besloten tot een andereproductiemethode omwille van een hogere estheti-sche kwaliteit. Voor de panelen zijn FibreC-panelenvan 1500 x 500 x 13 mm gebruikt in tien standaardtinten van bijna wit, grijs naar zwart. Eigenlijk zijnhet vijf tinten met twee verschillende oppervlaktebe-handelingen: glad en licht gestraald. Door het struc-tuurverschil van het oppervlak ontstaat kleurverschil.Bij de betonproducent zijn de panelen verzaagdtot driehoeken, die vanuit Duitsland naar de3 |Het brugontwerp bestaatuit drie cocons met eendiamantvormigedoorsnede4 |Bevestiging van de ele-mentenA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pMater iaalte chnologiecement 2008 7 7Nederlandse gevelfabrikant (CFS Nederland) zijnvervoerd. Vanwege de kwetsbare scherpe puntenwas dit geen sinecure. Met deze 26 500 driehoe-ken is in de productiehal een complexe tangram-puzzel samengesteld van circa 9000 rechthoekigeelementen. De gevelelementen zijn opgebouwduit een aluminiumframe waarop een buitenhuiden een binnenhuid van FibreC-panelen zijn beves-tigd, met isolatie ertussen. Ook de binnenpanelenzijn in een kleurenpatroon van grijstinten gelegd,zij het aanzienlijk eenvoudiger dan de buiten-kant. De panelen zijn met schroeven in paneel-kleur (dus ook tien tinten) bevestigd op het frame.Het frame bestaat uit een ge?ntegreerd draagsy-steem van parallelle goten voor de afwatering endwarsverbindingen. In het werk zijn de alumini-umframes samengesteld tot een dragend netwerkdat via afstandhouders (brackets) aan de stalendraagstructuur is bevestigd. De gevelelementenzelf zijn waterdicht, ook in de promenade waar deopeningen niet ingevuld zijn met glas. Inregenenis zo beperkt tot water dat via de openingen bin-nenkomt. De isolatie in dit deel is niet thermisch,maar is vooral voor demping van het geluid.Hoewel de `rationalisering' er in theorie en inbeeld via computerrenderings eenvoudig en maak-baar uitzag, bleek de realiteit op de bouwplaatsweerbarstig. De golvende vlakken in verschillendehellinghoeken maakten een modulaire aanpakonmogelijk. Uiteindelijk was er geen paneel gelijken zijn alle panelen voorzien van een uniek labelmet een specifieke positieaanduiding. Met behulpvan 3D-modellering is het geheel opnieuw opmaat gezet.Op een mockup in de fabriek zijn de gevelelemen-ten en de bevestigingsmethode getest. De staal-constructie was voorzien van een diagonaal stalennetwerk waarop de aluminium brackets kondenworden gemonteerd. Helaas bleek de maatvoeringvan dat stalen netwerk ter plaatse niet nauwkeuriggenoeg. In het werk gelaste stalen hulpstukkenbrachten uitkomst.In verband met de te verwachten zetting bij hetweghalen van de tijdelijke ondersteuning, bewegin-gen van de brugconstructie en de thermische uit-zetting is het aluminium netwerk alleen aan debovenrand vast bevestigd. Aan de onderrand is deverbinding glijdend gemaakt om de bewegingen opte kunnen vangen.Hoewel de keuze voor deze giga-tangrampuzzel alsproductiemethode misschien niet zo voor de handligt, is het resultaat uiterst succesvol. De strakkelijnen zorgen in combinatie met de grote kleurvast-heid van de FibreC-panelen voor een sterk grafischeffect. Het resultaat is de moeite van een reisje naarZaragoza ruimschoots waard. nProjectgegevensproject:Paviljoenbrug, Zaragozaopdrachtgever:Expoagua 2008ontwerp:Zaha Hadid en Patrik Schumacheradviseur constructie:Arupaannemer:UTE Dragados ? URSSAleverancier gevelelementen:Rieder / CFS Nederlandmontage gevelelementen:Prince Cladding5 |Op een mockup in defabriek zijn de gevelele-menten en de bevesti-gingsmethode getest