Nieuwbouw dankzij hergebruik kelder3201510NieuwbouwdankzijhergebruikkelderBestaande constructie gebruikt in bouw- en eindfase Amadeus Den HaagNieuwbouw dankzij hergebruik kelder 32015 11Nieuwbouwproject Amadeus bestaat uit veertien bovengrondsebouwlagen met 8500 m2winkels, 76 appartementen en eenondergrondse parkeergarage bestemd voor bewoners (fig. 1).Voor de realisatie van het project moest de bestaande bebou-wing op deze prominente plek in de Haagse binnenstad wordengesloopt. Het grootste te slopen pand was zeven bouwlagenhoog met een enkellaagse ondergrondse parkeergarage. Daar-naast moesten enkele panden van drie bouwlagen wordenneergehaald; deze waren allemaal op staal gefundeerd.VariantenstudieIn de eerste haalbaarheidsstudies werd uitgegaan van volledigesloop, ook van de ondergrondse parkeergarage. Het nieuw-bouwplan voorzag in een nieuwe, tweelaagse ondergrondsegarage. Deze moest vlak langs de `beroemde' ondergrondseHaagse tramtunnel worden aangelegd. In een variantenstudiezijn de technische en financi?le consequenties onderzocht. Devier onderzochte varianten waren:1. tweelaagse kelder volledig injecteren/onderwaterbeton;2. tweelaagse kelder deels injecteren (fig. 2);3. eenlaagse kelder;4. kleine diepe kelder met toepassing parkeermachine.Van alle varianten bleken de technische risico's in meer ofmindere mate groot. Dit vertaalde zich uiteraard ook in debijbehorende hoge kosten, die zelf zo hoog waren dat het geheleproject financieel onhaalbaar werd. Er was daarom behoefteaan een slim alternatief. Voorgesteld werd te onderzoeken inhoeverre de bestaande kelderconstructie kon worden herge-bruikt: als bouwputbegrenzing en als onderdeel van de defini-tieve fundering op staal. In dat geval zou er zo vlak langs detramtunnel in ieder geval geen dure en risicovolle grondkerendetijdelijke constructie nodig zijn. In overleg met de opdrachtgeveris hiertoe besloten met als resultaat een grote financi?le bespa-ring en een aanzienlijke besparing in bouw-materiaal en sloop-afval.BallastenEen uitdaging bij hergebruik van de kelderbakconstructie washet opdrijven ervan na de sloop van de bovenbouw. Daarom washet noodzakelijk om de bestaande kelder in de uitvoering teIn appartementencomplex Amadeus komen wonen,winkelen en parkeren samen op het drukste punt inhet hart van Den Haag, op de hoek van de Kalver-markt en het Spui. Alle bekende problemen bijbinnenstedelijk bouwen op de plek van een postzegelzijn hier van toepassing. Het veertien verdiepingenhoge gebouw ligt ook nog eens vlak langs deHaagse tramtunnel. Hoge constructieve kostenbedreigden de financi?le haalbaarheid van het plan.De oplossing: de bestaande parkeergarage op dezelocatie niet slopen, maar gebruiken als onderdeelvan de bouwput en de nieuwe fundering.1ir. Remko Wiltjer RO,ing. Hielke Zuidwijk RO,ing. Bianca Oostdam RCIMd Raadgevende Ingenieurs1 Artist's impression project Amadeusbron: Bedaux de Brouwer ArchitectenNieuwbouw dankzij hergebruik kelder3201512belendingentramtunneldeel nieuwe kelderbelendingenbelendingendeel bestaandekelder2 Ontwerpschets nieuwbouw tweelaagse parkeergarage3 Principe bouwput en stalen frames op bestaande keldervloer4 Ballasten bestaande keldervloer5 Ontwerpschetsen gebruik bestaande fundering; toelichting voordelentoepassen tussenwand of kolomis gekoppeld, is de volledige bouwputfasering al in de ontwerp-fase ge?ngineerd. Zo zijn alle risico's en benodigde tijdelijkevoorzieningen al in een vroeg stadium onderkend, waardoor erin de uitvoeringsfase geen verrassingen waren.Constructie onderbouwDe onderste drie bouwlagen boven de parkeerkelder vanAmadeus hebben een commerci?le functie. Hiervoor was eenkolomstructuur noodzakelijk. De belasting uit deze kolommenballasten. In nauw overleg met de aannemer is een volledig fase-ringsplan uitgewerkt waarin ook de hoeveelheid en plaats vanhet ballast is bepaald. Mede omdat de fasering is begrensd doorde capaciteit van de bestaande keldervloer. Voor ballast zijn bigbags gebruikt, gevuld met puin uit de te slopen panden (foto 4).Nieuwe kelderTijdens het ontwerpproces is het plan uitgebreid met een naastde kelder gelegen perceel. Ter plaatse daarvan moest ook eenparkeerkelder komen, die volledig op de bestaande keldermoest aansluiten (fig. 3). De bouwput voor dit nieuwe kelder-deel bestaat uit stalen damwanden en een van nature aanwezigewaterremmende laag. De damwanden voor het realiseren vande nieuwe kelder grenzen aan een zijde direct aan op staalgefundeerde belendingen en aan de andere zijde aan debestaande fundering op staal van de bestaande kelder, waaropmoest worden aangesloten. Vanwege het grote gevaar vanzettingen en verstoring van de bestaande fundaties was het nietmogelijk de damwanden te trekken.Om vervormingen van de grond tijdens de bouw te beperken,is de bouwput voor de nieuwe kelder inwendig gestempeld. Naontgraven en het storten van de fundering op staal en dekelderbakconstructie (inclusief beganegrondvloer), zijn destempels verwijderd. Tijdens de bouw van de nieuwe kelderzijn de belendingen en ook de damwanden gemonitord opzettingen. Aangezien de nieuwe kelder aan de bestaande kelder23stempelrijstempelrijdiepwandparkeergaragemaaiveldca. NAP +0,5 mconstructie bovenbouwca. NAP -16,5o.k.kelder-vloerenca. NAP+5,60 mca. 7 mtijdelijkedamwandindicatieAZ26(155kg/m2)waterremmende laag / injectiestabiliteit bouwputis voldoendepalen door injectie /waterremmende laagtoepasbaar paalsysteem: fundex grondinjectiepaal(grondverdringend / trillingsvrij); voor lagerepaalbelasting is DPA-paal een alternatiefpermanentedamwandevt.uittevoerenalsdragendewandaanlegniveau bestaande funderingverlagen tot ontgravingsniveaunieuwbouw d.m.v. injecteren grond(bv. door waterglas)Nieuwbouw dankzij hergebruik kelder 32015 13begane grondoptimum omhoeveelheidstaal in opte stortenkeldervloer toteen minimumte beperken(ca. 200 kg/m2)tussenoplossing(250 kg/m2)veel staal in opte storten vloer(ca. 350 kg/m2)kelder7,80moest via de kelderverdieping worden afgedragen naar debestaande fundering op staal. Dit zou te hoge belastingen op deondergrond geven, met zeer hoge grondspanningen en zettin-gen tot gevolg. Lokaal stond de capaciteit van de bestaandefundering in geen verhouding tot wat in de nieuwe situatienoodzakelijk was. De nieuwbouw is immers minstens zevenbouwlagen hoger dan de bestaande panden. De oplossingmoest worden gezocht in het spreiden van de belastingen op delaag van de bestaande kelder.Hiervoor zijn verschillende constructieve varianten op kelder-niveau onderzocht (fig. 5). In overleg met de opdrachtgever iservoor gekozen om in de bestaande kelder betonnen wanden teplaatsen, direct onder de kolommen op de begane grond.Vanwege de hoge belastingen uit de bovenliggende kolommenis er in enkele nieuwe kelderwanden een staalconstructie opge-nomen (fig. 3). Hiermee was het mogelijk de lokaal hoge span-ningen bij de inleiding van de belasting vanuit de kolom op dewand op te nemen, binnen de randvoorwaarde van een maxi-male wanddikte van 300 mm. Tevens wordt met de staalcon-structie bereikt dat de volledige wandlengte kan worden benutvoor het spreiden van de belasting. Dit was noodzakelijk omdatspreiding in ??n richting onvoldoende was en om de optre-dende zettingen te beperken. In nauw overleg met geotechnischadviesbureau Geomet is in de ontwerpfase zeer veel aandachtbesteed aan dit aspect.Na de bovengenoemde spreiding in de betonwand was het ooknoodzakelijk om voorzieningen te treffen in de keldervloer.54Nieuwbouw dankzij hergebruik kelder3201514staal-betonkolomstaal-betonkolomstalen ligger ge?ntegreerdin betonvloerstalen frames inopstort op keldervloerbetonwandstalen framestalen kolomstalen kolom6, 7 Spreidingsconstructie in nieuwe kelderwand8 Bovenaanzicht bouwplaats met stabiliteitsspantfoto: Stieber FotografieConstructie bovenbouwDe 76 appartementen bevinden zich op de derde tot en metvijftiende verdieping. Om de belasting op de bestaande funde-ring tot een minimum te beperken, zijn een gewichtsreduce-rende breedplaatvloer (Cobiax-vloer met luchtgevulde holleelementen, foto 8) en een lichte, zwevende afwerkvloer toege-past. Deze maatregelen reduceren het gewicht, zijn financieelconcurrerend en doen geen afbreuk aan de kwaliteit van deappartementen.De stabiliteit van de woonlagen wordt verzorgd door woning-scheidende betonnen wanden. Daar waar mogelijk zijn ook opde onderste bouwlagen betonnen wanden geplaatst die debelasting afdragen op de fundering. Dit kon echter niet overal.Op ??n plek is een stalen stabiliteitsspant toegepast (foto 8 enfig. 9). De vorm van dit spant is afgestemd op het gebruik vande ruimten. Dit geeft op kelderniveau lokaal hoge belastingenop nieuwe kelderwanden. Om deze belasting te kunnen sprei-den, is gebruikgemaakt van het eerder genoemde stalen framein de kelderwanden.Daartoe is de vloer met 40 cm extra beton opgestort. In dezeopstorting zijn ter plaatse van de kolommen en wanden stalenframes opgenomen. Deze zijn opgebouwd uit HEB- en HEM-profielen die zijn verbonden met in twee richtingen gelastetussenschotten. De frames zijn voorzien van aangelaste stekkenzodat de betonwand en kolom rechtstreeks op het framekonden worden geplaatst (fig. 6 en foto 7).Vanwege de benodigde ballast op de keldervloer tijdens deuitvoering, was het noodzakelijk om de opstort in fasen aan tebrengen. Daarom ook zijn er big bags gebruikt; deze zijn rela-tief eenvoudig te verplaatsen.67Nieuwbouw dankzij hergebruik kelder 32015 15A' A B C DA' A B C9 Betonwanden inclusief stabiliteitsportaal ter plaatse van hoogbouwEen nieuwe dimensieHergebruik van bestaande funderingsconstructies is op zichniet nieuw en is al bij meerdere projecten toegepast. De manierwaarop bij project Amadeus de bestaande constructie is herge-bruikt in zowel de bouw- als eindfase, is echter van een nieuwedimensie. Dit heeft er zelfs toe geleid dat het project in dezedoor de opdrachtgever gewenste vorm, financieel haalbaar konworden gemaakt. PROJECTGEGEVENSproject Amadeus, Den Haagopdrachtgever VOF Kalvermarkt (Provast en a.s.r. vastgoedontwikkeling)architect Bedaux de Brouwer Architectenconstructeur IMd Raadgevende Ingenieursadviseur installaties Ingenieursburo Linssenhoofdaannemer Z?blin Nederlandleverancier prefab-betonvloeren Gelissen Betonstaalconstructie Voortman Staalbouw89a9b