Als het misgaat...5201272Als hetmisgaat...De`juridische constructeur'(3)Serie De`juridischeconstructeur'Dit is het derde deel van de serieover juridische aspecten waarmeede constructeur te maken kan krijgen. In dit deelzal weer worden uitgegaan van het traditionelebouwproces (gescheiden ontwerp en uitvoering),waarbij DNR van toepassing is verklaard. De gevol-gen van ontwerpfouten staan centraal. Voor eengoed begrip van dit artikel is het aan te raden deinhoud van de eerste twee delen van de serie tekennen [1, 2]. Deze delen zijn te raadplegen opwww.cementonline.nl.Als het misgaat... 52012 73STRAFRECHTELIJKEVERVOLGINGONDERZOEKARBEIDSINSPECTIESTRAFRECHTELIJKONDERZOEK OMONDERZOEKONDERZOEKSRAADVOOR VEILIGHEIDMELDING BIJVERZEKERAARSSCHIKKEN PROCEDERENRAAD VANARBITRAGEVOOR DE BOUWRECHTBANKINCIDENT*) Voor de volledigheid wordt in dit figuur de Onderzoeksraad voorVeiligheid genoemd. Hier wordt in dit artikel niet nader op ingegaan.1 Paleis van Justitie in Den Boschfoto: Guus Zebregs2 Mogelijke stappen na constructief incident *)De verzekeringWanneer bij een project schade optreedt, moet de betrokkenconstructeur dit zo spoedig mogelijk schriftelijk aan zijn verzekeraar melden. Op dat moment draagt hij de verantwoordelijkheid voor de juridische afhandeling van de schade over aan deverzekeraar. Wel kunnen er acties noodzakelijk zijn om degevolgen van schade te beperken (bijv. bepalen van tijdelijkeconstructies in overleg met aannemer). De kosten die hieraanzijn verbonden (`beredderingskosten') zijn vaak gedekt door deverzekering. De aansprakelijkheidsbeperkingen in DNR [1]zorgen er overigens voor dat een constructeur alleen aansprakelijk is voor `directe schade' (herstelkosten).De verzekeraar (of diens tussenpersoon) beoordeelt in hoeverreer schadeexperts en juridische ondersteuning moeten wordeningeschakeld voor (juridische) behandeling van de schade. Uitcontracten moet blijken hoe de risico's tussen de bouwpartijenzijn verdeeld. Bij de afhandeling zijn geregeld diverse verzekeraars betrokken, omdat bij schades in de bouw vaak diversebouwpartijen zijn betrokken en verschillende type verzekerinTijdens de bouw van een kantoorgebouw bezwijkteen balk met bovenliggende vloer. Het is nog onduidelijk of het een ontwerp of uitvoeringsfout betreft.Naast veel materi?le schade en vertragingsschade zijner twee zwaargewonden. Verzekeringsmaatschappijen worden gebeld en diverse onderzoekenworden opgestart (fig. 2).Dit is zomaar een voorbeeld van een schadegeval metde nasleep ervan. In dit artikel wordt deze nasleepnader behandeld: achtereenvolgens verzekeringen,geschilbeslechting en strafrechtelijke vervolging.12mr.ir. Wouter BootVolker InfraDesignir. Karel terwelTU Delft, fac. CiTGmr. Hugo StrangInstituut voor BouwrechtAls het misgaat...52012743 Constructeurs bleken in praktijk bijontwerpfouten in zeer weinig gevallenaansprakelijk te zijnvan zaken van derden, met inbegrip van de daaruit voortvloeiende schade) 1). Om dekking voor deze schade tekunnen verkrijgen, is het meestal nodig een AVB af tesluiten. De AVB is dus vergelijkbaar met een WAverzekering voor particulieren.Minnelijke wegDe bouwpartijen, soms vertegenwoordigd door hun verzekeraars, moeten het onderling eens worden over wie verantwoordelijk is voor welk aandeel in de schade. In het tweede artikeluit deze serie [2] is ingegaan op situaties wanneer een constructeur aansprakelijk kan zijn. De schadeafwikkeling kan gebeurenvia minnelijke schikking, arbitrage of rechtszaak. DNR geeftaan dat `verschillen van mening' zoveel mogelijk worden opgelost langs `minnelijke weg'. Dit kan door middel van onderhandeling tussen de partijen.Als bij deze onderhandelingen een onafhankelijke derde(`mediator') wordt ingeschakeld om te bemiddelen, is er sprakevan `mediation'. Men kan zelf een mediator aanstellen, maarmediation is ook mogelijk bij de Commissie Klachtenbemiddeling van NLingenieurs. Een opvallend aspect van mediation isde `Caucus': partijen kunnen afspreken dat de mediatorafzonderlijk met elk van hen spreekt. Een dergelijke gang vanzaken is bij andere geschilbeslechtingsmethoden ondenkbaarin verband met schending van het belangrijke beginsel van`hoor en wederhoor': partijen moeten in gelijke mate wordengehoord en een partij moet de gelegenheid krijgen te reagerenop de beschuldigingen, het bewijs en de argumenten van deandere partij.Een belangrijke keuzeAls partijen geen onderhandelingen willen aangaan of alsonderhandelingen niet succesvol zijn, zal het geschil moetenworden beslecht door de rechter of arbitrage. Deze beidegeschilbeslechtingsmethoden geven een juridisch bindendebeoordeling van het geschil in de vorm van een vonnis. Bij hetaangaan van het contract hebben opdrachtgever en constructeur kunnen kiezen uit deze twee methoden. Verschillendeoverwegingen kunnen hierbij spelen, zoals deskundigheid vande arbiters, kosten en snelheid van de procedure, en de openbaarheid. In de bouw wordt vaak voor arbitrage gekozen.Als technische aspecten een rol spelen, is de technischedeskundigheid van arbiters een voordeel van arbitrage. Degen zijn afgesloten. Elke verzekeraar heeft bovendien zijn eigenverzekeringsvoorwaarden. Dit alles kan de afhandelingcomplex maken.Relevante verzekeringen bij gebouwgerelateerde schade zijn deConstruction All Risksverzekering (CAR), de beroepsaansprakelijkheidsverzekering (BAV) en de aansprakelijkheidsverzekering bedrijven (AVB).CAR-verzekeringWanneer tijdens de uitvoering schade ontstaat, speelt de CARverzekering meestal een belangrijke rol. De CARverzekering isverdeeld in een aantal rubrieken, waarvan de eerste (`CAR I')de bekendste is. Deze rubriek biedt dekking tegen materi?leschade die tijdens de bouw (en een eventueel afgesprokenonderhoudstermijn) plaatsvindt. Het herbouwen van debeschadigde constructie valt hieronder. De CARverzekering,die meestal door de opdrachtgever of aannemer wordt afgesloten, kent twee bijzonderheden. Ten eerste is de schuldvraag nietvan belang. Ten tweede kan de oorzaak van schade ook liggenv??rdat de verzekeringstermijn is ingegaan. Zo kunnenontwerpfouten die pas aan het licht komen tijdens de uitvoering zijn gedekt.BAV en AVBDe belangrijkste verzekering voor de constructeur is de BAV.Deze dekt directe vermogensschade als gevolg van eentoerekenbare tekortkoming bij de vervulling van zijn beroep(beroepsfout). Denk hierbij aan de herstelkosten als er noggeen schade is opgetreden. Dit is bijvoorbeeld het geval als er teweinig wapening is berekend, maar dit nog niet heeft geleid totschade. De CARverzekering biedt dan gewoonlijk geendekking. De kosten voor extra engineeringswerkzaamheden (ofopnieuw doen van het werk), wanneer de oorspronkelijkewerkzaamheden niet goed zijn uitgevoerd, zijn meestal nietgedekt.DNR verplicht de adviseur een BAV af te sluiten. De premievoor constructeurs hangt samen met de hoogte van de omzet,de mate van risico van de activiteiten en het aantal werkzamepersonen. Wanneer er veel schades op een polis wordengemeld, kan de verzekering worden opgezegd, het eigen risicoworden verhoogd of de premie worden verhoogd.Wanneer sprake is van een ontwerpfout van de constructeur, ishet mogelijk dat eerst de CAR tot uitkering van de herbouwkosten overgaat, waarna de CARverzekeraar een deel van deschade verhaalt op de BAV van de constructeur. Standaarddekt de BAV geen personenschade (schade door letsel ofaantasting van de gezondheid van personen) en zaakschade(schade door beschadiging, vernietiging of verloren gaan1) Definities ontleend aan: Verzekeringsvoorwaarden (Beroeps)aansprakelijkheidsverzekering, ARI07, AllianzAls het misgaat... 52012 753partij kan echter besluiten het geschil toch voor te leggen aande (kanton)rechter als de vordering lager is dan 25 000.Bij de RvA krijgt men te maken met het arbitragerecht. Ditrecht staat in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering(Rv). Het bevat niet veel dwingend recht. Naast hetgeen wordtbepaald in het Rv, is van belang wat partijen zijn overeengekomen. Verder heeft elk arbitrageinstituut zijn eigen regels.Arbiters en secretarissenDe procedure wordt door de eiser begonnen (`aanhangiggemaakt') met een schriftelijk stuk (verzoekschrift of Memorievan Eis). Vervolgens moet worden beslist wie de arbiters zijn.Arbiters worden benoemd door de bestuursvoorzitter van deRvA, waarbij partijen gezamenlijk hun voorkeur kunnenopgeven. Per zaak worden ??n of drie arbiters benoemd. Er isdus steeds sprake van een oneven aantal. Bij de RvA zijn demeeste arbiters ingenieurs die hun sporen hebben verdiend inde bouwwereld. Overigens zijn de enige wettelijke eisen aaneen arbiter dat hij `handelingsbekwaam' (meerderjarig en nietonder curatele gesteld) is.Arbiters zijn meestal niet juridisch geschoold, waardoor eenjurist nodig is voor juridisch advies en bijstand. Deze rol isgelegd bij de `juristsecretaris' en komt bovenop de andereciviele rechter benoemt in een dergelijk geval meestal een technisch deskundige en gaat af op diens oordeel. Ook de procespartijen voelen zich dan vaak genoodzaakt deskundigen in dearm te nemen. Dit maakt een civiele procedure erg duur. Bij deRaad van Arbitrage voor de Bouw (RvA) hoeft men niet eenadvocaat in de arm te nemen. In civiele procedures bij de rechtbank is dit meestal wel het geval.Ook openbaarheid van de procedure kan een rol spelen. Eenzitting van de rechtbank is in beginsel vrij toegankelijk. Dit ismeestal niet het geval bij arbitrage. Deze `vertrouwelijkheid' kanenerzijds een voordeel zijn, omdat bedrijfsgegevens en deuitkomst van een geschil geheim blijven. Anderzijds is openbaarheid een belangrijk beginsel ter waarborging van de onpartijdigheid. Iedereen kan controleren of geschillen op een onpartijdigewijze worden afgedaan. Wel zijn uitspraken van de RvA openbaar, in die zin dat vonnissen in geanonimiseerde vorm wordengepubliceerd op diens website.ArbitragerechtAls in het contract is gekozen voor de rechter of als er geenkeuze is gemaakt, wordt het geschil voorgelegd aan de rechter.Als voor arbitrage is gekozen en DNR van toepassing isverklaard, wordt het geschil voorgelegd aan de RvA. De eisendeAls het misgaat...52012764recht. Uit het Sr volgt in welke gevallen strafrechtelijkeveroordeling kan plaatsvinden. Als de zaak voor een strafrechter komt, is de afloop niet gemakkelijk voorspelbaar. Alleomstandigheden van het geval worden in aanmerkinggenomen. Bij de vraag of de constructeur schuld heeft, ligt delat hoog. Verwijtbaarheid is niet genoeg: er moet sprake zijnvan verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid [6]. Nog eenstap verder is roekeloosheid, wat voor een strafverzwaringzorgt. Dit is zeer onvoorzichtig gedrag waarbij welbewust enmet ernstige gevolgen onaanvaardbare risico's wordengenomen. Naast schuld wordt ook het causaal (oorzakelijk)verband getoetst. Dit gebeurt op basis van redelijke toerekening: kan de dood of het lichamelijk letsel van het slachtofferredelijkerwijs aan de verdachte worden toegerekend? Vaakwordt hierbij gekeken naar de voorzienbaarheid. De volgendewerkzaamheden van een secretaris, zoals het verzorgen van decommunicatie tussen partijen en de RvA en administratievewerkzaamheden. De secretaris heeft daarnaast een adviserendestem en stelt het conceptvonnis op. Bij de RvA is de secretarisdus een invloedrijk persoon, zeker met betrekking tot juridische aspecten. Overigens wordt er soms wel een jurist alsarbiter benoemd, vooral bij juridische kwesties en bij zaken inhoger beroep.Goede mannenTijdens de procedure kan het tot een schikking komen. Als ditniet gebeurt, dan wordt na de inhoudelijke behandeling van dezaak een arbitraal vonnis gewezen. Dit vonnis heeft dezelfderechtskracht als een vonnis van de civiele rechter. Bij de RvAbeslissen arbiters als `goede mannen naar billijkheid' (rechtvaardigheid, redelijkheid), tenzij partijen overeenkomen dat zebeslissen naar de `regelen des rechts'. In de praktijk leiden dezeverschillende beslissingsmaatstaven niet gauw tot verschillendeuitkomsten. In beide gevallen hebben arbiters ongeveer evenveel vrijheid.Uit het vonnis blijkt of en in hoeverre de constructeur aansprakelijk is. De constructeur of opdrachtgever kan besluiten inhoger beroep te gaan bij de RvA. Het geschil wordt dan in zijnvolledigheid nog een keer behandeld met andere arbiters. Alspartijen geen hoger beroep instellen, eindigt hiermee de(civiele) rechtsgang. Los van de civielrechtelijke aansprakelijkheid, kan de constructeur worden geconfronteerd met eenstrafzaak. Deze zaken kunnen parallel aan elkaar lopen. Strafrecht moet worden onderscheiden van civiel recht: of bepaaldgedrag strafwaardig is, is een andere vraag dan wie de schademoet betalen.VervolgingVoor arbeidsongevallen op de bouwplaats die tot overlijden,blijvend letsel of ziekenhuisopname leiden, geldt een meldingsplicht bij de Arbeidsinspectie. Deze stelt een onderzoek in eneen rapport op. Ook kan ze sanctionele maatregelen nemen,zoals het stilleggen van het werk en het opleggen van boetes.De Arbeidsinspectie ontleent deze bevoegdheden aan deArbeidsomstandighedenwet (Arbowet). Bij ernstige overtredingen maakt zij een procesverbaal op en stuurt dit op naarhet Openbaar Ministerie (OM). Het OM onderzoekt of er strafbare feiten zijn gepleegd en gaat zo nodig tot vervolging over.Vanzelfsprekend komt het OM ook in actie als in de gebruiksfase van het gebrekkige bouwwerk slachtoffers vallen. Eenvervolging kan gericht zijn tegen het ingenieursbureau (derechtspersoon) en/of tegen de constructeur als persoon.Het Wetboek van Strafrecht (Sr) geeft regels over het strafAls het misgaat... 52012 774 Patio Sevilla in Maastrichtfoto: Loraine Bodewes / Novumgevolg. Tevens maakten beide hoogleraren een analyse van hetgevolgde ontwerp en bouwproces en toonden daarin foutenaan die eerst tot schade tijdens de bouw en later tot de instorting hebben geleid.De deelconstructeur werd vrijgesproken. De instorting wasweliswaar mede het gevolg van het handelen van dezeconstructeur, maar de onjuiste detaillering van de nok werdgekwalificeerd als slechts verwijtbaar handelen. Het handelenvan de deelconstructeur was niet `grovelijk of aanmerkelijkonvoorzichtig, onachtzaam, nalatig of ondeskundig'. Enerzijdsging hij ervan uit dat de nok van het balkon op de beganegrond volledig zou worden ondersteund, namelijk door eenkolom. Het OM had tevergeefs aangevoerd dat de constructeurhierover informatie had moeten inwinnen. Anderzijdsoordeelde de rechtbank dat van de `gemiddelde constructeur' inredelijkheid niet kan worden verwacht dat hij de gecompliceerde spanningstoestand in de nok, die tot instorting leidde,doorziet.Het handelen van de aannemer was verwijtbaar maar ook hijwerd vrijgesproken. De aannemer had weliswaar scheurvorming in de uiteindelijk bezweken nok niet gemeld aan dehoofdconstructeur, maar had wel reparatiewerkzaamhedenuitgevoerd.De hoofdconstructeur werd wel veroordeeld, namelijk tot hetbetalen van een geldboete van 22 500, omdat deze `aanmerkelijk onachtzaam' had gehandeld. Medewerkers hadden in hetontwerpproces geen goede controle uitgevoerd op de detaillering van de nok en hadden na het waarnemen van scheurvorming in een aantal nokken geen nader onderzoek gedaan.Er lag dus een zwaardere verantwoordelijkheid bij de hoofdconstructeur dan bij de deelconstructeur.Casus: Torenkraan CuijkVoor zover bekend, zijn er naast Patio Sevilla nog twee anderestrafzaken geweest waarbij constructeurs zijn vervolgd, namelijk het omvallen van een torenkraan in Cuijk en het instortenvan een steigerconstructie in de Amercentrale. Bij het omvallenvan een torenkraan in Cuijk kwamen twee mensen om hetleven en ??n raakte zwaargewond. Niet alleen bij dodelijkeslachtoffers maar ook bij zwaargewonden kan het OM eenconstructeur vervolgen. Het ingenieursbureau werd zovervolgd voor `zwaar lichamelijk letsel door schuld'.De constructeur had fouten gemaakt bij het berekenen van hetfunderingsblok. Door drie ingeschakelde deskundigen werdvastgesteld dat hij veiligheidsklasse 1 in plaats van veiligheidsklasse 3 had toegepast. Als veiligheidsklasse 3 zou zijndrie casussen illustreren strafrechtelijke vervolging bij ontwerpfouten van constructeurs.Casus: Patio SevillaIn 2003 kwamen er in Maastricht balkons van een appartementencomplex naar beneden. De hoofdconstructeur, de deelconstructeur van de geprefabriceerde betonnen balkons en deaannemer werden als rechtspersoon vervolgd wegens `dooddoor schuld'. De deelconstructeur was ingeschakeld door debalkonleverancier voor het maken van sterkteberekeningen enhet detailleren van de balkons. In het bestek was vastgelegd datberekeningen en tekeningen van derden zouden wordengecontroleerd door de hoofdconstructeur.De strafrechters stonden voor een moeilijke taak: deskundigenverschilden van mening over de oorzaak van de instorting.Onderzoek wees uit dat de koudebrugonderbrekingen niet deoorzaak konden zijn. Het probleem lag bij de betonnennokken, die ? naast de twee koudebrugonderbrekingen ? alsderde oplegpunt van een balkonplaat fungeerden. Tussen dezenokken stonden stalen kolommen. De nok van het onderstebalkon was niet ondersteund en scheurde tijdens de bouw. Deaannemer bracht op advies van de hoofdconstructeur eenstalen console aan onder deze nok. De console werd op spanning gezet door twee verticaal geplaatste draadeinden en detussenruimte werd opgevuld met gietmortel. De scheur werdge?njecteerd met epoxyhars.Deskundigen, ingeschakeld door betrokkenen partijen,droegen verschillende oorzaken aan of sloten oorzaken uit. Destrafrechters volgden de rapportage en meningen van deskundigen prof.dr.ir. J. Blaauwendraad en prof.ir. D.G. Mans. Zijstelden door middel van een berekening vast dat de oorzaakvan de instorting lag bij de nok op de begane grond. Hoeweldeze nok qua wapeningsdetaillering niet aan NEN 6720voldeed, zou hij wel voldoende sterk zijn om splijtkrachten teweerstaan. Er trad echter ? kort gezegd ? een wezenlijke reductie van de sterkte van de nok op door buiging in de nok: enerzijds ontstonden zo extra trekspanningen en anderzijds vond ereen concentratie van de belasting plaats op ??n zijde van denok. Als gevolg hiervan was een deel van de nok afgeboerd,namelijk langs het ongewapende gedeelte, met de instorting alsAls het misgaat...5201278tice concept, selective focus on nearest part ,lens blur f/x5Ter afsluitingDe constructeur kan alleen in ernstige gevallen strafrechtelijkworden vervolgd. Dit ligt in beginsel anders voor de civielrechtelijke aansprakelijkstelling. Een constructeur moet zich alseen goed en zorgvuldig handelend adviseur gedragen.Constructeurs bleken echter in praktijk bij ontwerpfouten inzeer weinig gevallen aansprakelijk. Dit kan met DNR 2011echter gaan veranderen vanwege de meer soepele regelinginzake ingebrekestelling en de verhoging van de maximaleschadevergoeding [2]. Daarnaast geeft DNR aan dat deconstructeur rekening moet houden met regelgeving die opzijn opdracht betrekking heeft. Het wordt dus steeds belangrijker dat de constructeur op de hoogte is van alle juridischeaspecten van zijn werkzaamheden. Geen gemakkelijke opgave,gezien de omvangrijke juridische literatuur en het gegeven dathet recht voortdurend in beweging zal blijven. Literatuur1 Boot, W., Terwel, K. & Strang, H., Juridische aspecten in decontractfase. Cement 2011/8.2 Boot, W., Terwel, K. & Strang, H., Aansprakelijkheid van deconstructeur. Cement 2012/3.3 Makkinga, L.C., Werven, D.E. van, Bouwen een riskanteaangelegenheid: risico's en verzekeringen in het bouwproces. SBR,Rotterdam, 1996.4 Rijlaarsdam, J.G.F., Zeker door de bouw: beheersing van risico's inovereenkomsten. SBR, Rotterdam, 1997.5 Zwart, J.E., Hoe te handelen bij schade? SBR, Rotterdam, 1998.6 De Hullu, J., Materieel strafrecht. Deventer 2009.toegepast, zou het funderingsblok groter zijn ontworpen en dekraan in de onderhavige omstandigheden niet zijn omgevallen.De rechtbank oordeelde dat de verdachte een aanmerkelijkefout had gemaakt door NEN 6700 niet toe te passen. Derechtbank veroordeelde het ingenieursbureau tot een geldboete van 25 000.Casus: AmercentraleNiet alleen de rechtspersoon (het ingenieursbureau) kan strafrechtelijk worden vervolgd, maar ook de constructeur persoonlijk. Het OM deed dit na de instorting van een steiger in eenstoomketel van de Amercentrale in 2003. Vijf mensen kwamenom en drie mensen raakten zwaargewond. De constructeur(steigerontwerper) had bij de sterkteberekening sterkere eigenschappen aan het materiaal toegekend dan volgens de fabrieksvoorschriften toelaatbaar en bovendien geen stabiliteitsberekeningen gemaakt. Daarnaast ontbrak een belangrijke tekening.De rechtbank oordeelde dat sprake was van `roekeloos handelen' van de constructeur en diens werkgever. De constructeurwerd het ontbreken van een tekening en stabiliteitsberekeningverweten. Bovendien had hij niet adequaat gereageerd op doorbuigingen in de steiger door geen herberekeningen te maken.De rechtbank veroordeelde de constructeur tot ??n jaaronvoorwaardelijke gevangenisstraf. Ook werden zijn werkgever, diens moederbedrijf en de hoofdaannemer veroordeeldtot het betalen van hoge geldboetes.RechtenOndanks de zorgvuldigheid waarmee het artikel is samen-gesteld, kunnen hieraan geen rechten worden ontleend. Het isaltijd raadzaam een deskundig adviseur te raadplegen voor deactuele stand van zaken van het recht en omdat elke situatieuniek is.5 Uitspraken van de RvA zijnopenbaar; vonnissenworden in geanonimiseer-de vorm gepubliceerd opdiens website