themaCultureel brandpunt2201230themaCultureelbrandpuntIndecember2008verwierfBAMUtiliteitsbouwdeDesign&Build-opdrachtvoorDeNieuweKolkinAssen.Ruimdriejaarlater,infebruari2012,wordthetcomplexopgeleverd.Eenopmerkelijkeprestatie,wanthetProgrammavanEisenisnieteenvoudig:tweetheaterzalen,vijfbioscoopzalen,eenbibliotheek,horeca,kantoorruimte,65appartementen,eentweelaagseondergrondseparkeergarageennogveleanderevoorzieningen.DeNieuweKolkvormtdaarmeeeencultureelbrandpunt.1D&B-project De Nieuwe Kolk in Assen gereed in ruim drie jaarAan de kop van de Vaart in het centrum van Assen moest hetoude theater De Kolk hoognodig worden vervangen. Degemeente Assen besloot om diverse culturele instellingen,waaronder theater, bioscoop, kunstuitleen, openbare biblio-theek en biblionet, gezamenlijk in ??n complex onder tebrengen. In samenwerking met woningcorporatie Actiumwerden hier 65 appartementen aan toegevoegd. Uiteindelijkontstond een omvangrijk Programma van Eisen, van in totaal47 770 m? bvo, waarvan 20 000 m? ten behoeve van cultuur.Cultureel brandpunt 22012 312ir. Jaap Schaveling,ir. Roel de Jong ROIngenieursbureauWassenaar1 Het hele project in vogelvluchtfoto: Dagblad van het Noorden / Kees van de Veen2 3D-RevitmodelNa het opstellen van het PvE besloot de gemeente Assen omhet project als Design&Build-contract aan te besteden. Hier-voor werden drie consortia uitgenodigd. Tijdens de aanbeste-ding bleek dat het ontwerp van de BAM Utiliteitsbouw alsenige van de drie aan de vraagspecificatie ?n het taakstellendbudget voldeed. Voor de inwoners van Assen was dat jammer,want het was de bedoeling dat zij uit drie ontwerpen, hetwinnende zouden kiezen.OntwerpIn een aantal dialoogrondes met de toekomstige gebruikerswerd de vraagspecificatie vertaald in een architectonischontwerp. Wat opvalt in dit ontwerp is de creatie van een plein,de Pelinckhof, met daarboven een geweldige luifel van ??nverdieping hoog die 18 m uitkraagt (foto 3). Deze markeerttevens de entree naar het cultuurportaal, een hoge transparanteruimte die toegang verleent aan het theater, de bioscoop, dekunstuitleen en de bibliotheek.Er zijn twee theaterzalen, een grote en een kleine. De grote zaalmet de toneeltoren is centraal in het complex gelegen. Deeigenschappen van deze zaal maken het mogelijk klassiektoneel, musicals, cabaret en theaterconcerten uit te voeren. Incombinatie met een orkestkamer op het toneel is deze ookgeschikt voor symfonische en kamermuziek. Door de tweebalkons zit het publiek dicht op het toneel. Samen met dezijbalkons heeft de zaal daardoor een intiem karakter.Naast de grote theaterzaal ligt de kleine zaal. Dit is een `vlakke-vloer-theater'. De zaal is geschikt voor kleinere voorstellingen,harde popmuziek en houseparty's. Dit stelt hoge eisen aan degeluidsisolatie. Boven deze zaal bevinden zich, opmerkelijkgenoeg, ook een aantal appartementen. Dat is op zijn zachtstgezegd niet zo'n handige combinatie. Maar de eis van 65 appar-tementen in combinatie met het bestemmingsplan, liet geenandere mogelijkheid. De kleine zaal is daarom geplaatst opakoestisch rubber en staat verder helemaal los van de anderebouwdelen (zie verderop).De overige appartementen bevinden zich aan de achterzijde enlangs de Alteveerstraat. Hier bevindt zich ook de ingang voorde laad- en losruimte van het theater en de ingang van deparkeergarage.Programma? Grote theaterzaal (850 stoelen) met foyer en toneeltoren? Kleine theaterzaal (250 stoelen) uitgevoerd als`vlakke-vloer-theater'? Vijf bioscoopzalen in grootte vari?rend van 85 tot 300 zitplaatsen? Centrum voor Beeldende Kunst? Openbare bibliotheek? Biblionet Drenthe? Grand Caf?? Orangerie? Commerci?le ruimte (6000 m?)? Havenvoorziening t.b.v. pleziervaart? 65 appartementen? Fietsenstalling 350 plaatsen? Parkeergarage 500 plaatsen? Restauratie van twee monumentale pandenthemaCultureel brandpunt2201232Ondergronds kunnen over twee lagen 500 auto's worden gepar-keerd. Op de bovenste laag is daglichttoetreding. Op dit niveaubevindt zich ook de orkestbak van de grote theaterzaal. Naastde parkeergarage bevinden zich vier ondergrondse bioscoopza-len. Op de eerste verdieping bevindt zich nog een vijfde met300 stoelen, de grootste bioscoopzaal. Deze is tevens geschiktvoor het houden van congressen.Pressure cookingNa de opdrachtverlening in december 2008 is een intensieveperiode van start gegaan. Het ontwerpteam, circa 20 man,kwam wekelijks een hele dag bij elkaar. Vaak ging het team inkleinere groepjes uiteen om interdisciplinair tot goede oplos-singen te komen. Het 3D-Revitmodel, opgesteld door deconstructeur, werd door alle partijen gebruikt om voorstellensnel te kunnen beoordelen (fig. 2). Dit proces, vaak vergelekenmet een snelkookpan, was noodzakelijk omdat in korte tijdbelangrijke keuzes moesten worden gemaakt. Na vijf maandenwerd al begonnen met aanbrengen van de damwanden! Debuitencontour van de bouwput lag op dat moment vast, maarde bovenbouw was nog volop in ontwerp. Dit heeft veel inzeten flexibiliteit van het ontwerpteam, de uitvoering en deco-makers gevraagd.E?n van de maatregelen om snel te kunnen werken was hetsplitsen van de onder- en de bovenbouw. Dit vereiste eenhelder wijzigingsmanagement. Voor de beide onderdelen wasseparaat een bouwvergunning aangevraagd. Ook de UAV-GCtoets- en acceptatiefasen waren voor beide delen apart uitge-voerd. Uiteraard heeft dit ook spannende momenten opgele-verd. Veranderde er iets in de bovenbouw dan moest meteenworden gecontroleerd wat de consequenties voor de onder-bouw waren. Om enige flexibiliteit in te bouwen, zijn dekolommen en fundering van de onderbouw met 10% overcapa-citeit gedimensioneerd. Dit was overigens mogelijk zonder veelmeerkosten te maken.BouwputZoals gezegd, werden in het ontwerp vier van de vijf bioscoop-zalen en de tweelaagse parkeergarage ondergronds aange-bracht. Dit betekende dat de bouwput ongeveer 7,5 m diepmoest worden ontgraven. Uit de sondering bleek dat de onder-kant van de kelder in een vast zandpakket lag. Een funderingop staal leek een voor de hand liggende optie. Onder de zand-laag bevindt zich vanaf circa NAP -2 m een potkleilaag metinsluiting van zandlaagjes. De waterdichtheid van deze laag isniet betrouwbaar genoeg om een poldergarage te kunnenmaken, maar is wel voldoende waterdicht om tijdens de bouw-fase als bodemafsluiting te kunnen dienen. Door damwandentoe te passen tot in de potkleilaag was het mogelijk droog teontgraven zonder de grondwaterstand in de omgeving te verla-gen. In de praktijk heeft dit ook goed gefunctioneerd. Dedamwanden waren verankerd met een enkele rij groutankers.Gecombineerde paal-plaatfunderingOp het moment dat de beganegrondvloer klaar was, kon dedamwand worden getrokken en kwam het grondwater weertoestromen. Dit leverde een opwaartse druk van ongeveer6,5 m water. Deze druk was daarmee veel groter dan het eigenOver het project De Nieuwe Kolk en desamenwerking tussen het ontwerpteam, deuitvoering en de co-makers is een filmverschenen op Youtube:`BAM bouwt De Nieuwe Kolk Assen'3Cultureel brandpunt 22012 333 Verdiepingshoge luifel kraagt 18 m uit boven de entree4 Balkonconstructie5 N-kolom als stille getuige van een fascinerend ontwerpprocesgewicht van de constructie. Om opdrijven te voorkomenmoesten daarom trekelementen worden toegepast die in depotklei werden verankerd. Groutankers konden daarom nietworden toegepast. Gekozen is voor Vibropalen (?305/355,paalpuntniveau NAP -11,5 m, Fd= 300 kN), die vanuit deontgraven bouwput zijn aangebracht.Op deze wijze is een fundering op staal gecombineerd met eenpaalfundering. Hoewel de palen primair zijn bedoeld om trekop te nemen, moest toch ook worden gecontroleerd wat deconsequenties zijn als de palen druk opnemen. Dit heeft geleidtot complexe berekeningen, waarbij de veerstijfheid van de paalen de beddingconstante van het zand uitgebreid zijn gevari-eerd. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een palenstramien van2,0 x 2,5 m.ParkeergarageDe kelder heeft een afmeting van ongeveer 100 x 75 m?. De vloer-dikte van 500 mm is het resultaat van een zorgvuldige afwegingvan constructieve en uitvoeringstechnische redenen. In overlegmet de aannemer is besloten de kelder zonder dilataties uit tevoeren. Dit kon uiteraard alleen indien voldoende aandacht werdbesteed aan het beheersen van de krimpscheuren. Daarom is voorde vloer een 56 dagenmengsel (C28/35) toegepast. Voor hetbepalen van de krimpwapening is gebruik gemaakt van de eisenen rekenmethodiek voor vloeistofdicht beton. Met een bovennet?16-85 en een ondernet ?16-110 werd hier aan voldaan en kwamhet totaal wapeningspercentage op circa 0,85%. In de praktijkheeft dit goed gewerkt, want er hoefden slechts beperkt scheurente worden ge?njecteerd.De -1-vloer en beganegrondvloer zijn als strokenvloer uitgevoerd.Grote zaal met toneeltorenDe oppervlakte van de grote theaterzaal is met 20 x 20 m2rela-tief klein in vergelijking met het toneel dat inclusief achter- enzijtoneel 20 x 50 m2groot is. Toch is er ruimte voor 850toeschouwers. Dit was mede mogelijk door het toepassen vantwee grote balkons met ieder circa 150 zitplaatsen. Samen metde zijbalkons is er een optimaal contact mogelijk tussen detoeschouwers en het toneel en de toeschouwers onderling.Het dak van de grote zaal bestaat, in verband met geluidsisola-tie, uit kanaalplaten (200 mm dik met 50 mm druklaag) die opde onderrand van stalen vakwerkspanten zijn opgelegd. Op debovenrand van het spant liggen stalen dakplaten die, naar dewens van de welstand, het leidingwerk aan het zicht onttrek-ken. Onder de dakconstructie zijn naast de nodige theatertech-niek nog twee zaalbruggen en een prosceniumbrug opgehan-gen.Rondom de grote zaal bevindt zich een dubbele staalconstruc-tie, op circa 3,0 m van elkaar, met verdiepingsvloeren in staal-plaatbeton en niet dragende kalkzandsteenwanden voor degeluidwering. In deze tussenruimte bevinden zich toiletten, deregieruimte, schachten en vluchttrappenhuizen. Hierin zijn ookde stabiliteitsverbanden opgenomen. De positie van dezedubbele staalconstructie werd bepaald door de afmeting van dezaal en kwam natuurlijk niet overeen met de regelmatigekolommenstructuur in de parkeergarage. Daarom is op bega-negrondniveau een overgangsconstructie aangebracht in devorm van een betonplaat van 800 mm dik.Op de begane grond zijn de stoelen geplaatst op een verhoogdevloer. Deze is uitgevoerd als staalplaatbetonvloer op kalkzand-steen wanden om de brandlast in de zaal te beperken.4 5themaCultureel brandpunt220123466 Doorsnede kleine zaal7 Bibliotheek met zicht op de kleine zaaltotaal) zich nu aan ??n zijde verzamelen. Ook de horizontaal-kracht op het niveau van de rollenzolder bouwt zich naar ??n zijdeop. Toch is voor deze optie gekozen om binnen de grenzen vanhet bestemmingsplan te kunnen blijven.Tijdens het ontwerpproces bleek dat de toneeltoren toch nogsmaller moest worden. Dit betekende dat ??n van de hoekko-lommen 1,5 m moest opschuiven. Dat was niet meer mogelijk,want de fundering was al aangebracht en ook de routing in degarage kon eigenlijk niet meer worden aangepast. Dus werdbesloten de kolom op het toneel te vervangen door een omge-keerde V-kolom. Zo is een N-kolom op het toneel ontstaan alsstille getuige van een fascinerend ontwerpproces (foto 5).Kleine zaalNaast de grote zaal bevindt zich de kleine zaal (fig. 6). Klein isbetrekkelijk, want het is altijd nog een zaal van 16 x 25 m?met een vrije hoogte van 9,5 m. De zaal heeft een capaciteitvan 250 zitplaatsen. Zoals eerder gemeld, zijn boven eenbeperkt gedeelte van de zaal appartementen gelegen. Dezecombinatie heeft geleid tot hoge eisen aan de geluidsisolatie.Daarom is de kleine zaal als zware betonconstructie uitge-voerd met een vloer van 400 mm en wanden van 350 mm. Hijis rondom vrijgehouden van de overige constructiedelen engeplaatst op akoestische rubbers (CDM-83-blokjes). Aan debovenzijde is een dubbel dak toegepast met een totale diktevan 1,5 m. Van onder naar boven is het dak opgebouwd uiteen kanaalplaat van 400 mm met 170 mm druklaag, een isola-tiepakket van 440 mm en een kanaalplaat van 400 mm met60 mm druklaag.De CDM-rubbers zijn blokjes die onbelast een afmeting van60 x 60 x 60 mm? hebben. Wanneer deze worden belast tot degebruikswaarden, veren deze tussen de 10 en 20 mm in en gaanzij bol staan. Als de invering minder dan 10 of meer dan20 mm is, neemt de geluidsisolerende werking van het rubberaf. Voor een goede werking moet ook sprake zijn van een zorg-vuldige uitvoering. De blokjes zijn horizontaal op hoogtegesteld en ondergoten.De betonconstructie van de kleine zaal is opgebouwd op hardesteunpunten. Na het gereedkomen van de hele betonconstruc-tie, is het totale gewicht door een vijzelprocedure op de rubberblokjes overgebracht. Het gedrag was zoals verwacht, metuitzondering van drie steunpunten onder het midden van devloer. De vloer reageerde vele malen stijver dan verwacht entrok daardoor ook meer belasting naar de middensteunpunten.Door de 400 mm dikke vloer met vijzels op gecontroleerdewijze door het scheurmoment te duwen, konden de midden-steunpunten voldoende worden ontlast.De vormgeving van de twee grote balkons is het resultaat vaneen uitgebreide zichtlijnenstudie. Het inpassen van de staalcon-structie, zonder deze zichtlijnen te verstoren, was een helepuzzel. Aan de hand van het 3D-model is gecheckt of er geenstalen liggers onder het plafond uit zouden komen (fig. 4). Destaalconstructie van de balkons is niet alleen gedimensioneerdop stijfheid, maar vooral ook op het beheersen van trillingen.Primair bestaat de constructie van het balkon uit drie liggers(HE800B), waarvan twee diagonaal in de hoek en ??n in debreedterichting de zaal overspant. Hieraan zijn drie liggerstoegevoegd die vanuit de achterliggende staalconstructieuitkragen en het balkon ondersteunen. Met het toepassen vandit dubbele systeem is niet alleen een tweede draagweg, maarook een eigenfrequentie van 5,1 Hz bereikt. De treden van hetbalkon zijn in verband met het gewicht verder in hout uitge-timmerd.Boven het toneel bevindt zich de toneeltoren met een buitenafme-ting van circa 17,5 x 31,5 m2. Op 25 m hoogte bevindt zich hierinde rollenzolder die plaats biedt aan 60 trekken. De lieren die nodigzijn om de trekken te bedienen zijn verdeeld over twee lierenka-mers. Deze bevinden zich boven elkaar aan ??n zijde van de toren.Dat is niet gebruikelijk, omdat alle kabels (acht per trek, dus 480Cultureel brandpunt 22012 357waren. Enkele velden voldeden omdat deze geen hoofd-draagconstructie zijn of omdat aan de detailleringsregels konworden voldaan. Andere velden voldeden omdat Niemandoor een risicoanalyse kon aantonen dat de brandwerend-heid tot onder de 30 minuten kon worden gereduceerd. Bijtwee vloervelden is een bollenplaat toegepast en in deoverige gevallen zijn kanaalplaten brandwerend bekleed.Inmiddels zijn de detailleringsregels aangepast. Het gebouwvoldoet ook aan de tweede versie van de BFBN. Brandwerendheid kanaalplatenIn De Nieuwe Kolk zijn er veel ruimten met relatief grotekolomvrije overspanningen. Hierbij zijn kanaalplaten erggeschikt. Als gevolg van de noodzakelijk geluidsisolatiemoesten deze vloeren ook een aanzienlijke massa hebben.Dit is vaak bereikt door het toepassen van een dikke druk-laag. Toen het constructief ontwerp in het najaar van 2009ongeveer gereed was, kwamen de detailleringsregels van deBFBN uit [1]. Bij de Nieuwe Kolk is van alle 36 vloerveldenmet kanaalplaten nagegaan of maatregelen noodzakelijk pROJectgegevenSproject De Nieuwe Kolk, Assenopdrachtgever Gemeente Assen enWoningcorporatie Actiumopdrachtnemer BAM Utiliteitsbouwarchitect DeZwarteHond Groningen, Greiner van GoorHuijten Architecten Amsterdamconstructeur Ingenieursbureau Wassenaaradviseur/installateur BAM Techniekadviseur bouwfysica en brand Niemanadviseur akoestiek Peutzgrondmechanisch adviseur Wiertsema & Partners RefeRentieS1 Brief BFBN, Nader onderzoek brand Lloydstraat teRotterdam, d.d. 16 november 2009.