Frans van Herwijnen2201372interviewinterviewFrans vanHerwijnenEen integraal ontwerper1CVDat Van Herwijnen techniek gaat studeren, is niet bepaaldvanzelfsprekend. Als enige van zijn gezin gaat hij naar de HBS.Daar blijkt zijn talent voor wiskunde. Door de hoge cijfersvoor de exacte vakken is hij voorbestemd wiskunde of natuur-kunde te gaan studeren. "Ik kwam net niet in aanmerking vooreen studiebeurs en omdat mijn ouders mijn studie niet zelfkonden bekostigen, zat de TU of de universiteit er niet in."Omdat hij altijd al veel belangstelling heeft gehad voorbouwen, kiest hij voor de HTS Bouwkunde, dicht bij huis inDen Bosch. In die studie ziet hij een juiste mix tussen het crea-tieve en het exacte. "Ik wist dat mijn vader een paar jaar latermet pensioen zou gaan en ik dan wel een beurs zou kunnenkrijgen. Die keuze voor de HTS zag ik echt als overbrugging.Achteraf gezien wel een waardevolle!"Op de HTS legt hij een stevige basis op het bouwtechnischevlak. "Het kostte mij weinig moeite de exacte vakken te doen,waardoor ik alle tijd had me te verdiepen in constructies enbouwtechniek." Na de HTS gaat Van Herwijnen verder op deTU in Eindhoven. Hij heeft nooit meer overwogen wiskundeof natuurkunde te gaan studeren maar is definitief gevallenvoor constructies en bouwfysica. "Ik had een grote interesse inhet raakvlak tussen constructie en architectuur. Toen ik gingafstuderen, heb ik samenwerking gezocht met een studentearchitectuur, Jeanne Dekkers (inmiddels eigen architectenbu-reau en hoogleraar in Eindhoven, red.). We hebben samen eenontwerp van een theater uitgewerkt, ik de constructie enakoestiek en zij de architectuur."Van Herwijnen ervaart het destijds al als een gemis dat er geengecombineerde afstudeerrichting is voor zowel architectuur alsconstructie. "De integratie tussen die twee disciplines is enormbelangrijk. Niet voor niets heb ik mij later ingezet voor ??nmasterprogramma voor beide richtingen. Dat bleek goed tewerken en heeft heel goede afgestudeerden opgeleverd."1 Frans van Herwijnen bijWestraven in Utrechtfoto: Ivar PelHoewel hij recent afscheid nam van hetzelfdeadviesbureau als waar hij begon, heeft Frans vanHerwijnen ongeveer alles gedaan wat mogelijk is inhet vak: hij was ontwerper, bestuurder, docent enonderzoeker. Grensverleggende oplossingen is hijnooit uit de weg gegaan, waardoor hij nu, na eencarri?re van circa 35 jaar, kan terugkijken op eenindrukwekkend oeuvre.naam prof.ir. Frans van Herwijnenleeftijd 60 jaaropleiding HTS Bouwkunde,TU Eindhovenwerkgevers ABT, TU Eindhoven74 Frans van Herwijnen22013interview2 Wingvloeren Westraven3 Trillingsisolatie RCE AmersfoortAl bij dat eerste project heeft hij de neiging iets vernieuwendste doen, een drang die hij altijd heeft gehad. In dit geval ginghet om de gebouwbescherming. "Normaal zou er een stalenvangrail worden toegepast. Ik had toen het idee voor eeneenvoudig modulair bouwsysteem van aluminium met ge?x-trudeerde kokers en gegoten bochtstukken. Door de lagereE-modulus kon het systeem veel meer energie absorberen."Inhoudelijk zijn het boeiende tijden maar economisch geziengaat het ABT niet voor de wind. Het is halverwege de jarentachtig, de crisis is in alle hevigheid losgebarsten, als ABT flinkmoet snijden. "We bleven in onze groep nog maar met eenpaar man over. Toen het weer een beetje aantrok, heb ik deleiding gekregen en de groep opgebouwd tot wat het nu nogsteeds is. Ik kwam toen wel op een moment dat ik mij meerABTVoordat hij afstudeert, onderbreekt Van Herwijnen zijn studievoor een stage. "Mijn afstudeerhoogleraar adviseerde mijdesgevraagd naar D3BN, Aronsohn of ABT te gaan, destijds d?toonaangevende bureaus. Als eerste belde ik Aronsohn, maarkreeg de juiste persoon niet te pakken. Bij ABT lukte dat wel.Die ene toevalligheid is uiteindelijk heel bepalend gebleken."Hij gaat voor anderhalve maand aan de slag bij de constructie-groep en anderhalve maand bij de bouwkundegroep. Zijn doel:kennismaken met het vak. Bij de constructiegroep legt hij hetontwerpproces vast van een Duits-Nederlandse windtunnel inVollenhove. Bij de groep Bouwtechniek houdt hij zich bezigmet de bouwtechnische uitwerking van het kantoor bijdiezelfde windtunnel.Na zijn afstuderen vraagt Arie Krijgsman, zijn chef tijdens zijnstage, of hij weer terug wil komen naar ABT. "Ik zag dat welzitten. Ik heb dus helemaal niet hoeven te solliciteren. Sterkernog: ik heb nooit in mijn leven een sollicitatiebrief geschre-ven."Van Herwijnen begint bij de groep Bouwtechniek. "Dat hadmijn duidelijke voorkeur. Tijdens mijn stage had ik redelijkgrote cultuurverschillen ervaren tussen die twee groepen. Degroep Constructies was heel strak georganiseerd. Daar zou jeeerst een jaar moeten gaan tekenen, vervolgens een jaar detail-berekeningen maken en pas na een paar jaar toekomen aan hetontwerpen van constructies. Dat trok mij niet zo. Bij Bouw-techniek was de ontplooiingsmogelijkheid veel groter."KrijgsmanIn die beginjaren is het vooral Arie Krijgsman die Van Herwij-nen vormt. "Hij was echt een inspirerend voorbeeld voor mijen heeft mij veel kansen gegeven. Dankzij hem kreeg ik steedsmeer inzicht hoe je als constructief ontwerper met zo minmogelijk materiaal zoveel mogelijk kunt bereiken. Hij leerdeme dat je de vormgeving van constructies zo goed mogelijkmoet laten aansluiten bij de krachtswerking." Zijn eersteproject is een Expeditieknooppunt van de PTT in Arnhem, eengroot project waarvan hij gelijk projectleider wordt. "Ik werdecht in het diepe gegooid, moest van alles regelen. Het belangvan een goede samenwerking met verschillende disciplineswerd mij gelijk duidelijk."foto:IvarPel2Frans van Herwijnen 22013 75het sanatorium Zonnestraal in Hilversum neemt hij in 2012 deVitaal Betonprijs in ontvangst. Ter gelegenheid van het 75-jarigbestaan van dit voormalige sanatorium ontwikkelt hij debekende folly. "Dat was een vrije opdracht waarmee wemoesten laten zien wat de stand der techniek was in beton, quaconstructietechniek, betontechnologie, bekisting en verbin-dingstechniek. Dankzij een goede samenwerking ? met ondermeer Henk van Laarhoven van architectenbureau BiermanHenket architecten en betonleverancier Hurks beton ? hebbenwe echt het onderste uit de kan kunnen halen."Het gaat in zijn projecten dus vaak om het verkennen van degrenzen. Zoals dat ook gebeurt bij het ontwerp van het Maas-theater in Rotterdam, met een transparante gevel die bestandmoet zijn tegen drukgolven ten gevolge van een exploderendewilde gaan toeleggen op constructies. Doordat ik al wat verderwas in mijn ontwikkeling, kon ik de beginstappen als tekenaaren rekenaar overslaan." Hij vertrekt voor een halfjaar naarIndonesi? om aan een windtunnel te werken. Terug in Neder-land wordt hij vrij snel raadgevend ingenieur. "Vanaf datmoment heb ik mij voornamelijk beziggehouden met hetontwerpen van constructies, mijn grote passie. Ik was vanuitmijn bouwkundige achtergrond duidelijk meer ontwerper danrekenaar."ProjectenAls raadgevend ingenieur is Van Herwijnen bezig met veelverschillende projecten, soms wel twintig tegelijk. Hij zoektdaarbij vooral naar de projecten waar hij iets bijzonders kaninbrengen, waar hij als constructief ontwerper invloed kanuitoefenen op de vormgeving. Een voorbeeld was de HaagscheHogeschool, in de jaren tachtig. "Ik kwam in de selectiefase alop het idee de binnenplaats te overkappen met glas. Samenmet de architect hebben we dat idee verder uitgewerkt." Veelgoede herinneringen heeft hij aan het project Westraven, hethoofdkantoor van Rijkswaterstaat. "Het is recent wat negatiefin de publiciteit gekomen, maar dat doet niets af aan de bijzon-derheid van het project, vanuit hergebruik en duurzaamheideen prachtig voorbeeld. Ook hier hebben we de nodige innova-ties ingebracht, samen met de architect. Zo hebben we eenWingvloer toegepast die ook de schijfwerking verzorgt (foto2). Door een ge?ntegreerde randligger kon verdiepingshoogteworden bespaard. De verbinding van de vloer met die randlig-ger hebben we laten beproeven in het Pieter van Musschen-broek laboratorium van de TU Eindhoven. Ook hebben we eenspeciale samengestelde koker ontwikkeld die op verschillendeplekken is ingezet: in de gevel en in het dak. Een gelijmdeuitvoering daarvan hebben we uitvoerig getest in het laborato-rium."Van Herwijnen gaat verder. Zo noemt hij het projectRCE+KADE in Amersfoort. Het kantoor ligt pal aan eenspooremplacement. Om hinderlijke trillingen te voorkomen, ishet gebouw geplaatst op trillingsisolatoren (foto 3). "VoorNederland was dit op deze schaal een onbekende toepassing.Alleen in Engeland was een enigszins vergelijkbare oplossingbekend. We kregen ineens van doen met complexe dynamica.Tot dan toe had ik er nauwelijks mee te maken gehad, ook nietin de studie. Maar wel n?t genoeg om je met zelfstudie hierinverder te kunnen verdiepen (fig. 6)."Hij krijgt ook veel te maken met restauraties, zoals de restaura-tie en uitbereiding van het Rietveldgebouw in Arnhem en detransformatie van het voormalig Sophiaziekenhuis in Zwolletot de Hogeschool voor de Kunsten. Voor de restauratie van"Op het moment dat je staal enbeton in ??n constructie-element wiltcombineren, loop je tegen allerleipraktische problemen aan"3Frans van Herwijnen2201376interviewenorme aanslag op mijn tijdsbesteding gedurende vele jaren. Ikwas er bijna de helft van mijn tijd mee bezig. Ze gaven wel veelvoldoening, omdat ik optimaal gebruik kon maken van mijnconstructieve, bouwtechnische en bouwfysische achtergrond.Ik kon sturen op haalbare, integrale oplossingen."TU EindhovenIn de carri?re van Van Herwijnen is een cyclus van zeven jaarte ontdekken. Ongeveer zeven jaar na indiensttreding wordthij raadgevend ingenieur, weer zeven jaar later treedt hij toe totde directie van ABT (en twee jaar later wordt hij lid van deraad van bestuur). Weer zeven jaar later gaat hij aan de slag alshoogleraar in Eindhoven. "Ik werd gepolst voor de leerstoelConstructief ontwerpen. Kennisoverdracht en onderwijshadden altijd al mijn interesse. Ik ben jarenlang gastdocentgeweest aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam enArnhem. De leerstoel die vrijkwam, was mij op het lijf geschre-ven: constructief ontwerpen algemeen en integratie."Van Herwijnen wil actief blijven in de praktijk. Naast driedagen in Eindhoven blijft hij voor twee dagen in de week raad-gevend ingenieur bij ABT. Wel neemt hij afstand van zijnmanagementtaken. "Ik wil alleen nog de `leuke dingen' doen.En als ik moet kiezen tussen management en ontwerpen, is dekeuze snel gemaakt!"lpg-tanker (foto 7). "Na heel lang puzzelen, kwam ik erachterdat als je een sterke en buigslappe veer zou maken je veelminder materiaal nodig zou hebben. Het werd een eenvoudigekokerstijl met een dywidag-staaf als `onderspanning'. Voor deleek niets bijzonders, maar als je weet wat erachter zit wel heelspeciaal."Het is maar een greep uit zijn projecten, je zou er een heelboekwerk mee kunnen vullen. Wat opvalt, is dat hij bijzonderematerialen niet uit de weg gaat. Een voorkeur voor een materi-aal heeft hij nooit gehad. "Je moet het materiaal daar toepassenwaar het het beste tot zijn recht komt, of dat nou staal, hout,glas, aluminium of beton is. Dat gebeurt helaas niet altijd. Tevaak wordt er nog in hokjes gedacht. Het is ?f beton ?f staal.Zo is de toeleverende industrie ook georganiseerd. Je hebtbetonbedrijven en je hebt staalbedrijven. Op het moment datje die materialen in ??n constructie-element wil combineren,loop je tegen allerlei praktische problemen aan. Je zou hetliefste hebben dat je dan bij ??n bedrijf terecht zou kunnen."Heel veel plezier beleeft Van Herwijnen aan de integraleaanpak van projecten. Zelf is hij twee keer projectco?rdinatorvan projecten, waarbij hij leiding geeft aan het projectteambestaande uit architect, adviseurs en gebruiker. Het betreft hetEducatorium voor de Universiteit Utrecht en het Muziekge-bouw aan 't IJ in Amsterdam. "Beide projecten waren een4 5Frans van Herwijnen 22013 774 RCE in Amersfoortfoto: Rob Hoekstra5 Educatorium Universiteit Utrecht6 EEM-model RCE AmersfoortE?n van mijn collega's zei een keer: `Je bent hier als ontwerpernaar toe gehaald, maar het doet ons veel plezier dat je ook nogeen goede onderzoeker bent'. Dat vond ik een heel mooicompliment."Op de TU houdt Van Herwijnen zich bezig met onder meerglasconstructies, IFD-constructies, integrale vloersystemen, enhet trillingsgedrag van lichte vloersystemen. Het laatste onder-zoek dat hij initieert, is vacuumatics, een door ABT gespon-sord onderzoek naar vacu?mconstructies als bekisting. "Datidee is heel spontaan ontstaan. Ik herinner me nog hoe FrankHuijben bij mij binnenliep, een vacu?mverpakt koffiepak optafel zette en zei: `Hier moeten we iets mee'. Daar is een afstu-deerproject en een promotieonderzoek uit voort gekomen."Na een aantal jaren TU wordt er vanuit ABT toch een beroepgedaan om toe te treden tot de algemene directie. Van Herwij-nen vindt dat hij verantwoordelijkheid moet nemen en zegttoe. Even probeert hij het nog te combineren met zijn baan inEindhoven maar dat is bijna niet te doen, ook fysiek niet. Duseen jaar later stopt hij op de TU.Op zich vindt hij dat jammer, want de combinatie TU en prak-tijk versterkt elkaar enorm. "Voor mijn colleges maakte ik heelgraag gebruik van ervaringen met projecten. Aan de anderekant had ABT geweldig profijt van het feit dat ik bijna dagelijksmet studenten omging. Uiteindelijk heb ik bijna tien van mijnafstudeerders bij ABT mogen introduceren, die nu allemaalbehoren tot de high-potentials van het bureau. Mijzelf heefthet de kans gegeven alle ontwikkelingen op het vakgebied tevolgen, door het bijwonen van congressen over de hele wereld,en het maken van buitenlandse studiereizen. De combinatiebiedt je ook de mogelijkheid innovatieve oplossingen voorafexperimenteel te onderzoeken, zoals de verlijming van glaspla-ten op stalen frames, die daarmee zorgen voor de schijfwer-king. Dit heb ik kunnen toepassen in het project Foyer KIVINiria kantoor in Den Haag."Wat meespeelt bij zijn beslissing te stoppen op de TU, zijn deenorme bezuinigingen binnen de faculteit Bouwkunde en dusook bij zijn leerstoelgroep. "De personele bezetting was sterkteruggelopen en bijna alles kwam op mijn schouders terecht.Waar hij al de nodige ervaring met onderwijs heeft, is onder-zoek eigenlijk volledig nieuw. "Ik ben naar de TU gehaald alsontwerper, ik had niet direct een onderzoeksdoelstelling. Tochvond ik dat ik onderzoek moest doen. Dus heb ik uiteindelijkeen aantal onderzoeksvoorstellen geschreven en een aantalpromotieprojecten begeleid. In totaal vier. Dat het er maar zoweinig waren, kwam voor een belangrijk deel doordat het zolastig is de financiering rond te krijgen. Ik zag mijzelf voorafniet als onderzoeker, maar heb er wel veel plezier aan beleefd."Als ik moet kiezen tussenmanagement en ontwerpen, isde keuze snel gemaakt"6Frans van Herwijnen2201378interviewwordt. Ik stoor me er al jaren aan dat je de minor gewoon meteen willekeurig vak kunt invullen, in plaats van met een speci-alistisch vak in je eigen richting. Het gaat ook veel te veel omcompetenties op het gebied van projectmatig werken, rappor-teren en samenwerken. Ik constateer in het hbo dat de diep-gang in de afstudeerprojecten afneemt. Ik vraag me af of depraktijk daarmee is geholpen. Ik merk het ook aan de instroomvanuit het technisch onderwijs bij ABT. Je ziet duidelijk dat ereen verschuiving is opgetreden. Wat vroeger de MTS'er deed,doet nu de HTS'er en wat vroeger de HTS'er deed, wordt nudoor een TU'er gedaan."Leren van instortingenVeel aandacht besteedt Van Herwijnen aan constructieveveiligheid, in de praktijk en op de TU. "In mijn colleges stip ikhet belang aan van de verantwoordelijkheid die je hebt alsconstructeur. Dat het gaat om hoe de constructie werkt en datje nooit blind moet varen op voorschriften. Het is een onder-werp dat enorm leeft, al jaren. Begin 2000 was er een aantalinstortingen. Bij een college dat ik daarover gaf, puilde de zaalzowat uit, zoveel belangstelling was er. Tijdens een van mijncolleges, in september 2001, stak een student zijn vinger op enzei: `Ik weet dat ik het niet kan maken onder uw college, maarik zit even op mijn laptop naar het nieuws te kijken en in NewYork schijnt er een vliegtuig tegen het WTC te zijn gevlogen'.We hebben dat toen in de collegezaal nog een tijdje gevolgd enuiteindelijk het gebouw zien instorten. Een week later heb ikde instorting uitvoerig behandeld in een speciaal ingelastcollege."Op een bepaald moment heeft Van Herwijnen zoveel materiaalover instortingen, dat hij op het idee komt het te bundelen.Daaruit is het boek Leren van instortingen ontstaan. Maar ofwe daadwerkelijk iets van de instortingen leren? "Dat betwijfelik. Er worden te weinig middelen ter beschikking gesteld omals constructeur je vak goed te kunnen uitoefenen. Vooral inde uitvoeringsfase, als het gaat om toezicht of controle. Ik blijfpleiten voor een hoofdconstructeur. Voor mij blijft de hoofd-constructeur de enige garantie om op een goede manier aandie constructieve veiligheid te voldoen. Het probleem zit vooreen belangrijk deel bij de opdrachtgever. Die ziet de construc-Daar wilde en kon ik niet mee doorgaan. Die kaalslag geldtoverigens ook voor andere vakgroepen. Het resultaat is dat eral jaren te weinig onderzoek wordt gedaan, zeker in vergelij-king tot het buitenland. Wat wij doen, valt in het niet bij wat erbijvoorbeeld in China, Japan en Duitsland gebeurt. Ik ben eensbij professor Sedlacek in Aken geweest. Die had twintigpromovendi rondlopen op glasconstructies waar ik er metmoeite ??n had."Niet alleen in de onderzoekswereld, ook in het onderwijs is desituatie zorgwekkend. "Het is vooral de verdieping die minder"Ik stoor me er al jaren aan dat jede minor gewoon met eenwillekeurig vak kunt invullen"787 Gevelstijl Maastheater Rotterdam8 Knooppunt IFD-kantoor Delft9 IFD-kantoor Delftfoto: Rinus van SchieFrans van Herwijnen 22013 79gedaan (zie kader, red.). Dat betekende vaak tot 's avonds laatdoorwerken, terwijl er thuis een jong gezin zat. Dat zou ik eenvolgende keer anders doen. Gelukkig zie je dat de huidige,jonge generatie daar al anders mee omgaat."Dit is wel een van de redenen dat Van Herwijnen nu op zijn60e vervroegd stopt met werken. "Dan kan ik de schade watinhalen. Ik neem nu een half jaar een sabbatical, waarin ik mericht op andere zaken, zoals het oprichten van een duurzameenergieco?peratie in de gemeente waar ik woon, en een rond-reis door Zuid-Afrika. Medio dit jaar maak ik dan de keuzehoe ik nog een bijdrage kan blijven leveren aan ons mooievakgebied." Jacques Linssenteur vooral als een kostenpost. Terwijl hij ongelooflijk belang-rijk is voor de constructieve veiligheid, iets waarvoor deopdrachtgever juridisch gezien zelf verantwoordelijk is."De plannen om het toezicht te privatiseren, ziet Van Herwij-nen met vertrouwen tegemoet. "Dan gebeurt het in ieder gevalweer. Ook de Technical Inspection Services vind ik een primainitiatief. Het kost allemaal natuurlijk weer geld maar eengebouw dat instort, kost altijd nog veel meer!"Het zijn onderwerpen die Van Herwijnen nog altijd sterkbezighouden, net als duurzaamheid. "Je moet niet alleenstreven naar minimaal materiaalgebruik, maar ook denken inflexibele constructies, zoals bij het IFD-kantoor in Delft(fig. 8). En duurzaam hergebruik van bestaande gebouwenstimuleren, zoals bij de hoogbouw van Westraven. Met hetontwikkelen van de Quick Scan Hergebruik Gebouwen binnenABT heb ik opdrachtgevers het instrument willen geven om ineen vroeg stadium te kunnen vaststellen wat de mogelijkhedenvoor hergebruik zijn en wat het kost en weer oplevert als je eengebouw geschikt maakt voor een nieuwe functie."Priv?De interesse in deze onderwerpen wordt niet minder, ook nietnu hij sinds 1 januari van dit jaar is gestopt na een rijke carri-?re. "Ik heb zo'n beetje alles gedaan. Ik ben zowel ontwerper,onderzoeker, docent, bestuurder als manager geweest. Hetenige waarover ik in mijn carri?re twijfels heb gehad, is deverhouding werk en priv?. Het priv?leven is er te vaak bij inge-schoten. Ook omdat ik er nog heel veel dingen naast hebNevenfunctiesNaast zijn werk bij ABT en op de TU Eindhoven is Van Herwijnenactief met diverse nevenfuncties: bestuur KIVI Niria Bouw, hetNationaal Renovatieplatform, Raad van Toezicht Constructeursre-gister, Raad van Advies van PMIA, Stakeholdersgroep voor defaculteit Bouwkunde, Klankbordgroep voor de nieuw op tezetten NRP Academie, werkgroep vakmanschap VNconstructeursen gecommitteerde van de HAN.Deze functies blijft hij voor een belangrijk deel doen, ook na zijnafscheid bij ABT.9