, , 'SCHADE IBOUWSCHADE TER LERING IIIir.P.de Jong, Adv?esbureau irJ.G.Hageman, RijswijkNa een algemene ori?ntatie over bouwschade (I), wordt in deze aflevering het in deel11 begonnen overzicht van schadecategorie?n afgerond.Het betreft categorie?n die soms van algemene aard zijn maar meestal rechtstreeksverband houden met betontoepassingen.De aflevering wordt besloten met de behandeling van een eerste serie specifiekeschadegevallen.Instorting plat dak als gevolg van wateraccumulatie1WateraccmnulatieInstorting van platte daken bij hev?geregenval komt regelmatig voor (foto 1).Veel schadegevallen zijn terug te voerenop steeds dezelfde fouten. Hetis eenbla-magevoor de bouwwereld datwe er nogsteeds meewordengeconfronteerd. Meteen beetje meer zorg zouden ze te voor-komen zijn.De oorzaken van instorting door water-accumulatie liggen erg voor de hand.Meestal is het een combinatie van deoorzaken die in figuur 2 worden ge-noemd. Interessanter dan de oorzakenzijn de denkfouten die eraan ten grond-slag liggen.E?n van de criteria voor een goed dak isdat de gevoeligheid voor wateraccu-mulatie ruimschoots kleiner is dan ??n.Dit betekent dat de doorbuiging als ge-volgvan een laag watervan 10 mm ruimbeneden 10 mm moetblijven. Regelma-tig komthetvoor dat hieraanniet is vol-daan. Het 'tentzeileffect' (foto 3) wordt I-'-~~---~~~-~~~~~----------~~---ldan onderschat.2 Oorzaken van wateraccumulatieDenkfoutenonderschatting 'tentzeileffect'belasting gelijkmatig verdeeld verondersteldoverschatting stijghoogte waterEen ander probleemis dat bij platte da-kenvrijwel altijdwordtgerekend op eengelijkmatigverdeelde belasting.De TGB-Algemeen bevatte echter een I-------------------~~-----------Iartikel waarin wordt gesteld dat bij ver- Oorzakenanderlijke belasting gerekend moet te gering afschotworden op de meest ongunstige verde- te geringe zeegling, met andere woorden er moet wor- te slap dakden uitgegaan van belaste en onbelaste te geringe capaciteit hemelwaterafvoervelden. De verschillen in doorbuiging ontbreken noodafvoerenkunnen daarbij erg groot zijn. Dit geldtvooral bij Gerberliggers en bij gordin- te hoog geplaatste openingen in dakrandgen die op de spanten worden afge- verstopte afvoerenschaard. Beide systemen gedragen zichstijfindien alle velden zijn belast. Bij be-lasting van ??n veld kan de doorbuigingechter wel drie tot v?er keer zo grootzijn.Een andere foutieve gedachtengangheeft te maken met de noodafVoeren.Een veel toegepaste methode is het aah-Organisatorische foutgeen integraal ontwerp (dakconstructie en hemelwaterafvoersysteem)52 Cement 1992 nr. 5brengenvan rechthoek?ge opemngen ?nde dakrand. De onderkantvan deze ope-mngen bev?ndt z?ch meestal op 50 tot100 mm boven de dakhu?d. De stijg-hoogte van het water ?s ?n het algemeenechter zo beperkt, dat hetwater deze af-voeren niet of nauwelijks hereikt.Na een oorspronkelijke stijg?ng van hetwaterpe?l neemt de doorbu?g?ng sneltoe enzal hetwater in toenemende mateworden geborgen ?n het 'tentze?l'. Destijghoogte neemt daardoor steeds m?n-der toe.Ten slotte geldt nog als probleemdathetontwerp van de dakconstructie en vande noodafvoer met ?n onderl?nge sa-menhang worden bekeken.koudebruggenscheuren, vochtpleisterwerkscheuren, onthechtinghoutrotkozijnen, ramen, dakendakbedekkingplooien, blaasvorming, lekkagestegelwerkonthechting, scheuren, spattenlekkagesslechte kitvoegen, scheurenvochtschadebouwvocht, lekkages, kromtrekken, schimmels5 Slechte kitvoeg veroorzaakt vaak lekkage4 Soorten bouwkundige schade3 Onderschatting van het 'tentzeileffect' leidde tot instortingBouwkundige schadeD?t ?s een geb?ed met een vrijwel onbe-grensd aantal soorten schade.Enkele daarvan (fig. 4)~ schade aan tegelwerk. Deze ontstaatals gevolg van het gebru?k van ver-keerde mater?alen, door slechte u?t-voering ofdoor kr?mp van de onder-grond;- schade aandakbedekk?ng, heeftveler-le? oorzaken, evenals vochtschade;- houtrot, meestal het gevolg van ach-terstall?g onderhoud;- lekkages. De belangrijkste oorzakenruervan zijn scheuren, bijvoorbeeld ?nvloeren, kelders en daken en slechtu?tgevoerde of onvoldoend onder-houden voegen. Een klass?eker ruerbij?s de k?tvoeg (foto 5). Velevoegtechme~ken zijn kennelijk nogal u?tvoerings-gevoel?g.StormschadeIn figuur 6 ?s een aantal gevallen vanstormschade aangegeven. De meestesprekenvoorz?ch. De laatste twee geval-len zijn wel bijzonder. Het omgewaa?dehekwerk komt later ter sprake. Onder~tussen mag de lezer raden hoe het mo-gelijk ?s dat een profess?oneel u?tge~voerd hekwerk van gaas kan omwaa?en.De ?nstort?ng van het hoogbouwmaga~zijnwas tew?jtenaanonvoldoend door-dachte stab?l?te?tsvoorz?en?ngen. Voorhet over?ge geldt dat stormschade ?nhoofdzaak wordt veroorzaakt door ge-brekk?ge hevestig?ngsdeta?ls.Opmerkelijk maar met verwonderlijkbij stormschade is dat het veelal nogalkrakkem?kk?ge gebouwges hetreft. Watdaarbij nogaleens gebeurt ?s, darde e?-genaar ook de krakkem?kk?ghe?d bij deverzeker?ng probeert te cla?men. Hijv?ndt altijd wel een adv?seur d?e hemdaarbij w?l ondersteunen.Het ?s daarom n?et altijd eenvoud?g om f-'----'~~~~~~~---~~~~~~~--~~~-~--~----___Ieen sche?ding te maken tussen gebrekend?e door de storm zijn ontstaan en ge-Cement 1992 nr. 5 53ISCHADEEen tweede oorzaakisde bevriezing vanwater inkanalen, zoalsvoorspankanalenen kanalen in holle vloerplaten (fOto S).Dergelijke schades zijn meestal vrij ern-stig. In eenaantalgevallenis geadviseerdom na reparatie een gewapende druk-laag aan te brengen.Bij de produktie van kanaalplaten wor~den tegenwoordig in de winter aan deonderzijde van de kanalen gaages aan-gebracht omhetwater te kunnen afvoe-ren.breken die al voor de storm aanwezigwaren. Dit levert dikwijls vermoeiendediscussies op.hoofdoorzakenvorst in vers betonwater in kanalenopvriezen6 Gevallen van stormschade- ingestorte kopgevel door onvoldoende sterkte- instorting school na afwaaien dak door onvoldoende verankering- afwaaien daken door zuiging en overdruk als gevolg van onvoldoendevernagelde gordingklossen- scheuren in golfplaten door slechte bevestiging- stalen schoorsteen omgewaaid door vermoeiing- schade aan metselwerkgevels door onvoldoende stijfheid van de spanten- afgewaaide leien door ongeschikte leihaken- bezwijken kopgevel flat, door zuiging- instorting hoogbouwmagazijn door ontwerpfout- omwaaien hekwerkVorstschadeOok dit onderwerp betreft weer eenveelheid aan verschijnselen (fig. 7). Erzijn drie hoofdoorzaken te onderschei-den.De meest voorkomende is beschadigingdoor bevriezing van vers gestort beton.Dezevertoontzichindevormvanschil-fervorming, craquel? en dergelijke.De schade wordt meestal veroorzaaktdoor het achterwege laten van bescher-i-'-~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~-~--Imende maatregelen als er vorst wordt7 verwacht.Vorstschade Het herstel zal meestal bestaall uit hetf---------~~~~~--------~-~~-----_1afschrapen van de beschadigde laag enschadegevallen het aanbrengenvaneen nieuwe deklaag.opbollen ijsbaan door opvriezen ondergrondscheuren in kanaalplaten door bevriezing van water in kanalenoppervlakteschade aan vloeren door vorstbevriezing water in omhullingsbuizenijs en sneeuw in de bekistingomhooggedrukte betonoplangers door opvriezen9 Schadegevallen bij VZA-vloeren8 Schade door bevroren water in kanalen in holle vloerplatenscheuren door krimpbelemmeringscheuren door temperatuurspanningenslippende ankersaantasting eindverankeringopwippende vloerrandenvocht in kabelsDe derde categorie betreft schade dooropvriezen. Bij een ijsbaan ontstondellopbollingendoor opvriezingvan de on~dergrond.Curieus is het geval van omhoog ge-drukte oplangers op houten palen. Ookhierop wordt nog teruggekomen.VZA-vloerenDeze'constructievorm heeft duidelijkeen periode van kinderziektes doorge-maakt, mede doordat regelgeving in dieperiode nog ontbrak. Een aantal ge-analyseerde schadegevallen wordt ge~noemd in figuur 9.Eenbelangrijk nadeelvanvoorspanningzonder aanhechting is, dat de VZA-ka-bels als gevolg van het ontbreken vanaanhechting niet als scheurverdelendewapening kUllnell worden beschouwd.i-'-~~------~-~~--------------------I In de beginperiode werd dat onvol-doende onderkend. Het gevolg was eenvrij groot aantal schadegevallen met ex-cessieve scheurvorming. Deze proble-men werden nog versterkt door het ne-geren van de voorspanverliezen naar deomringende constructie.Vooralbij bedrijfsvloerenop palen moetrekenillg worden gehouden met de be-lemmering van de verkorting. De effec-tieve voorspanning in de vloer kan hier-door sterk gereduceerd worden ofzelfsgeheel verdwijnen.54 Cement 1992 nr. 5gevallen is het voorgekomen dat de bo-venwapening bij uitkragende balkonssystematisch te laag lag. De dekkingbleek daarbij dus niet te klein maar tegroot te zijn.Als een controleberekening dan vervol-gens uitwijst dat de rekenkundige vei-ligheid te laagis, zijn er maatregelen no-dig in de vorm van constructieve ver-sterkingen.Dit komt bij de bewoners en meestalook bij de opdrachtgever vreemd over,omdat er op dit punt geen zichtbareschade is. De constructie staat er soms alvelejaren, zodat het niet geloofwaardigoverkomt als door iemand wordt be-weerd dat de veiligheid niet voldoendezouzyn.Dat de balkons nietzijningestortis in deeerste plaats te danken aan het feit datopblazen schoorstenenzwakwandig gedragwindtrilingenhinderlijke trillingen bij:- schoorstenen- stempels bouwput- hoge gebouwenvermoeiingsbreuk bij;- lichtmasten- schoorstenenscheurvorming en zettingen door:heitrillingenverkeerstrillingentrillingen door sloopwerkzaamhedenTrillingsproblemenScheurvortning door heitrillingen1110Op het laatste onderwerp, het slopenvan schoorstenen, wordt nog terugge-komen.Enkele specifieke gevallenTegrote dekking bij uitkragende balkonsBij het onderzoek naar betonschade aanbalkons wordt altijd steekproefsgewijzede dekking gemeten. Dit om na te gaanwaar de dekking te klein is. In een aantaleen spiraalvormige strip kan de wervel-vorming zodanig worden verstoord datde trillingen te verwaarlozen zijn.Ook bij ronde horizontale stempels ineen bouwputzijnwel eens verticale tril-lingen die door wind werden veroor-zaakt, waargenomen. Door het plaatsenvan enkele zandzakken op de stempelswas het probleem opgelost.Een tweede categorie trillingsproble-men betreft windtrillingen, waarbij deschade kan bestaan uit hinderlijke tril-lingen ofuit vermoeiingsbreuk. Bij ho-ge slanke constructies zoals masten enschoorstenen kan, ook bij matige wind,wervelvorming ontstaan. Deze zoge-naamde Karman-wervels kunnen lei-den tot periodieke trillingen en op denduur misschien tot vermoeiingsbreuk.Wervelvorming kan worden voorko-men door zodanig te ontwerpen dat dekritische windsnelheid hoger is dan dehoogst voorkomende windsnelheid.Een andere mogelijkheid is om zodanigte ontwerpen dat wel wervelvormingoptreedt, maar datditplaatsheeftbij eenwindsnelheid die zo gering is, dat ookdedaarbij behorendewindbelasting geringis. In veel gevallen is dit echter niet mo-gelijk ofeconomisch niet aantrekkelijk.Bij schoorstenen is de oplossing daneenvoudig: door het aanbrengen vanHet scheurprobleem kan worden voor-komen doorvoldoende netto voorspan-I---~~~-----------------~~------.,...,-jning en het toepassen van bijlegwape-ning in de scheurgebieden.Andere kinderziektes bij VZA betroffenslippende ankers en onvoldoende be-scherming van eindverankeringen.Hetgeval van opwippende vloerrandenis reeds in een eerdere aflevering behan-deld.Op het laatste geval, namelijk vocht inde kabels, wordt nog teruggekomen.Trillingsproblemen (fig. 10)De meest voorkomende schade isscheurvorming door heitrillingen (foto11). Hierbij doet zich dikwijls het pro-bleem voor dat de ene partij de schadetoeschrijft aan het heiwerk, terwijl ditdoor de andere partij wordt bestreden.In veel gevallen ontbreekt reg?stratievoorafen hetis danlastig om tebewijzendatscheurenhetgevolgzijnvanheien of I------------~~---~-------------.,...,-jdat ze al aanwezig waren.Op basis van gegevens over hei-appara-tuur, grondgesteldheid en de afstand totde bebouwing, is wel een redelijke in-schatting mogelijk, maar waterdichtzijn dergelijke beschouwingen nooit.E.~ndeloze discussies kunnenhet gevolgzyn.Hetzelfde probleem doet zich voor bijverkeerstrillingen. Men krijgt soms deindruk dat sommige eigenaren van eengebouw blij zijn met de aanleg van eenweg langs hun gebouw, omdat ze danhun kans schoon zien om de allang be-staande scheuren te claimen. Ook als tebewijzen valt dat de scheuren al beston-den, is de discussienietover;het gaatdanvervolgens over de vraag of de scheur-wijdte en -lengte niet zijn toegenomen.Cement 1992 nr. 5 55'-- --------------1SCHADEaOOmm [~ ~t - ~ t-""~___"'I__1-/_b_OO_rg_at_C/J..,..,2~5""'"I extra wapening ~'\ / .j;~1~r 3C/J 20 per 2.82 m ~" d;?~:q:o~.~~/ L'\ ...... ;';Q"'s:7.?i'