? utiliteitsbouw ? uitvoeringstechniek ? prefabricageir.F!F.Vossen, Beton Son BVE?n van de blikvangers van het Sportiomis de bijzondere dakconstructiedie is toegepastin de hal voor 'droge sporten'. Deze constructie bestaat uit geprefabriceerde betonnenspanten, elk opgebouwd uit drie elementen. In het oorspronkelijke ontwerp bestondendeze spanten ook uit verschillende segmenten, die door naspanning in het werk zoudenworden voorgespannen. Alle afzonderlijke segmenten zouden dan tijdelijk op ondersteu-ningsconstructies geplaatst moeten worden.Het oorspronkelijke ontwerp is door de prefab-betonleverancier in overleg gewijzigd ineen statisch bepaalde constructie, opgebouwd uit een gewapend-betonnen kolom eneen uitkragingen inhangligger van voorgespannen beton.FABRICAGEVANDE SPANTENVOORHETSPORTlOMEENVOUD IS DE SOM DER DELENonderaanzichtbovenaanzicht2986ziJaanzichtProductietekening van een kolom34Deze oplossing bood enkele voordelen:? het aantal benodigde ondersteuningscon-structies werd sterk gereduceerd. Alleende montage van de uitkraging zou een (tij-delijke) ondersteuningsconstructie be-hoeven;? het aantal elementen waaruit een spant isopgebouwd, werd sterk gereduceerd.Na montage van de afzonderlijke delenwerkt de constructie als een statisch be-paalde constructie met een scharnierpuntter plaatse van de overgang uitkraging-in"hangligger. De oorspronkelijke vorm van despanten is bij hetalternatieve ontwerp onge-wijzigd gebleven.KolommenDe 31 geprefabriceerde kolommen zijn in dehoogte voorzien van drie schijnvoegen. 25kolommen vormen onderdeel van de dak-constructie. De overige 6 kolommen onder-steunen een goot en zijn omgekeerd tegenevenzovele 'constructieve'kolommen ge-plaatst. Uit esthetische overwegingen is er-voor gekozen om deze schijnkolommen het-zelfde uiterlijk te geven als de constructievekolommen.Onder en boven in de kolommen zijn gainesopgenomen om de momentvaste verbindin-gen met de fundering en de voorgespannenuitkraging te kunnen realiseren. De gaines,benodigd voor de momentvaste verbindingmet de uitkraging, zijn bij ditproject in de ko-lommen, en dus niet in de uitkragingen op-genomen. Het opnemen van de gaines in deaan de kolom aansluitende delen, in dit ge-val de uitkraging, lijkt meer voor de hand teliggen. Overhetalgemeen wordt ookvoor de-ze oplossing gekozen. Echter, door de in deuitkraging aanwezige voorspanning was hetniet mogelijk om ook nog eens 21 gaines inte storten. De in doorsnede veel kleinere,voor de doorkoppeling benodigde stekein-den konden wel aangebracht worden.TUSsen de kolom en de funderingis een voeggehouden van 30 mmo De gaines en de voegzijn na montage van de kolom ge"injecteerdmeteen injectiespecie (vergelijkbare beton-sterkteklasse B 45). Om de verbinding metde fundering te realiseren zijn stekken 0 25en 032 mm gebruikt.De kolommen zijn 'liggend' gestort, opgesla-gen en getransporteerd.UitkragingenDe uitkraging sluit aan ??n zijde op een ko-lom aan en heeft hierdus ook dezelfde door-snede als de kolom. Aan de andere zijde vande uitkraging is op een inwendige tandcon-structie een inhangligger opgelegd.De door-snede van de uitkraging bedraagt bij detandconstructie circa 500 x 1300 mm2?Het verloop tussen de twee liggereindenvolgt een vloeiende lijn. De onderzijde vande uitkraging is over de volledige lengte 200mm breed. Deze afmeting is ook doorgezetbij de inhangligger. Door deze constantebreedte aan de onderzijde, een vari?rendebreedte aan de bovenzijde en een vari?ren"de hoogte, liggen de zijvlakken van de uitkra-gingen de inhangliggernietin een rechte lijn.De helling van de zijvlakken (en dus ook vande mal) varieert continu over de lengte vande uitkraging en de inhangligger.CEMENT1998j12foto: A/bin Andrlik, Zeistfoto: Ad de Kok, 's-Hertogenbosch10868Het werken met opdrukpunten vereist extraaandacht bij het voorspannen en ontkistenvan een element. Als een element wordtvoorgespannen, wil het verkorten. Indien ditgebeurt voordat het opdrukpunt is 'losge-draaid', wordt de as waarmee het opdruk-punt aan de bekisting is bevestigd belast opafschuiving en is dan moeilijk los te draaien.Dit veroorzaakt een verstoring tijdens hetontkisten, al dan niet gepaard gaande metschade aan het element en/of de mal.Anderzijds, indien een opdrukpuntwordt los-gedraaid v??rdat het element is voorge-spannen, zal de drukkracht die op het puntwordt uitgeoefend veranderen ineen trek-kracht inhetelement. Naast hetopdrukpuntdient in dit geval trekwapening te wordentoegepast. Deze trekwapeningmoet in staatzijn om deze trekkracht te verplaatsen naarde bovenzijde van het element. Als het ele-ment eenmaal is voorgespannen zou dezewapening niet meer noodzakelijk zijn. Deaanwezige trekkracht maakt dan weer even"wicht met een kracht ten gevolge van de knikin de voorspanstrengen. Uitkragingen en kolommen gemonteerdInhangliggersDe doorsnede van de inhangligger verlooptvloeiend van circa 500 x 1300 mm2terplaatse van het uiteinde bij de uitkraging,tot c ' ~. . ? ? ----j--------ei",a 4jl0, 900 mm' bij de opleg~og op de : ::= ~geprefabriceerde wand. De elementen zijn ~i ~gebogen uitgevoerd. De benodigde buig- _--~-~~L.I.Ll-----~~ m m_:mm~trekwapening bestaat geheel uit voorspan-ning met voorgerekt staal. In het midden van De uitkragingde ligger is over een beperkte lengte drukwa"pening aangebracht.Bij voorspanning met voorgerekt staal wor-den de strengen gespannen voordat het be-ton wordt gestort. Om de strengen bij eenelement met een dergelijk kromming op dejuiste positie te houden, zijn 'opdrukpunten'toegepast. Dit zijn stalen dwangpatronenwaar de strengen doorheen worden geleid.Deze punten zijn gefixeerd op vaste puntenin de mal. De opdrukpunten worden op dek"king ingestort in het beton. Tijdens hetspan-nen van de strengen en het storten van hetbeton wordt op de opdrukpunten een druk"kracht uitgeoefend.~ De inhangligger3Z616CEMENT1998/12 35? utiliteitsbouw ? uitvoeringstechniek ? prefabricageEen inhangJigger wordt ontkist en hangt in het hijsframeOpleggjngeninhangliggerDe inhangligger is op de uitkraging opgelegdop met staalplaten gewapend elastomeer.De inhangligger is met een stekeind aan deuitkraging verbonden. De voeg tussen uit-kraging en inhangligger is gevuld met krimp-arme gietmortel met een betonsterkteklas-se die overeenkomt met B 45.Aan het andere einde is de inhangligger tij"delijk 'glijdend' opgelegd op een consoleaan de geprefabriceerde wand, de 'spine-wali'. Ook hier is de ligger uiteindelijk-gekop-peld meteen stekeind. Om vervorming vande wand te voorkomen, is deze verbindingpas volledig gerealiseerd nadat de rustendebelasting op alle liggers was aangebracht.HijsframeNormaal worden hijsvoorzieningen bij gepre-fabriceerde voorgespannen elementen aande uiteinden ingestort. Bij de gebogen in-hangligger zouden de hijsvoorzieningen zichdan onder het zwaartepunt van de ligger be-vinden. Daardoor zou het element tijdenshet hijsen gaan kantelen. Om dit te voorko-men is een speciaal hijsframe ontwikkeld.Hetframe steunde de ligger zijdelings tegenwegdraaien van de bovenflens. De inhang-36ligger werd aan de uiteinden bevestigd aande ingestorte hijsvoorzieningen. Hierdoorwerd de ligger als het ware onder het hijsfra"me gehangen.Het frame werd over een ligger geplaatstvoordat deze uit de mal werd gehesen. Ophettasveld werd de liggeropgeslagen in spe-ciale jukken. Pas nadat een ligger in dezejukken stond, werd het hijsframe verwijderden gebruikt voor de volgende ligger. Voordateen ligger op de vrachtwagen werd gehesenvoor hettransportvan Son naar 's-Hertogen-bosch, werd het hijsframe weer op de liggergeplaatst.Voor het transport van de liggers inclusiefhijsframe is de door de vrachtwagencombi-naties te volgen route eerst nauwkeurig on-derzocht. Hetonderzoeken van de route wasnoodzakelijk vanwege de hoogte van devracht en de te passeren viaducten en ande-re obstakels. Uiteindelijk bleef, na het daad-werkelijk inmeten van enkele viaducten, eengeringe 'speling' over tussen deinhanglig-gers en de laagste te passeren viaducten.Na aankomst bij het Sportiom werd de liggerinclusief frame van de vrachtwagen gehe-sen en gemonteerd. De eerst geplaatste in-hangligger werd in het midden ondersteunden met staalkabels afgeschoord. Daarnakon het hijsframe worden verwijderd. Hethijsframe werd mee teruggenomen naar debetonfabriek waar het op dezelfde manierwerd gebruikt voor het transport van de vol-gende inhangligger. De volgende liggers wer-den steeds met de vorige doorgekoppeldmet windverbanden, waarna het hijsframekon worden verwijderd.Uiterlijk elementenZoals in het vorige artikel gemeld moestende oppervlakken van de elementen voldoenaan afwerkingsklasse iAvan de NEN 6722.Maatafwijkingen bij hoeknaden moestendaarom bijvoorbeeld kleiner zijn dan 2 mmoAan deze eisen diende voldaan te wordenzonder dat de elementen nabewerkt moch"ten worden.Deze hoogste afwerkingsklasse stelde extraeisen aan het toe te passenbetonmengselen de verdichting ervan. Door speciale aan-dachtte besteden aan de mortelsamenstel-ling, maltechniek, verdichtingstechniek enextra voorzichtigheid in acht te nemen bijtransport, opslag en montage, zijn elemen-ten opgeleverd met een perfect oppervlak.11CEMENT.1998./.12Transport en montage van een inhangligger foto's: Adde Kok, 's-HertogenboschCEMENT1998j12 37