A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pInter viewcement 2006 3 OMA, Office for Metropolitan Architecture, is de drijvendekracht achter het Stadshart in Almere (foto 1). Het internationaal befaamde bureau ontwerpt gebouwen vanBeijing tot Praag en van New York tot Almere. FlorisAlkemade is partner bij OMA architect, planoloog, stedenbouwer en visionair met een zekere drang radicaal tezijn: "Sinds 1994 werken we aan Almere, een project datwe alleen wilden winnen als we met een utopie verderkonden. Dat is waar we op inzetten, maar daarvoor iseen plan nodig dat een grote mate van ambitie combineert met een grote mate van flexibiliteit. Stedenbouwkundige plannen zijn dermate gecompliceerd enontwikkelen zich over zo'n lange tijd dat het vermogenzich aan te passen aan veranderende omstandighedenvaak de belangrijkste kwaliteit is."Hoe komen plannen tot stand, wat gebeurt er nogvoor de tekentafel in zicht is? Welke visie ligt tengrondslag aan het Gebogen Maaiveld? Alkemadevertelt:"Rond 1900 woonde slechts 10% van de wereldbe-volking in steden, nu is dat 50%. De afgelopeneeuw heeft zich een ware volksverhuizing voorge-daan van het platteland naar de stad. Over 35 jaarwoont nog maar zo'n 10% van de wereldbevolkingin de westerse wereld, en van die 10% is 30%bejaard. De gevolgen voor onze steden zullenenorm zijn. Maar ook vandaag de dag hebben deklassieke centralistische metropolen, zoals Londen,Berlijn en Parijs al problemen omdat de historischecentra een steeds grotere periferie van identiteitFloris Alkemade:willen winnenmet een utopie""1 |Hoogbouw aan de zijlijn,en een golvende struc-tuur naart hart(foto: Gert Schutte)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pInter viewcement 2006 3moeten voorzien. De druk op het centrum neemttoe, terwijl juist dat de gebieden zijn die zich hetmoeilijkst laten transformeren. Met name in Lon-den kan bijvoorbeeld bijna niemand het zich meerpermitteren in het centrum te wonen.""Het Franse platteland loopt leeg, de jeugd uit dedorpen trekt naar de stad. In de randstad en in Bel-gi? is er sprake van een clustering van min of meergelijkwaardige steden en slibt het platteland tussendie steden juist dicht. Je ziet dat mensen meerruimte willen, zij trekken weg uit de binnenstedenen zoeken de rust op." Alkemade toont een satel-lietfoto van Noordwest-Europa. Lichtvlekken laten desteden zien. En dan is er nog een ? veel grotere ?vlek zichtbaar. Het gebied van Keulen naar Antwer-pen en Amsterdam. Een nieuw fenomeen: de veld-metropool (fig. 2). "Wanneer je kijkt naar dienieuwe vorm, dan zie je een groot stedelijk gebiedmet zo'n 32 miljoen inwoners, zonder de klassiekedichtheid van een metropool maar met veel groenen ruimte."D e l t a m e t r o p o o lAlkemade zoomt in naar de randstad met haargroeigebieden zoals Almere, IJburg en LeidscheRijn. In zijn visie ??n grote Deltametropool. Endaarbinnen ligt Almere. Maar wat is Almere? Eensatelliet van Amsterdam? Een autonome stad?Vreemd genoeg was Almere niet als stad bedoeld,omdat direct na de realisatie van de Bijlmermeer denieuwe generatie planners sterk anti-stedelijk gingontwerpen. "Almere is eigenlijk een niet-Europeesfenomeen", vertelt Alkemade. "Bijna Amerikaansen misschien wel te vergelijken met steden zoalsDenver in Colorado." Almere, de meest bedachtestad van Nederland, bleek het meest onvoorspel-baar tegen de oorspronkelijke opzet in. Almere isblijven groeien; nu moet het leren omgaan met zijnangst voor stedelijkheid.Iedereen heeft wel een mening over Almere, zelfsals men er nooit is geweest. Maar in tegenstellingtot die wijd verspreide vooroordelen blijken deinwoners van Almere best gelukkig. De stad groeitmet zo'n twintig inwoners per dag en het lijkt somswel of iedereen die in Amsterdam woont en kinde-ren krijgt, gauw naar Almere verhuist. "Binnen hetbureau hebben we het over Almere wel eens alsover de paargronden van Nederland."M i d d e l e e u w s e s t r u c t u u r"De historische binnensteden van Nederland heb-ben een middeleeuwse structuur", vertelt Alkemade."Steden met een natuurlijk midden. Daar ligt hetzwaartepunt van de stad, waar alle publieke activi-teiten zich op een natuurlijke manier bevinden. InAmerika is zo'n eeuw geleden dit gegeven omge-draaid. Daar heeft de autocultuur de overhandgenomen en liggen de shoppingmalls aan de snel-weg. De weg is de context geworden en de binnen-steden hebben hun gevarieerde programma groten-deels verloren. En daar zit een contradictie. De stadmoet het hebben van haar bereikbaarheid, maar dedaarvoor benodigde infrastructuur vormt tegelijker-tijd de barri?re. De stad heeft winkels nodig, maarde winkels hebben de stad niet meer nodig."N i e t h i s t o r i s e r e n"Als architect kun je de historie wel kopi?ren en jenieuwbouw camoufleren, maar in een stad alsAlmere kun je simpelweg niet historiserend zijnzonder je geloofwaardigheid voor altijd te verliezen.Hoewel de stad de moed heeft gehad om voor onsplan te kiezen, een strikt modern plan, blijft dat ver-langen naar een historie toch knagen. Een van dewethouders van Almere heeft mij eens gevraagd, ofwe geen oude molen konden kopen of zo, want dat2 |Een nieuw fenomeen: develdmetropoolFloris AlkemadeA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pInter viewcement 2006 3 is zo leuk voor de trouwfoto's." Uiteindelijk heeft destad ervoor gekozen een kopie van een Belgisch kas-teel te bouwen. Saillant detail is dat de hele onderne-ming tijdens de bouw onderuit ging en dat er nu eennieuwbouw kasteelru?ne staat. Hoewel nieuwe plan-nen met het kasteel onderweg zijn."Naar mijn mening moet Almere geen namaakge-schiedenis kopi?ren, maar juist het hedendaagse enalledaagse cultiveren. Juist daar liggen mogelijkhe-den voor deze nieuwe stad om voor te lopen opontwikkelingen waarmee de historische binnenste-den alleen maar moeilijkheden ontmoeten."Alkemade: "Juist in die drang naar historiserenschuilt een onbarmhartigheid ten opzichte van hetalledaagse en ten opzichte van onze hedendaagsecultuur. We moeten bouwen voor het alledaagse endaaruit een volwaardige cultuur ontwikkelen.""Maar als we ruimte maken voor mobiliteit, dansnijden we de stad in stukken met vrijliggende bus-banen en doorvoerwegen. Dat willen we niet. Entoch is mobiliteit een heel belangrijk, zo niet hetbelangrijkste criterium voor de stad. Dus ligt ste-denbouw op meer niveaus voor de hand (fig. 3),daarmee ontwikkel je een nieuwe generatie vanoplossingen waarmee de stad kan omgaan met hetmassale autogebruik waarvan het afhankelijk isgeworden. Ons plan is te begrijpen vanuit degethematiseerde lagen die we over elkaar heen heb-ben geprojecteerd. Een meervoudig maaiveld bleeknoodzaak om de gigantische parkeerbehoefte tecombineren met de behoefe aan een compact cen-trum waar de loopafstanden klein zijn."G e b o g e n M a a i v e l dHet bestaande stadscentrum voor Almere wasopgezet voor een stad met 125 000 inwoners. Om tekunnen groeien naar 180 000 inwoners heeft degemeente Almere een Masterplan laten makenvoor een nieuw stadscentrum. Het Masterplanvoorziet in een attractief en volwaardig centrum datsamen met het bestaande centrum een evenwichti-ge combinatie wordt van wonen, werken, winkelen,cultuur, ontspannen en uitgaan. Het programmavoor het nieuwe stadscentrum ziet er in grote lijnenals volgt uit: 90 000 m2commerci?le voorzieningenwaaronder winkels en horeca, 35 000 m2culturelevoorzieningen zoals theater, popmuziekzaal endisco, 950 woningen en 5000 parkeerplaatsen.Alkemade: "We zijn op zoek gegaan naar mogelijk-heden om te stapelen in het Stadshart. Van hoog-bouw aan de zijlijn, tot een golvende structuur eneen plateauvorm in het hart. Uiteindelijk hebbenwe gekozen voor het Gebogen Maaiveld dat naad-loos aansluit op de binnenstad en dat als een stranduitloopt in het meer (fig. 4). Bij het langzaam oplo-pende en weer neergaande maaiveld ligt de infra-structuur op de onderlaag: de Benedenwereld. Par-keren, laden en lossen van vrachtverkeer, busbanenen opgangen naar de Bovenwereld. Wonen, werkenen recre?ren zijn op het Gebogen Maaiveld ge?nte-greerd in een gebied tussen het bestaande centrumen het Stadhuis. Hier komt het zwaartepunt van hetnieuwe Stadshart, het centrum waar de stratensmal zijn en zich een aaneenschakeling van plei-nen en pleintjes bevindt. Het is hier volledig auto-vrij en toch staat de auto op korte loopafstand.Als gevolg van de verhoogde ligging en de aanwe-zigheid van het Weerwater word je in de Bovenwe-reld regelmatig verrast door onverwachte vergezich-ten."V e r t i c a a l v e r k a v e l dHet Gebogen Maaiveld is verticaal verkaveld. Voorelk gebouw of blok van gebouwen is een geschikte4 | Het Gebogen Maaiveldsluit naadloos aan op debinnenstad en loopt alseen strand uit in hetmeer3 |Stedenbouw op meerniveaus ligt voor de handA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pInter viewcement 2006 310architect gezocht. Daardoor hebben de gebouweneen eigen identiteit gekregen. Dankzij het GebogenMaaiveld gebeurt al het laden en lossen van onderafwat als groot voordeel heeft dat elke gevel in deBovenwereld een voorgevel is. Door de samenhangvan het Masterplan, de kritische blik van het Q-team en de inzet van verschillende architecten,vormt het Stadshart van Almere een gevarieerd,maar samenhangend geheel. Het Q-team bestaatuit vijf deskundigen: Maarten Schmitt, stadsarchi-tect van Den Haag; Floris Alkemade (van OMA)architect en stedenbouwer; Michael van Gessel,stedenbouwkundige; Arnold Reijndorp, architecten stadssocioloog en Tania Concko, architecte. HetStadshart nadert met rasse schreden haar voltooi-ing. Maar klaar is het nooit, Almere groeit nogsteeds. Op enig moment is ook dit Stadshart weerte klein voor het inwonertal. Alkemade besluit:"Dan moet de nieuwe generatie maar weer een laagaan de stad toevoegen." nRedactieActueel: Constructieve VeiligheidTijdens het ter perse gaan van dit themanummer vanCement raakte het op deze en volgende bladzijdenbesproken Gebogen Maaiveld in de landelijke persopeens in opspraak. Aanleiding hiervoor was het feitdat de gemeente genoodzaakt was de opening vanhet winkelcentrum tot nader order uit te stellen. Erwas door de gemeentelijke Bouw- en Woningtoezichtnamelijk vastgesteld dat de constructieve veiligheidvan het woontorentje `Het Kanteel', dat zich op hetcentraal op het Gebogen Maaiveld gelegen woon/winkelcomplex `De Citadel' bevindt, onvoldoendezou zijn gegarandeerd. Dergelijke situaties komenvaker voor als indienende en controlerende partijeneen meningsverschil hebben.De opeenvolgende fasen van het bouwproces haddende oorspronkelijke constructieve uitgangspuntenvan het complex behoorlijk op de proef gesteld. Zowas op verzoek van de aannemer de draagconstructievan Het Kanteel gedeeltelijk omgevormd van terplaatse gestort naar prefab beton en hadden verschil-lende winkeliers allerlei sparingen in het dek van hetGebogen Maaiveld laten aanbrengen, waren er extraverdiepingen aangebracht en units met elkaar ver-bonden. Elk van deze veranderingen behoefde aan-vullende berekeningen en juist hierin schuilde hetmeningsverschil tussen projectontwikkelaar engemeente. De gemeente achtte de aanvullende bere-keningen nog steeds onvoldoende.Door ??n van die naderhand gewenste sparingen liepnamelijk een trekband, een van de voorzieningenwaarmee Het Kanteel aan de gestapelde, complexeconstructie van De Citadel was verankerd. In hetoverleg hierover tussen de constructeur van de pro-jectontwikkelaar en die van het gemeentelijke Bouw-en Woningtoezicht kwam nog een ander constructiefaspect aan het licht dat volgens de constructeur vanBouw- en Woningtoezicht zou moeten worden opge-lost. De constructeur van de projectontwikkelaarontwierp hiervoor uiteindelijk een hulpconstructie,maar de berekeningen die deze hulpconstructiemoesten onderbouwen konden volgens de gemeenteonvoldoende aantonen dat de woontoren nu wel vei-lig zou zijn. Daarop nam de gemeente zijn verant-woordelijkheid en stelde de opening van het gehelecomplex uit. Tegelijkertijd gaf de gemeente opdrachtaan een extern ingenieursbureau om de nieuweberekeningen van de woontoren inclusief de hulp-constructies te toetsen. Ook de constructeur van deprojectontwikkelaar schakelde hiertoe een externingenieursbureau in.Enkele dagen nadat de gemeente de beslissing hadgenomen de opening uit te stellen, rapporteerde hetexterne ingenieursbureau aan de gemeente dat deaangebrachte hulpconstructie, vergelijkbaar met tijde-lijke voorzieningen die gedurende de uitvoering destabiliteit garanderen, de woontoren voldoende veilig-heid en standzekerheid biedt voor in elk geval eenreferentieperiode van ??n jaar. Voor goedkeuring vande definitieve situatie zouden desalniettemin onver-minderd aanvullende controles, berekeningen enbouwkundige c.q. constructieve voorzieningen nodigzijn. Dit aanvullende onderzoek is inmiddels opge-start en zal zeker nog enkele maanden in beslag gaannemen. In feite wordt hierbij de gehele constructienog eens doorgerekend.De tussentijdse conclusies boden evenwel voldoendehouvast om het winkelcomplex alsnog in gebruik tekunnen nemen. Dit is dan ook gebeurd. In afwachtingvan de uitkomsten van het aanvullende onderzoekblijft de woontoren echter voorlopig nog leeg staan.Overigens doet dit voorval, ook volgens de gemeenteAlmere, niets af aan het Gebogen Maaiveld als oplos-sing voor een stedenbouwkundig vraagstuk.