C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater bou wcement 2000 8 53Het Verrebroekdok vormt delaatste stap van de huidige fase inde ontwikkeling van de haven vanAntwerpen op de linker Schel-deoever nabij de Kallo-sluis.Enkele kenmerken van het dok:lengte 2000 m, breedte vooraan470 m en achteraan 375 m, water-diepte 18 m. De totale waterop-pervlakte bedraagt 80 ha.Het ontwerp van de kademuren isgemaakt door het DepartementWaterwegen van de Vlaamseregering en de Haven van Ant-werpen.Havenwerken AntwerpenDe bouw van de kademuren van het Verrebroekdok, onderdeel van deWaaslandhaven op de Antwerpse Linkeroever, is een project waar grote getal-len de toon zetten. Het is ??n van de meest omvangrijke betonwerken inEuropa. De twee kademuren zijn gebouwd in grote uitgravingen, in dendroge, elke muur is 2,5 km lang. Belangrijk voor de uitvoering waren een wel-doordachte voorbereiding en constructie om binnen de gestelde tijd het werkte realiseren. Uiteindelijk ging het om 500 000 m3betonspecie, waarvan elkewerkdag 1000 m3werd gestort. Over de wijze waarop het werk werd georga-niseerd handelt dit artikel.1 | Overzicht kademuur inaanbouw: van voetplaat(onder) tot wand (boven)foto: Guido Coolens, Antwerpen2 | Tijdens ??n van deverplaatsingen van deportaalkraanC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater b ou wcement 2000 854De grondgesteldheid ter plaatsemaakte het mogelijk de kademu-ren op staal te funderen. De ka-demuren hebben de klassiekeL-vorm. De voetplaat is 17,50 mbreed en de dikte varieert van 2,50tot 4,80 m. Daarop komt de kade-muur met een hoogte van 20,5 men een dikte die verloopt van5,40 m beneden tot 3,80 m boven.De muren zijn in gedeelten van20 m lengte gemaakt (foto 1 ? 4).De bouw is gestart midden 1997en het werk zal eind 2000 zijnopgeleverd.G r o n d w e r kDe aanzet van de zool van de ka-demuren ligt op een diepte van0 tot 5 m boven de Boomse klei.Voor de bemaling zijn diepte-pompen langs beide zijden van debouwput geplaatst. Het grondwa-terpeil moest 27 m worden ver-laagd tot op de Boomse klei.De uitgravingen hebben vrij steilehellingen gekregen, wat mogelijkwerd gemaakt door een tertiairzand met dichte pakking datbovendien veel schelpen bevat.Met name de schelpen weten deafschuiving van de taluds tegen tegaan, ook bij zware regenval.M a t e r i a l e nGezien de grote hoeveelheid teproduceren beton, werd beslotentwee eigen betoncentrales op hetwerk te plaatsen, elk met eencapaciteit van 130 m3per uur.Voor het toeslagmateriaal isgebruikgemaakt van twee win-plaatsen in zee bij de Engelsekust, contingenten van de HAM:Lowesoft voor het fijne materiaalen de Humbermonding voor hetgrove materiaal. Het toeslagmate-riaal werd op de kaden aange-voerd en het grove materiaalgebroken tot maximaal 40 mm,gespoeld en gezeefd in drie frac-ties: 0 ? 4, 4 ? 14 en 14 ? 40 mm.Deze keuze hing samen met eenzo klein mogelijke waterbehoefte.De massieve wanden vereisteneen cement met lage warmte-ont-wikkeling en hoge sulfaatweer-stand. Gezien de grote hoeveel-heden is tot ver buiten de grenzengezocht naar een goed en goed-koop cement. In principe werdvoor een CEM III gekozen, maarhet bestek stond de toepassingvan een composietcement niet inde weg. De eerste zes maandenwerd gewerkt met CBR-cement3-4 | Storten voetplaat met grijper, verdichten met onder meer eenbemande trilmachinefoto's: Rob van Berkel5 | Stortfasen vloer en wand29005920+14580?3000300018000182504.250250021080?17500?3520+C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater bou wcement 2000 8 55CEM III/B 32,5. Maar van ditcement was de bindtijd vrij grooten bij storten van grotere hoogtewas het eerder gestorte betonnog te plastisch, hetgeen tot on-aanvaardbare bekistingsdrukkenleidde. Nadien is een Italiaanscement, CEM III/B 42,5 gebruikt,waarbij het probleem van debindingstijd zich niet meer voor-deed.De aankoop van een mengin-stallatie maakte het mogelijk ditlaatste cement te mixen met vlieg-as en portlandcement uit Litauen,waarmee een CEM V42,5 cementwerd gemaakt. Hoeveelheid toe-gepast composietcement 325 kg/m3, waarmee betonspecie werdgemaakt met een zetmaat van30 ? 50 mm. Toevoeging van eenhulpstof voor het verbeteren vande verwerkbaarheid was nietnodig. Het storten gebeurde meteen grijper.O p b o u w v o e t p l a a t e nw a n d e nIn dwarsdoorsnede gezien (fig. 5)is de wand in vier fasen gestort,telkens in moten van 20 m lengte.Fase 1, circa 1200 m3: de voetplaatdie in verband met de gewensteprofilering in drie delen werdgestort, zodanig dat bij het hogedeel de betonhelling op eigenkracht kon blijven staan.Fase 2, circa 250 m3: de kim. Inverband met de plaats en hoe-veelheid wandwapening, werdhier met een betonpomp gewerkt.Fase 3, circa 1050 m3: de hogewand. Hier werd het beton ineerste instantie via een stortpijpover een hoogte van 13 m gestort,wat hoge eisen aan de bekistingstelde. De bekisting was berekendop belastingen van 40 kN/m2,maar in de aanloop naar het opti-male mengsel zijn bij het aan-vankelijk toegepaste trage CEMIII belastingen van 80 kN/m2gemeten.Fase 4, circa 400 m3: het bovenstedeel, de afdekplaat, die tevens alleleidingenenvoorzieningenbevat.B e k i s t i n gBouwtijd en afmetingen van deconstructie vereisten een gede-tailleerde studie van de bekisting.Besloten werd een stalen bekis-ting te maken. Voor de voetplaatwas een 20-tons bekisting nodigdie met de kraan verplaatst moetworden. Ontwerpafdelingen vanCEI en HBW ontwikkelden eenportaalkraan met drie functies(foto 6 ? 8, fig. 9):6 | Portaalkraan voorzienvan 5 storttrechters(foto links)7 | Wandbekisting metkopschot (foto rechts)8 | Wandstort met hangendetrilnaaldenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater b ou wcement 2000 856? verplaatsen van de wandbekis-tingen, 14 m hoog en 20 mlang;? stortvoorziening met vijf trech-ters en daaronder opgehangenstortbuizen;? voorziening voor dertig tril-naalden.W a p e n i n gPer m3beton is ongeveer 45 kgwapening verwerkt. Teneinde deduurzaamheid van het beton teverbeteren is de verdeelwapeningdiedekrimpscheurenmoettegen-gaan, bijna even zwaar als dehoofdwapening van ? 40 mm. Dedekking op de wapening bedraagt100 mm. Om die reden is de ver-deelwapening aan de buitenzijdevan de hoofdwapening geplaatst.V e r w e r k i n g e nh u l p m i d d e l e nVanuit de betoncentrales werd despecie in dumpers gestort (12 m3inhoud) die hun inhoud in grotecontainers stortten. Van daaruitbracht een mobiele kraan, voor-zien van een grijper met 3 m3inhoud, de specie in het werk. sProjectgegevensbouwheer:Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpenontwerp en toezicht op deuitvoering:Vlaams Gewest ? Afdeling Zeescheldeuitvoering:Tijdelijke vereniging Verrebroek ?Roegiers, CEI, Strabag, De Nulextern controlebureau:SECOPieter Spits9 | Principe-doorsnedewandstort (onderste deel)10 | Principe-doorsnedewandstort (bovenstedeel), wordt gemaaktna aanaarden