52 Herziening CUR- Aanbeveling 77 (2) Inhoud en achtergronden van herziene rekenregels ongewapende onderwaterbetonvloeren Herziening CUR Aanbeveling 77 (2) 3 2015 53 1 Onderwaterbetonvloer van het Groninger Forum foto: Hans Roggen, ABT Met de komst van CUR-Aanbeveling 77 'Rekenregels voor ongewapende onderwaterbetonvloeren' in 2001 (CA 77:2001) werd voorzien in een grote behoefte van bouwend Nederland. Deze CA is in de afgelopen jaren op grote schaal toegepast en heeft haar waarde bewezen als ontwerpinstrument. In 2014 is een herziene versie uitgekomen (CA 77:2014). Dit tweede artikel in een serie van vier gaat over de inhoud en de achtergronden van de herziene rekenregels. In het eerste deel van deze serie [3] werden de drie belangrijk- ste redenen voor de herziening van CA 77 al genoemd: - Het oplossen van het probleem bij ondiepe bouwputten met relatief slappe ankers ('opbollende' momenten zijn te groot om de vloer ongescheurd te houden en de stempeldruk is te klein om de gescheurde vloer vervolgens te kunnen laten voldoen); - Het corrigeren van onvolkomenheden (met name mogelijke overschatting van de ponssterkte bij schotelankers of stalen paal met op één niveau opgelaste nokken en aanpassing ponstoets bij trekelement met ribbels); - Het aansluiten van de Aanbeveling op de Eurocode, waarbij ook de toetsing op dwarskracht is toegevoegd. In het betreffende artikel is tevens aangegeven hoe door middel van kalibratie die aansluiting is bewerkstelligd. Het artikel sloot af met de stand van zaken half maart 2013, waarin een aantal wijzigingen werd aangegeven die toen al waren vastgesteld, plus een aantal onderwerpen die toen nog in onderzoek waren. Inmiddels is dat onderzoek afgerond en op 7 februari 2014 is de inhoud van de herziene CA vastgesteld. Het tot stand komen van CA 77:2014 is in zekere zin een itera- tief proces geweest, waarbij op diverse momenten de concept- regels zijn toegepast op een aantal van tevoren goed gedefini- eerde cases. Dit heeft veel tijd en inspanning gekost, maar heeft als groot voordeel gehad dat toepassing van de herziene CA het beoogde effect heeft en in het algemeen niet leidt tot onvoor - ziene uitkomsten. In dit tweede artikel wordt zoals gezegd ingegaan op de inhoud van de herziene Aanbeveling. Waar nodig zal aandacht worden besteed aan de achtergronden en aan de verschillen ten opzichte van CA 77:2001 [1]. Herziening CUR- Aanbeveling 77 (2) 1 ir. Peter Hagenaars RO, ing. Eelco de Winter RO 1) Royal HaskoningDHV ir. Johan Galjaard MBA RO 1) ABT dr.ir. Cor Van der Veen 1) TU Delft 1) De auteurs zijn allen lid van SBRCURnet-voorschriftencommissie 95 'Rekenregels voor ongewapende onderwaterbetonvloeren' (VC95), die het proces heeft begeleid om tot CUR-Aanbeveling 77:2014 te komen. Peter Hagenaars is secretaris rapporteur, Johan Galjaard is voorzitter. Artikelenserie Dit artikel is de tweede in een serie van vier artikelen over CUR- Aanbeveling 77. Het eerste artikel uit Cement 2013/3 [3] vormde de inleiding. Dit tweede artikel handelt over de inhoud en de achtergronden van de herziene rekenregels. Het gaat ervan uit dat de lezer bekend is met de CA 77:2001 en het inleidende artikel [3]. In het later te verschijnen, derde artikel zullen enkele onderwerpen nader worden behandeld en in het vierde worden de nieuwe rekenregels verduidelijkt met enkele rekenvoorbeelden. Herziening CUR Aanbeveling 77 (2) 3 2015 54 - Er worden geen regels voor de waterdichtheid gegeven; - De toetsing van de keerwand en trekelementen wordt expli-ciet benoemd, want deze vormen een essentiële schakel in de veiligheid van het totale systeem. Eisen, belastingfactoren en materiaaleigenschappen De belangrijkste eis bij het ontwerpen van onderwaterbeton- vloeren (owb) is: in de UGT mogen het draagvermogen van de owb-vloer, keerwand, trekelementen en de onderlinge verbin - dingen niet worden overschreden. Het draagvermogen van de owb-vloer moet worden bepaald in de korte richting, als gunstigste van mechanisme A (toets B1: ongescheurde vloer, bezwijken bij overschrijding betontreksterkte) en mechanisme B (toets B2: gescheurde vloer met drukbogensysteem, bezwijken door overschrijding betondruksterkte). Voor het draagvermogen van de keerwand en de trekelementen, zowel constructief als geotechnisch, worden geen regels gegeven maar wordt verwe - zen naar vigerende normen. Wel wordt, explicieter dan in [1], aangegeven hoe voor die onderdelen de rekenwaarde van de trekbelasting moet worden bepaald. Zo moet voor de belasting- factor voor de opwaartse waterdruk minimaal ? w;sup = 1,2 worden gehanteerd en dient de trekbelasting te worden geba- seerd op minimaal het effectieve vloeroppervlak (behorend bij oneindig stijve trekelementen) maal de opwaartse waterdruk. Voor een middenpaal geldt voor het effectieve vloeroppervlak A = L x ? L y en voor een randpaal mag de opwaartse trekbelas- ting worden gereduceerd met ? ? F stempel,d . Scope De scope van CA 77 is nu explicieter verwoord dan in [1]: - Droog gepompte bouwkuipvloer nog zonder verdere activitei - ten; - CA 77 is primair bedoeld voor onderwaterbetonvloeren met één type trekpaal met gelijke of onderling weinig verschil- lende stijfheden en geplaatst in een regelmatig patroon, dat met liggergedrag kan worden beschreven. Afwijkende situaties worden wel kort beschouwd (inclusief o.a. aandachtspunten bij een plaatmodel in de bijlage); - Alleen ontwerpaspecten worden beschouwd. Wel worden uitvoeringsaspecten beschouwd die directe relatie hebben met het ontwerp; - Diepwand is nu gelijkwaardig aan damwand door middel van de algemene term: keerwand; Tabel 1 Rekenwaarden voor sterkten en waarden voor de E-modulus betonsterkteklasse f ctd,pl [N/mm2] f cd,pl [N/mm2] E cm volgens tabel 3.1 van NEN-EN 1992-1-1 [N/mm 2] reductiefactor [-] gereduceerde E cm [N/mm 2] C20/25 0,8010,730 000 0,91727 500 C25/30 0,9613,331 000 0,93529 000 C30/37 1,071633 000 0,93931 000 2 3 trekelementen keerwand onderwaterbetonvloer korte richting lange richting Herziening CUR Aanbeveling 77 (2) 3 2015 55 2 De begrippen korte richting en lange richting weergegeven [3] 3 Basismodel onderwaterbetonvloer 4 Model voor membraanwerking UGT veel reserve aanwezig. Het is wel van belang dat de h.o.h.- afstand tussen de trekelementen in de lange richting niet te groot wordt. Evenals in [1] is in CA 77:2014 geen expliciete toetsing van de UGT voor de lange richting aanwezig, maar wel een eenvoudige BGT-toets (nu 'spanningsbeperking lange rich- ting' geheten) die de bezwijkveiligheid in de lange richting op een conservatieve manier afdekt. De belastingfactoren zijn gebaseerd op indeling van de owb- vloer in gevolgklasse twee en zijn bijna allemaal dezelfde als in [1]. Zo is de factor voor waterdruk 1,2 en niet 1,35 of 1,5, zoals uit de Eurocode volgt. De overweging hierbij is dat de overgang van normen niet tot noemenswaardige verzwaring hoeft te leiden. Alleen bij zwelbelasting is de factor in de UGT verzwaard: van 1,2 naar 1,35. Hiermee wordt aangesloten op de nog in ontwik- keling zijnde SBRCURnet/COB-richtlijn 'Zwelbelasting op funderingen'. Deze verzwaring is overigens niet onderzocht bij de eerder genoemde kalibratie aan de Eurocode. Evenals in [1] In [1] werd voor de korte richting ook een BGT-toets voorge- schreven, gericht op de waterdichtheid (voor begrippen korte en lange richting, fig. 2). Deze toets bleek in de praktijk erg bewerkelijk en tot veel onduidelijkheden en ongewenste uitkomsten te leiden. Daarnaast gaf de toets een schijnzeker - heid over waterdichtheid. Immers indien lekkage in de praktijk optreedt, is dit bijna nooit door krachtswerking in de korte richting, maar bijna altijd door verhinderde vervorming in de lange richting en/of onvoldoende aansluiting aan de keerwand. Uiteindelijk is besloten om de toets geheel te laten vervallen. Anders gezegd: een onderwaterbetonvloer die met CA 77:2014 is berekend, voldoet aan de eisen van de constructieve veilig- heid en is vaak waterdicht, maar niet altijd. Ook in de lange richting moet de owb-vloer voldoen. Het bijzondere hierbij is dat de bezwijkveiligheid in het zoge- naamde middengebied niet maatgevend is ten opzichte van de korte richting. Immers voor bezwijken is rotatie nodig en de daarbij optredende verlenging van de onderwaterbetonvloer wordt verhinderd door membraanwerking. Hierdoor is in de 4 L F0 stijf tol2 p xstpt stijf stijfheid = xveld tol1 qu0 h /2gem h /2gem ?cd,pl ?cd,pl positie keerwand positie keerwand F F qu u u u u F0 ?cd,pl tol2 p x stpt A2= A xveld ?cd,pl tol1 + a v Ftot = F0 + A = A 1 Herziening CUR Aanbeveling 77 (2) 3 2015 56 5 Bepaling capaciteit bij membraanwerking 6 Aanzet drukboog bij geribde prefab betonpaal en vastzit aan verende keerwanden. Opwaarts wordt hij belast door een gelijkmatig verdeelde belasting (waterdruk) en hori- zontaal door een drukkracht vanuit de keerwand met een opwaartse excentriciteit (fig. 3). In een bijzonder geval (zie alinea 'Toetsing verbinding vloer met keerwand') grijpt die drukkracht centrisch aan. Alleen bij bezwijkmechanisme B is het model een eenvoudig mechanisme van een vloerveld. De aan te houden vloerdikte is: voor de stijf- heid de gemiddelde vloerdikte, voor toetsing van de vloer de gemiddelde vloerdikte minus de gewogen toleranties, en voor toetsing van de verbindingen de gemiddelde vloerdikte minus de absolute som van de toleranties. De toleranties worden uitgebreider dan in [1] behandeld. De axiale veerstijfheid van de trekelementen in relatie tot die van de keerwanden, heeft grote invloed op de ongescheurde krachtswerking. CA 77 adviseert om voor de bepaling van die stijfheden een geotechnicus in te schakelen. Ook adviseert de CA om de variatie in schema's voor een stijvere keerwand en slappere trekelementen, dan wel het schema slappe keerwand en stijve trekelementen door te rekenen. In een bijlage worden wel ter informatie enkele handreikingen gegeven. Voor anker - palen wordt verwezen naar CUR-richtlijn 236 'Ankerpalen'. Op het moment dat de resultaten van de in 2013 ingestelde SBRCURnet-commissie 'Axiale veerstijfheid ankerpalen' beschikbaar komen, prevaleren die resultaten boven CUR- richtlijn 236. Een belangrijke uitbreiding ten opzichte van [1] is de mogelijk- heid om de extra drukkracht te mobiliseren, die ontstaat bij bezwijkmechanisme B als gevolg van de grote vervorming die voor daadwerkelijk bezwijken nodig is en de hierdoor opge- wekte indrukking van de keerwand door de vloer (fig. 4). Dit verende gedrag van de keerwand wordt membraanveer genoemd. In CA 77 wordt aangegeven hoe de BGT veerkarak- teristiek van zo'n membraanveer moet worden bepaald. Deze veerkarakteristiek moet vervolgens worden gedeeld door 2,0 om er een veilige, lage rekenveer van te maken. Hierin zijn verschillende veiligheidsaspecten meegenomen zoals afkoeling en vermindering van de drukkracht door verkorting van de vloer bij krimp. Het voordeel van deze methode is dat een veer - karakteristiek wordt verkregen waarbij vervormingen en kracht bij elkaar horen. Indien de veer in de UGT zou zijn bepaald, is dat niet het geval. Bij toenemende indrukking van deze veer neemt de drukkracht van het drukbogensysteem toe, maar neemt de inwendige hefboomsarm af (door toename van de drukzone). Bij een zekere indrukking kan de grootste opwaartse belasting worden opgenomen. Dit is het zogenoemde doorslagpunt (fig. 5), wordt voor de berekening van de zwelbelasting in een bijlage, een zeer conservatieve methode aangeboden. Met de verzwa- ring van de belastingfactor wordt met nadruk gewezen op het beschikbaar zijn van geavanceerdere methoden. De rekenwaarden van de materiaaleigenschappen van het onderwaterbeton zijn gebaseerd op NEN-EN 1992-1-1, dus ? C is 1,5. Omdat het onderwaterbeton ongewapend is, zijn de ?-waarden 0,8 in verband met verminderde ductiliteitseigen- schappen. In tabel 1 van CA 77:2014 worden de rekenwaarden samengevat. Hierbij wordt de mogelijkheid geboden om met een iets lagere waarde van de E-modulus, E cm, te rekenen dan volgens tabel 3.1 van NEN-EN 1992-1-1. Namelijk volgens de in tabel 1 uit CA 77 gegeven formules, hetgeen bij het onge- scheurde gedrag wat gunstigere resultaten geeft (als gevolg van de stijfheidsverhoudingen tussen keerwand en trekelementen). De rekenwaarde voor trekspanningen in tabel 1 [3] zijn de tabelwaarde gegeven in tabel 3.1 van NEN-EN 1992-1-1; indien de formules worden gebruikt, zijn deze waarde iets hoger. Schematisering en krachtswerking Het basismodel (fig. 3) is, evenals in [1], een ligger (de owb- vloer) die verticaal wordt gesteund door verende trekelementen 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 1200 1000 800 600 400 200 0 2 0 46810 12 2 0 46810 12 doorslagpunt wegblijven van doorslagpunt UGT-veer BGT-veer u [mm] q [kN/m 2] F [kN/mm] qRd qEd 5 Herziening CUR Aanbeveling 77 (2) 3 2015 57 de drukzone, juist de betondruksterkte f cd,pl wordt bereikt. De aldus te berekenen inwendige hefboomsarm z 1 kan worden beschouwd als conservatief, maar is voor gladde palen de waarde die moet worden gehanteerd. Voor overige palen moest in [1] ook z 1 worden aangehouden, nu mag z 2 worden aange - houden indien deze gunstiger is. Deze z 2 is gebaseerd op de hogere ligging van de geboorte van de drukboog, rekening houdend met toleranties en een meewerkende breedte bij het steunpunt van 60% van de stramienmaat in de lange richting. Dit percentage is op een conservatieve wijze afgeleid uit niet- lineaire EEM-sommen. Bij betonnen palen dient voor de betondrukzonehoogte minimaal 300 mm te worden aangehou- den (fig. 6). Dit is feitelijk de aangenomen verankeringslengte van de paalwapening in de drukboog, indien deze niet precies bekend is. Gebleken is dat deze verruiming van de inwendige hefbooms- arm en vooral de mobilisatie van membraanwerking (toets B3) zoals in het voorgaande beschreven, hebben geleid tot realisti- sche oplossingen voor ondiepe bouwputten met slappe ankers. De toetsing van de dwarskracht wordt in CA 77 expliciet beschreven, in [1] ontbrak deze toets. De optredende dwars- kracht moet worden bepaald bij een ongescheurd model. De toetsing is gebaseerd op de Eurocode en bestaat uit maximaal drie stappen: - Stap 1: toetsing (toets C1) in doorsnede h min uit de dag, geba- seerd op de afschuifbuigbreuk (volgens ? min). Indien dit niet voldoet dan: - Stap 2: toetsing (toets C2.a) in doorsnede 0,5 h min uit de dag of die doorsnede ongescheurd is, plus: - Stap 3: toetsing (toets C2.b en c) in doorsnede 0,5 h min uit de dag, gebaseerd op afschuiftrekbreuk. De toets uit stap 1 veronderstelt dat er een afschuifbuigbreuk optreedt, dus met een schuine scheur vanuit een buigscheur. Voor het optreden van zo'n schuine scheur is echter wapening met goede aanhechting nodig. Daarom is het twijfelachtig of zo'n scheur bij ongewapend beton wel kan optreden. Deze toets is opgenomen omdat het een ondergrens voor v min betreft die voor gewapend beton geldt, waarbij voor de nuttige hoogte h min moet worden ingevuld. De te toetsen locatie is de snede op h min uit de dag. Dat is gebaseerd op de Eurocode, rekening houdend met het feit dat de belastingen gelijkmatig zijn verdeeld. Indien schuine scheuren zouden kunnen optreden, zou de waterdruk die zich in die scheuren opbouwt dus een resultante met een verticale component hebben. In dat geval zou toetsen op h min uit de dag een te gunstig resultaat opleveren. Echter doordat bij ongewapend beton de buigscheur altijd loodrecht op de rand van de vloer staat, heeft de resultante van de waterdruk in die scheur geen verticale component en is toetsen op h min uit de dag toelaatbaar. waarbij q Rd de capaciteit is. Dit is een gevaarlijk punt, daarom is een extra veiligheidsfactor 1,2 ingevoerd ten opzichte van q Rd. De ?F mag volledig in rekening worden gebracht bij water - drukken met een stijghoogte tot 5,0 m boven bovenzijde owb- vloer. Bij een stijghoogte boven 10,0 m boven bovenzijde vloer moet ?F = 0 worden verondersteld. Bij tussenliggende waarde mag lineair worden geïnterpoleerd. Er is voor gekozen om de toename ? F alleen volledig toe te staan voor ondiepe bouwput- ten, omdat dit de vloeren zijn die bij slappe trekelementen in [1] niet goed werden berekend. De onderzochte cases zijn dan ook niet speciaal gericht geweest op diepe bouwputten. Boven- dien kan bij hoge stempelkrachten de winst van ?F teniet worden gedaan door een afname van de inwendige hefbooms- arm. Daarbij komt dat bij diepe bouwputten vaak pons het maatgevende criterium is, dat de minimum dikte van de owb- vloer bepaalt. Toetsing vloer De toets van de vloer in de lange richting (toets A) is inhoude- lijk dezelfde als in [1], en is gebaseerd op M = 1/8qL 2 en ? = M/W. Het spanningscriterium ? b ? f b uit [1] is hierbij vervangen door ? ct ? 1,25 f ctd,pl . Met de factor 1,25 wordt de ? ct in f ctd,pl gecompenseerd. Iets dergelijks geldt ook voor de toets in de korte richting bij bezwijkmechanisme A (toets B1) waarbij het spanningscriterium f b/1,25 is vervangen door f ctd,pl . Bij toetsing van de vloer volgens bezwijkmechanisme B (toets B2), is het uitgangspunt een drukboog met de geboorte in het midden van de vloer ter plaatse van de steunpunten en de laagste doorgang in het veld ertussen. Dit zodanig dat bij een aangenomen driehoekig verloop van de betondrukspanning in prefab betonpaal gem. b.k. owb drukboog wapening tol boven ar xstpt minimaal 300 mm aanhouden indien verankeringslengte niet bekend is x stpt /3 6 Herziening CUR Aanbeveling 77 (2) 3 2015 58 - Toetsing of het acceptabel is als er onverhoeds schuiven zou optreden. Indien niet oké dan: - Toepassing en toetsing van speciale voorzieningen, waarbij een extra veiligheidsfactor van 1,25 moet worden toegepast op de kracht in de verbinding (als in [1]). Onverhoeds schuiven is acceptabel indien wordt aangetoond dat de vloerconstructie dan ? dus bij de gewijzigde krachtsver - deling (met mogelijk grotere reactiekrachten in de trekelemen- ten) ? nog steeds aan alle andere criteria voldoet. Dit is nieuw ten opzichte van [1] en betekent een aanzienlijke verruiming. Hierbij dient bij de berekening van de krachtswerking te worden aangenomen dat in het schuifvlak een wrijvingskracht werkt op basis van de genoemde ? en dat de drukkracht vanuit de keerwand centrisch aangrijpt op de vloer. Met nadruk wordt vermeld dat het rekenen met schuiven langs de keerwand uitsluitend is toegestaan om te onderzoeken of verbindings- Doordat geen schuine scheuren optreden, is verschuiving van de momentenlijn niet nodig bij ongewapend beton. Als aan de toets in stap 1 wordt voldaan, voldoet de vloer op dwarskracht en mogen de stappen 2 en 3 achterwege blijven. De toetsing in stap 3 is gebaseerd op hoofdstuk 12 van NEN-EN 1992-1-1; er is een vereenvoudiging toegepast omdat de betondrukspanningen relatief laag zijn. Opgemerkt wordt dat de locatie van de maximale hoofdtrekspanning in de meeste gevallen niet in het hart van de doorsnede zal zijn. Toetsing verbinding vloer met keerwand De toetsing van de verbinding van onderwaterbetonvloer met keerwand (toets F1) is ook een soort drietrapsraket: - Toetsing of met een voorgeschreven wrijvingscoëfficiënt ? van 0,3 en een minimale stempeldrukkracht, de schuifkracht kan worden overgebracht (als in [1]). Indien niet oké dan: 7 Herziening CUR Aanbeveling 77 (2) 3 2015 59 7 Stort van het onderwaterbeton voor het Groninger Forumfoto: Marique Ruijs, BAM Infraconsult middelen achterwege zouden mogen blijven; bij alle andere toetsen is het uitgangspunt dat er geen schuiven optreedt. Toetsing verbinding vloer met trekelement Bij alle verbindingen tussen de vloer en een trekelement moet een extra veiligheidsfactor van 1,25 in rekening worden gebracht tussen de weerstand V Rd en de rekenwaarde van de kracht V Ed. Dit was ook in [1] het geval was. De toetsing van de verbinding van owb-vloer met trekelement (toets G) hangt af van het type verbinding. Gaat het om een glad trekelement dan moet afschuiving in het contactvlak worden getoetst, waarbij afhankelijk van de ruwheid van het contactvlak de schuifsterkte varieert van 0,10 f ctd,pl bij zeer glad tot 0,50 f ctd,pl bij geprofileerd (topdalhoogte van minstens 5 mm). Er wordt geen onderscheid meer gemaakt tussen een gladde betonpaal en een gladde stalen paal, dit was in [1] nog wel het geval. Voor een gladde betonpaal is er weinig verschil met [1], voor een gladde stalen paal is CA 77 nu een stuk strenger. Indien het trekelement (betonpaal of stalen paal) is voorzien van verdeelde ribbels wordt de verbinding getoetst op pons. Wel moet aan een aantal geometrievoorwaarden worden voldaan, anders mogen de ribbels niet in rekening worden gebracht (en moet worden getoetst als een glad trekelement). In [1] was de toets geen ponstoets, maar een schuiftoets met een verhoogde schuifsterkte 0,8 f b. De derde categorie is het trekelement met de verankering op één niveau, zoals het schotelanker en de stalen paal met op één niveau opgelaste nokken. Ook nu wordt de verbinding getoetst op pons, wel moet de ligging van onderzijde verankering tussen bepaalde grenzen in liggen. Daarnaast moet de beton- drukspanning in het contactvlak onder de verankering worden getoetst. De grenswaarde 1,7 f cd,pl is gebaseerd op proeven in het Stevin-lab en is aanzienlijk meer dan de 0,7 f b in [1]. Bij toepassing van een schotelanker moet bij de berekening van de schotel worden uitgegaan van een gelijkmatige verdeelde belasting over het contactoppervlak en een elastisch materiaal- gedrag. Hiermee wordt aangenomen dat de schotel voldoende stijf is om die gelijkmatige contactdruk te bewerkstelligen; bij een plastische berekening van de schotel zou dit niet het geval zijn. De berekening van V Rd bij alle ponstoetsen is conform de pons- toets van NEN-EN 1992-1-1 art. 6.4 voor ongewapend beton, waarin veiligheidshalve ? cp = 0 is verondersteld. Bij een veran- kering op één niveau is een extra reductiefactor k r toegevoegd; hiermee wordt aangesloten op de bij proeven in het Stevin-lab bepaalde ponskrachten, op zodanige wijze dat de centrale veiligheidsfactor minstens 2,0 bedraagt. Die k r = 1,0 bij een d min ? 300 mm en 0,6 bij een d min ? 900 mm; daartussen verloopt k r lineair. Zie ook [2]. Deze factor k r was niet aanwezig in [1], waardoor [1] ook minder veilig was bij dit type veranke- ringen en de Bouwdienst RWS al een extra reductiefactor 0,8 (1/1,25) voorschreef bij gebruikmaking van [1]. Belangrijke verbeteringen Met CUR-Aanbeveling 77:2014 wordt aangesloten op de Euro- code en zijn belangrijke verbeteringen doorgevoerd. Bovenal is een ontwerpinstrument beschikbaar dat ook voor ondiepe bouwputten met slappe ankers tot een goede oplossing leidt. In het volgende artikel zal nader worden ingegaan op de achter - gronden bij dwarskracht, pons, inwendige hefboomsarm en membraanwerking. Tot slot zal de invloed van CA in het laatste artikel worden gedemonstreerd aan de hand van een aantal rekenvoorbeelden. ? ? LITERATUUR 1 CUR-Aanbeveling 77:2001 Rekenregels voor ongewapende onderwaterbetonvloeren. 2 Braam, R., Veen, C. van der, Boer, A. de, Trekelementen in onderwaterbetonvloeren. Cement 2013/3. 3 Hagenaars, P.A., Galjaard, J., Veen, C. van der, Herziening CUR-Aanbeveling 77 (1). Cement 2013/3. 4 Hagenaars, P.A., Saveur, J., Rekenregels voor ongewapende onderwaterbetonvloeren. Cement 2001/3. Verkrijgbaarheid CUR-Aanbeveling 77 CUR-Aanbeveling 77 'Rekenregels voor ongewapende onderwaterbetonvloeren' is verkrijgbaar op www.cur-aanbevelingen.nl. Voor Cement-abonnees is hij ook gratis toegankelijk op www.cememtonline.nl. Herziening CUR Aanbeveling 77 (2) 3 2015