L.J.GuisGuis' Heibedrijf BV, Rotterdam Invloed van vakkundig heienop een deugdelijkepaalfundering1Zwaar werk... iedereen doet mee2Volop romantiek, Hollandse heistelling metstoomblokMen kan natuurlijkeen weldoordacht en uit-stekend ontwerp voor een paalfunderingmaken en de uiterste zorg besteden aan hetvervaardigen van prefab-betonpalen, maarde palen zullen ook op vakkundige wijze inde grond moeten worden gebracht. Hiertoeis een eerste vereiste dat de hei-installatie,meestal een rupskraan, voldoende capaci-teit bezit en wordt bemand door mensen diehun vak verstaan. Wanneer de kraan tot deg rens van zijn capaciteit wordt benut, zal bijhet neerzetten van de paal en het plaatsenvan het blok op de paal, de kop van de kraanerg bewegen en bij het starten van het diesel-blok uit de juiste stand raken. Dat geldt metname vooreen kraan, uitgerust metHolland-se leiders en losse giek. Bovendien, wanneerzo'n paal eerst vlot door de slappe laag zakten vervolgens het dieselblok afslaat, waar-door opnieuw moet worden gestart, bestaatdoor het bewegen van de giek, grote kans opscheurvorming in de paal. Het vastzetten vanhet puntentakel kan enigszins helpen om degiek minder te laten bewegen.Maar ook, en dit wordt vaak vergeten, moetde bouwplaats in goed werkbare staat verke-ren en de grond moet voldoende draag-kracht bezitten om de kraan erop te plaatsen.Zo niet, dan zullen de schotten onder dekraan gaan wiebelen en zal de giek ook be-wegen. Terecht wordt van heiers verlangddat nauwkeurig wordt geheid en de paal pre-cies op het piket wordt gezet. Is het terreinechter slecht begaanbaar en wordt nietsgedaan om dit te verbeteren, dan ontbreekthet de heiers al gauw aan voldoende animohun best te blijven doen. Het is dan toch eenbende!Hier speelt ook het aspect veiligheid mee. Aisde heikraan op weinig draagkrachtige grondstaat, kan er niet veilig en nauwkeurig wor-den gewerkt. Vanaf deze plaats wil ik pleitenvoor een meer uitgebreid artikel in blad 136van de Arbeidsinspectie: een goede om-schrijving voor het werken met mobiele hei-stelling en een norm waaraan de bouwplaatsmoet voldoen. In de praktijk komt het er im-mers op neer dat een heibedrijf bij klachtenover een onwerkbare put, al gauw wordt uit-gemaakt voor een lastige onderaannemer,die een volgende keer niet meer gewenst is.Periodieke keuringNu ik toch pleit voor veiligheid, zou ik graagzien dat alle heikranen in Nederland aan pe-riodiek verplichte keuringen worden onder-Cement XXXIII (1981) nr. 2 1083Opslag prefab-palenworpenen niet alleen die voorwerken, waar-voor in het bestek 'keu ring ' is vereist, zoals tedoen gebruikelijk bij Rijkswaterstaat, deSpoorwegen e.a. Immers, de machine magvan voldoende capaciteit zijn, maar in eendermate slechte staat van onderhoud verke-ren - bijv. scheurtjes in de giek, verbogengiekstijlen, slechte staaldraden e.d. - dat ertoch niet veilig mee kan worden gewerkt ende kans op ongelukken groot is.Met periodieke keuring bedoel ik, alle hei-kranen door een onafhankelijke instantie telaten keuren op de staat van onderhoud. Dekeuringsuitslag moet dan worden aangete-kend in het bekende kraanboek voor mobie-le kranen. In dit kraanboek moeten ook dehijstabelien vermeld staan en ook wanneerde hijsdraden vernieuwd zijn. Met deze keu-ring moeten alle instanties zich kunnen ver-enigen, ook de directies, die nu in hun be-stekken keuringen voorschrijven. Hier zoude veiligheid bijzonder mee gediend zijn.Het is onbillijk dat de ene heikraan moetworden gekeurd en aan 66 2/3% van hetkipmoment moet voldoen, terwijl een ande-re heikraan, onder een ander bestek, alleenwordt gecontroleerd wanneer zich een on-geluk heeft voorgedaan.Verlengde mutsVaak gebeurt het dat ten behoeve van debouw een put moet worden gegraven, waar-bij de goede bovenlaag wordt verwijderd. Alsdit op de juiste wijze gebeurt, wordt terwillevan het veilig werken ?en 0,50 m dikkezandlaag aangebracht. Ook kan wordenoverwogen vanaf het bestaande maaiveld teheien en de palen te voorzien van een zgn.verlengde muts met een extra geleiding. Na-dat de palen op de gewenste diepte staan,kan de put worden ontgraven. Dit kan ookeen oplossing zijn wanneer de putafmeting-en klein zijn.4Hydro-blok in actieGoede conditie dieselblokVoor deugdelijk heiwerk moet het dieselblokin goede conditie zijn. Van belang is ondermeer de afdichting op de zuigerveren en hetafstellen van de brandstofpomp. Naar mijnmening is met het oog op de bepaling van destuit ook het aantal slagen per minuut maat-gevend en niet alleen, zoals nu vaak gebeurt,het aantal slagen per 25 centimeter. Beidemethoden verdienen toepassing. Door dedieselblokfabrikanten wordt met grafiekende geleverde energie van het dieselblok aan-gegeven bij het aantal slagen per minuut.Het aantal slagen per minuut wordt bepaalddoor de spronghoogte van het blok. Controlehierop is beslist niet overbodig, daar een die-selblok aan sterke slijtage onderhevig is. Hetgevolg hiervan is dikwijls slecht functione-ren van het blok zodat de paal niet goed ofmet veel moeite op de vereiste diepte te krij-gen is. Als een blok slecht functioneert, slaathet bovendien gauw af. Veelvuldig startenlevert, vooral bij het passeren van slappe la-gen, de gevaren op die in het voorgaande alter sprake kwamen.OpleidingDe Nederlandse Vereniging van Werkgeversin het Heibedrijf werkt op het ogenblijk, inoverleg met de Stichting Bevordering We-genbouw, aan een vakopleiding voor heiers.Deze cursus zal eind 1981 van start gaan.'Heien is een echt vaken het houdt je letterlijken figuurlijk wakker', zoals uit de volgendeparagraaf duidelijk zal worden.Meer overlegIk bepleit veelvuldiger overleg tussen ont-werper van de paalfundering, hoofdaanne-mer en aannemer van heiwerken, zeker voorwat betreft: keuze van de stelling, dieselblok,route van de stelling, plaats palendepot,eventuele ontgravingen ten behoeve van hetheien met de gewenste in- en uitritten.Overleg heeft te weinig plaats, waardoortheorie en praktijk nog al eens met elkaar inbotsing komen. Ons vak wordt vaak onder-schat. In de Nederlandse heibedrijven is veelkennis aanwezig, die ter beschikking staat,en waar meer gebruik van gemaakt zou moe-ten worden. Alle betrokken partijen zijn im-mers gebaat bij een ongestoord verlopendheiwerk en een deugdelijke fundering. Hetverrichten van heiwerk gaat vaak gepaardmet investeringen van 2 ? 3 ton per arbeider.Heibedrijven met een materieelpark van 5 tot10 miljoen zijn beslist geen zeldzaamheid.In het kader van het overleg moet het van-zelfsprekend zijn dat een heibaas er de toe-zichthouder van op de hoogte stelt, wanneerhij om de een of andere reden een geheidepaal niet vertrouwt. Deze heibaas heeft deervaring en het behoort tot zijn taak te zorgenvoor een deugdelijke paalfundering. Hijmoet ook zorgdragen voor spanningvrijheien. Vooral bij palen te lood kan dat een-voudig worden gecontroleerd; als immers debevestiging aan geleiders of makelaar bijelke slag rammelt, is er geen spanning op depaal. Wel moet de heibaas ervoorzorgen datde paal evenwijdig aan de geleiders of make-laar de grond ingaat. Het ligt grotendeels aanhet vakmanschap van de heiers of het procesgoed verloopt.Het gebruiken van een te grote heimuts tenopzichte van de schachtmaat van de paal kanfunest zijn. De paal kruipt dan in een hoek vande muts, zodat niet meer centrisch wordtgeheid. Daarbij krijgt de zachthouten muts-vulling veel meer de kans om in de te groteruimte tussen muts en paal gedeeltelijk teverdwijnen. Er kunnen hierdoor ook ontoe-laatbare afwijkingen ontstaan. Goedezorg isook geboden met het oog op de geleidingen,CementXXXIII(1981)nr.2 1095Schoor heien met gladde palen6Geluidsmantelzowel van het blok als de heimuts. Wanneerdeze te ruim zijn, Is centrisch en nauwkeurigheien ook niet goed meer mogelijk.Ondanks alle zorgen en moeite zijn paal-afwijkingen niet altijd te vermijden. Dat geldtvooral voor palen met verzwaarde voet, alsde te passeren bovenlaag u it bijv. klei bestaaten daaronder een slappe laag voorkomt. Deverbrede voet neemt een prop klei mee enveroorzaakt een ruimere opening dan depaal nodig heeft. De prop klei slaat in deslappe laag een willekeurige kant uit endrukt de schacht tegen een zijkant van degemaakte opening. Dan is het kwaad ge-schied.Het verlopen van palen kan uiteraard ookandere oorzaken hebben. In de grond kun-nen obstakels voorkomen, vooral bij oudebebouwingen; oude boomstammen enboomstronken in opgespoten terreinen. Hetenige wat een heibaas hieraan kan doen isproberen de paal heel te houden door voor-zichtig bij te stellen om zoveel mogelijkspanningsvrij te heien.MilieuEen geheel ander onderwerp is het milieu.Daarmee bedoel ik 'geluid' en 'vervuiling'.Het is allemaal een kwestie van geld. Bij ge-meentewerken Rotterdam wordt in de be-bouwde kom vaak een geluidsmantel vereist.Dat is erg omslachtig en het werkt vertra-gend. Meestal moet een grotere kraan wor-den ingezet, daar het eigen gewicht van zo'nmantel aanzienlijk is. Er bestaan ook ge-luidsmantels, die alleen het blok omvatten,doch deze worden weinig toegepast daar heteffect ervan niet groot is. De geluidsmantelswerken ook uitstekend om vervuiling tegente gaan.In het algemeen vallen geluidshinder en ver-vuiling wel mee. De meeste mensen hebbener begrip voor. Immers, voor de woningen enkantoren waarin men woont of werkt is ookgeheid en de periode van heien, dat dus hetdieselblok werkt, is per dag relatief kort.Tijdens het verrichten van heiwerk ontstaaner uiteraard trillingen en dat kan funest zijnvoor oudere belendende bebouwingen. Ikmoet zeggen dat ook dit in de praktijk meest-al blijkt mee te vallen. Een garantie hiervoorkan nooit worden gegeven. Wel kan bij hetpasseren van de zwaardere lagen, waaropmeestal de oude bebouwing staat, wordenvoorgeboord of voorgespoten ten einde deheitrillingen te verminderen.Het zal duidelijk zijn dat een aannemer vanheiwerken nimmer voor schade aan belen-dende bebouwingen kan worden aangespro-ken. Dit vindt men ook terug in de AlgemeneVoorwaarden van de Vereniging van Werk-gevers in het Heibedrijf, die in overleg metdiverse organisaties in de bouw zijn vastge-steld en aanvaard.Daarin zijnde verhouding-en tussen hoofdaannemer en onderaanne-mer van het heiwerk duidelijk vastgelegd,alsmede de verplichtingen en aansprakelijk-heid van beide partijen. Door de aangeslotenheibedrijven wordt bij elke offerte en aanne-ming van een heiwerk naar deze algemenevoorwaarden verwezen. Deze hebben in 1980nog een wijziging ondergaan en worden nietals eenzijdig ervaren.Prof. Van WeeieEnkele door prof. Van Weele ter sprake ge-brachte onderwerpen (op de Heipalendag)wil ik nadertoelichten, omdat ikdaarovervanmening met hem verschil.In de eerste plaats de geschakelde palen. Erbestaat een goed systeem afkomstig uitZwe-den, 'Herkules' genaamd. De palen wordenin Nederland in verschillende afmetingenvervaardigd. De produktiekosten zijn inder-daad vrij hoog. De palen worden alleen toe-gepast bij grotere lengten dan 28 meter.Prof. Van Weele's opmerking dat 'de over-gang van stoomblok naar dieselblok zowelvoor de heier als voor de werkgever van deploeg een verbetering was' onderschrijf ikniet. Zeker niet wat betreft 'vervuiling' en'arbeidsplaatsen', maar ook niet in finan-cieel opzicht. De heiprijzen zijn sinds 20 jaarniet gestegen. Wij willen graag voor die prij-zen van toen blijven werken, maar men magniet vergeten dat de Hollandse heistellingenalle door heikranen zijn vervangen, waarbijde bemanning van 6 ?7 is teruggebracht naar3 ? 4 personen. Het heien is verhoudingsge-wijs goedkoper geworden. Ik zou overigensniet weten hoe de huidige heimarkt nog metde Hollandse heistellingen zou kunnen wor-den bediend. Maar ik geef volmondig toe,heitechnisch zijn dieselblokken ondingen,zodat in dit opzicht nog het een en ander tedoen valt, zoals prof. Van Weele opmerkt,onder meer door middel van speciale hei-mutsen of zware valblokken.Voorts maakte hij de opmerking dat de Ne-derlandse machineindustrie 'bij de ontwik-keling van heikranen schitterde door afwe-zigheid'. Hij gaat voorbij aan het feit dat debasismachines weliswaar uit het buitenlandkomen, maar de hei-uitrusting voor 100% inNederland wordt gefabriceerd. Bovendienwordt er in Nederland een behoorlijk aantaldieselblokken gemaakt, dat veel toepassingvindt.Ik wil eindigen met de volgende definitie voor'deugdelijke heiwerk': 'het juiste heimate-rieel, bemand met mensen die er een eer instellen een goed stuk heiwerk te leveren'.Cement XXXIII (1981) nr.2 110