Japan is een eiland, verpakt door water en lucht. Het licht,als reflectie van het water om het eiland heen, is zo sterkdat het de steden, de gebouwen en het landschap doetversmelten tot een palet van grijstinten. Alles heeft daar-door met elkaar te maken, is in reflectie met elkaar. Hetplatteland doet mee in dit spel, de lucht spiegelt zich in demet water bedekte rijstvelden en doet zo aarde en luchtversmelten.De Japanse samenleving is verpakt in strenge ritue-len en gewoonten, welke laag na laag opnieuwaanwezig zijn. Het wezen, de kern, blijft daardooronzichtbaar voor de gemiddelde toeschouwer, ookals men probeert om de huid te ontpellen om dichterbij de kern te komen.Het gezicht van een Japanner lijkt voor ons uitdruk-kingsloos, waardoor het een verpakking lijkt vandiepere, onderliggende lagen. Ook de manier vanbewegen in de massa, geruisloos zonder de anderaan te raken, geeft uiting aan deze wijze van verpaktzijn. Vele ongeschreven afspraken en gewoontenverpakken de werkelijke drijfveren van de Japanner.T r a d i t i eDe geisha als symbool voor deze wijze van verpak-ken is geschminkt volgens de regels van een oudetraditie. Haar kleding bestaat uit streng gesnedenen gevouwen zijden lappen welke haar lichaam ver-pakken. De traditionele theehuizen en de behuizingvan de bevolking, alsmede de paleizen van deShogunzijneveneensoptevattenalsverpakkingvande binnenste kern waarin de meest private plekkenzijn gesitueerd.De buitenzijde van gebouwen wordt gevormd dooreen gang, die om de daarbinnen gelegen ruimtesloopt. De wanden van die gang bestaan meestal uitverschuifbare houten frames waarin niet-transpa-rant papier is gevat. Een mooi voorbeeld van dezeA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 812JAPANJeanne Dekkers, architect, DelftA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 8 13VERPAKTHet traditionele theehuisDe plattegrond van het traditionele thee-huis is opgebouwd uit de maten van derijstmatten die op de grond liggen, waar-door er in de maatvoering zowel in hetplatte vlak als in de wanden een strengeordening voelbaar aanwezig is. Rondomde ceremonieruimten loopt een gang,waarvan de wanden bestaan uit ver-schuifbare houten panelen met papiergevuld. De kern van het huis ligt in hetmidden en is verpakt in gangen.Het Nijo-kasteel en de tuin te KyotoHet Nijo-kasteel werd in 1603 gebouwddoor Tokugawa Leyasu. Een slotgrachtloopt om de dikke muren heen; achterdeze muren is binnen een stelsel vanpoorten en muren het eigenlijke paleismet zijn priv?vertrekken verborgen. Hetkasteel heeft geheime kamers, waar desamoerai van de Shogun de bezoekerskonden bespieden. Bovendien warenveel gangen uitgevoerd met `nachtegaal-vloeren' (uguisu-bari), die kraakten zodatmen niet ongemerkt kon naderen. Dezegangen lopen aan de buitenzijde van hetpaleis rondom de meer intieme vertrek-ken van de Shogun.opbouw is het voormalig paleis van de Shogun teKyoto. Het bestaat uit een gracht om een muur, omeen muur, om een gang, om aaneengeschakelderuimtes waarbinnen zich zijn voormalige priv?ver-trekken bevinden.Ook in moderne gebouwen wordt deze wijze van ver-pakken nog gebruikt. Met de grootste zorgvuldigheidis de binnenste ruimte verpakt door wanden engangen, elk zorgvuldig geconstrueerd en gedetail-leerd. De weg naar de kern, het uitpakken, vergroot despanning en maakt benieuwd naar de inhoud.Zo ook bij het uitpakken van een lunchbox, waarbijeerst een touwtje losgemaakt moet worden en daarnahet papier opengevouwen wordt om dan pas de dekselvan de doos te lichten.De watertempel van Tadao AndoDe Hompuku-ji is de nieuwe tempel voorde boeddhistische Shingon-sekte, deoudste tantrisch-boeddhistische sektevan Japan. Een smal voetpad leidt naareen betonnen wand die de eigenlijketempel afschermt. De tempel zelf ligtondereenovaalvormigevijverwaarineentrap naar beneden daalt, waarna men inde ronde ruimte komt waarin een rondemuur de werkelijke ? vierkante ? tempelomsluit.Inhetvierkantzelfbevindtzichwederomeen scherm, waarachter het boeddha-beeld staat. Het is dus een lange wegvanaf de straat via pad, muur, nog eenmuur, een vijver, een trap, een rondemuureneenvierkantedoos,voordatmenbij de kern van de tempel belandt. Op diemanier is het boeddhabeeld in vele lagenop een bijzondere wijze verpakt.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 814Het Nationaal museum te TokyoHoryuji Galerij van Taniguchi in 1999. Dit deel van het museum werd speciaal voor deantiquiteiten van de Horiuji tempel gebouwd. Op Japanse wijze heeft Taniguchi de kunst-voorwerpen in een aantal lagen verpakt. Een betonnen `schatkamer', een glazen volumevoor de publieksfuncties en een stalen overkapping. Het museum bestaat uit een kelderen vier verdiepingen.Vooral de manier van benaderen van het museum is bijzonder. Men loopt over een pad,bereikt de vijver die voor het museum ligt en maakt een hoek naar rechts om vervolgensmiddels een pad over het water niet direct op de daadwerkelijke ingang af te gaan. Daarnavolgt het spel van het doorlopen van alle lagen van de verpakking alvorens men bij deschatten van het museum aankomt.De mode-ontwerper Issey MyakiDe mode-ontwerper Issey Myaki weet op zeer inventievewijze de oude tradities van vouwen en verpakken gekoppeldaan eenvoudige vormen en uitgangspunten in een geheeleigentijds beeld om te vormen. Omdat het ontwerpen vankleding en stoffen een veel directere uitdrukking kent danhet omgaan en ontwerpen in en met bouwmaterialen, isdeze ontwerper voor mij een heel directe vertaler van deJapanse traditie naar eigentijdse vormen, normen enwaarden. Ook is hij een groot voorbeeld van hoe je vanuiteen eeuwenoude traditie van vouwen en verpakken,geplaatst in de toekomstige ontwikkelingen, tot geheelnieuwe vormen kunt komen, waarvan de worteling in detraditie ligt.Ook technische innovaties van vouwen en fabriceren van destoffen spelen een belangrijke rol bij het totstandkomen vande op traditie ge?nspireerde ontwerpen.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 8 15Performing Arts Center te Niigata vanItsuko HasegawaIn het Niigata Performing Arts Centerbevinden zich een concertzaal, eentheater en een Noh-theater. Daktuinen,die als eilanden in de stedelijke ruimtezijn geprojecteerd, overkappen de par-keerplaatsen en de infrastructuur op debegane grond. De overkapping is als hetwareeenvormvanverpakken.Hethoofd-gebouw, waarin de functies zijn onder-gebracht, is een soort trommel van glasmet een met bloemen begroeid dak,waarinhetvolumevandetheaterzalenende andere ruimten van het Art Center alslos object is ingepakt.West Bay Inn van Tadao AndoDit recente project is als een staalkaart van alle projecten van Tadao Ando. Wat opvalt aan deze aaneenschakelingvan gebouwde objecten is de ordening. De objecten zijn via niet-axiale verbindingen aan elkaar verpakt, waarbijA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 816De LunchboxDe lunchbox is een subliem voorbeeldvan Japanse verpakkingskunst. Inwinkels staan de lunchboxen in rechtestapels opgetast. Een doos, omvouwendoor een gedecoreerd papier, waarom-heen een touwtje in een mooie strik afge-hecht. Als men het touwtje losmaakt enhet papier ontvouwt, komt een fantasti-sche doos tevoorschijn, waarin na hetopenen van de deksel een fantastischtafereel zichtbaar wordt van op smaak,kleurenvormgeordendeten.Hetisbijnazonde om dit tafereel te verstoren meteen eerste hap.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 8 17N a w o o r dHet bekijken van `Japan Verpakt' op de hierbovenverwoorde wijze is ontstaan tijdens de studiereisJapan2000 van ENCI van 22 mei t.m. 2 juni 2000,waarin we op een zeer intensieve manier hebbenkennisgemaakt met vele facetten van de Japansecultuur, architectuur en maatschappij. Dat in diesamenleving veranderingen plaatsvinden, waardoorde verpakking steeds transparanter wordt, is voorieder zichtbaar.E?n van de meest vooraanstaande architecten die hetbinnenste, door transparantie, zichtbaar wil makenaan de buitenzijde, is Yamamoto. Onlangs had ik inNederland een gesprek met hem en ik vroeg hemnaar zijn reactionaire wijze van ontwerpen in relatietot de traditionele verpakkingskunst van de Japan-ners. Hij vertelde me dat het enorm veel moeite endoorzettingsvermogen kost om zijn concepten totuitvoer te brengen. Met behulp van veel enthousias-me en gemotiveerde autoritaire opdrachtgevers,komen de transparante gebouwen tot stand. Als eenmoderne samoerai plaats hij zijn transparantewereld in een met verpakking verpakte wereld. sde schillen van de verscheidene projecten, betonnen schillen, de verpakking van de kernzijn maar ook de overgang vormen tussen het ene object en het andere. Een daarnaastgeprojecteerd theehuis laat de verbinding met de eeuwenoude tradities heel direct zien.
Reacties