? utiliteitsbouw ? algemeen ontwerp?ir.F~Peters en ir.F.S. de Zwart, Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau bv, RijswijkIn het Limburgse Valkenburg bovenop de Cauberg is de ruwbouwvan het nieuwe HollandCasino Valkenburgvoltooid. Doornauwe samenwerkingin het ontwerpteam is een repre-sentatief en functioneel gebouw verkregen. Innovatief en creatief omgaan met de COIl-structiewas daarbij van grootbelangen heefttijdens de ontwerpfasezelfsgeleid totwijzi-gingen in de hoofdopzet van het ontwerp.NIEUWBOUW CASINOTEVALKENBURGCD Artist impression casino Valkenburgaan de GeulHet ontwerpen en realiseren van een nieuwcasino (fig. 1) is allesbehalve een eenvoudi"ge opdracht. De functie van het gebouwheeft vroegtijdig in het ontwerpstadium eenveel grotere invloed op de constructie dan bijandere projecten hetgeval is, evenals de be-nodigde voorzieningen voor de klimaatbe-heersing. Daarnaast dient door de vele teverwachten wijzigingen gedurende de le-vensduur van het gebouw, een grote matevan ruimtelijke flexibiliteit te worden gebo"den. Dit alles is door het ontwerpteam ver-taald in het thans in uitvoering zijnde bouw"werk.Bouwkundig ontwerpHet casino is gesitueerd op een unieke loca-tie op de Cauberg [1], metuitzichtover Val-kenburg(foto 2). Inhet ontwerp is doorarchi-tect Arno Meijs veel aandacht besteed aande inpassing in de omgeving. Vanwege hetfantastische uitzicht is de gevel aan de dal-zijde bijna volledig uitgevoerd in glas (fig. 1).De helling van de Cauberg ter plaatse vanongeveer 7,5 m, maakte het mogelijk onderde speelzaal een drielaagseparkeergaragete realiseren, tezamen met kantoren en per-soneelsruimten op de bovenste laag. Hetto-tale oppervlak van de parkeergarage be-draagt 7900 m2en biedt plaats aan 280 au-to's.De begane grond is bijna volledig bestemdvoor de speelzaal meteen oppervlakvan on-geveer 4150 m2, inclusief de daarbij beho-rende voorzieningen zoals horeca en eenontvangstruimte voor speluitleg; een deel isbestemd voor kantoren.Boven de speelzaal en onder de zogenoem-de vijfde gevel, een koperen dak van onge-veer 2000 m2, bevindt zich de technischeruimte. Op het maaiveld aan de dalzijde, ge-situeerd aan het tegelijkertijd aangelegdeKhurpark, is in een cirkelvormige uitbouwaan het casino een entertainmentruimtetoegevoegd.6 CEMENT1998/1Constructief ontwerpBij het ontwerpen van een draagconstructieis het zaak tijdig mee te denken en nauwsa-men te werken met de architect. Hierbij be-hoeft de draagconstructie niet te allen tijdeondergeschikt te zijn aan de architectuur. Inde samenwerking met de architect wordtdan ookeen respecterende, edoch kritischehouding gehanteerd, waarbij planmatige wij-zigingen in het ontwerp niet worden ge"schuwd, met name wanneer deze leiden toteen vereenvoudigd en kostenbesparendontwerp.Deze werkmethode heeft bij dit project dui-delijk zijn vruchten afgeworpen. In de eersteopzet is de architect voor de parkeergarageonder het casino uitgegaan van een recht-hoekige plattegrond, terwijl het casino zelfde vorm heeft van een halve cirkel. Na hetconstateren van een budgetoverschrijdingisdoor bureau Corsmit een alternatieve par-keergarage ontworpen en uitgewerkt. Hierbijis voor de plattegrond van de parkeergaragedezelfde vorm gebruikt als voor het casino.Door de straal van de cirkel 10 m groter temaken, was het mogelijktwee parkeerzonesvan 16 m te cre?ren (fig. 3). Door gebruik temaken van splitlevel en een hellingsbaan inde buitenste zone, waarop geparkeerd kanworden, in combinatie met een tweede klei"ne hellingsbaan, is onder het casino eenzeer effectieve parkeergarage verkregen.Met dit alternatief konden niet alleen debouwkosten binnen het budget worden te-ruggebracht, maar werd tevens een over-zichtelijke parkeergarage met een vereen-voudigde constructie verkregen. ~? Stand bouw juni 1997? Plattegrond parkeergarageCEMENT1998jl 7? utiliteitsbouw ?? constructief ontwerp?@) Brugdekliggers in een casinofoto: Thijs Habets, Valkenburg aan de Geul? Plattegrond begane grondEen ander aspect b? constructiefontwerpenis innovatief en creatief omgaan met con"structieve elementen en beschikbare mate"rialen, waarb? het materiaal wordt toege"past waar dat hetmeest tot z?n recht komt.Aandragen van verschillende alternatievenin de ontwerpfase en deze in het ontwerp"team uitvoerig bespreken, leidde tot eenkwalitatief beter ontwerp. Een voorbeeldhiervan is de constructie boven de spe?zaal. Naastde gangbare vloerconstructies iseen alternatief aangedragen om standaard"brugdekliggers van ongeveer 1,80 mhoogtegebruiken (foto 4). Reductie van het aantalkolommen, in combinatie met standaardlig-gers, resulteerde in een slechts geringe st?-ging van de kosten. Door de reeds aanwezi"ge ruimte tussen het plafond en de onder-kant van de vloer, benodigd voor de leidin-gen boven de speelzaal, waren deze hogeliggers in te passen zonder de totale hoogtevan het casino te vergroten. Deieidingen z?ntussen de hoge liggers gesitueerd, waarb?een beperkt aantal systeemsparingen voorde doorvoer door de liggers heen zorgen. De8 CEMENT1998/1? Harmonie tussen geprefabriceerd en in hetwerkgestortbeton(J) Overzichtelijke parkeergarage onder het casinoAls gevolg van de wijze van engineering vanhetprefab beton is enige vertraging opgetre-den in de start van het stellen van de prefabconstructie op het werk. Om goedkoop uittezijn had de leverancier de opdrachtvoor hettekenen aan een bouwkundig tekenaar ge-geven en voor het berekenen van de ele~menten aan een eenmans adviesbureau.Dit vergde in de beginfase veel afstemmingonderling en besprekingen op het werk metde overige partijen.de aannemer zijn deze in het werk gestortedelen eerst volledig uitgevoerd, waarna hetprefab beton als een afzonderlijke bouw-stroom kon worden aangebracht.PrefabOm grote overspanningen te kunnen realise-ren en met het oog op een snelle bouwtijd, isde draagconstructie voor het overgrote deeluitgevoerd in geprefabriceerd beton B 65met voorgerekt voorspanstaal. De stabiliteitvan het gebouw wordt verkregen door in hetwerk gestorte wanddelen, tezamen met dein het werk gestorte schachtwanden. Doorker gedeeltelijk aangespannen. Dit moest inde berekening worden meegenomen omoverbelasting van het anker na het spannente voorkomen. Bij dit alles mocht de vervor-ming van de kelderwand niet te groot wor-den, aangezien de wand al op hoogte wasvoordat de grond werd aangevuld.Door de situatie van hetbouwwerk in de hel-ling van de Cauberg, moest tussen beide zij-den van de onderbouw een hoogteverschilin het maaiveld van 7,50m wordenopgevan-gen. Om daarbij extra stabiliteitswanden inde kelderte voorkomen,is de gronddruk op-gevangen met groutankers, die op twee ni-veauszijn aangebracht(foto 8). Erisgebruik-gemaakt van 'Van Leeuwen'-groutankers,waarbij de voorspandraden zijn vervangendoor stalen buizen met een diameter van82,5 mmo De verankering bestaat uit anker-schoenen van 40 mm dikke staalplaat,waarop de aan het uiteinde van schroef-draad voorziene stalen buizen zijn vastgezetmet een bout M 86,5.Vanwege het ontbreken van schijfwerking bijde geprefabriceerde vloerconstructie zon-der druklaag, was het noodzakelijk de grondtegen de kelderwand en de voorspanning inde ankers gefaseerd aan te brengen. Na hetaanvullen van de grond tot een bepaaldehoogte, zijn de onderste groutankers voor deeerste keer voorgespannen. De hoogte vanhet aanvullen werd bepaald door het op~neembare inklemmingsmoment van de be-tonwand, afgezet tegen het percentagevoorspanning in de eerste fase. Door hetverder aanvullen van de grond wordt het an-ParkeergarageIn het ontwerp van de parkeergarage zijn dedraagconstructies van de bovenbouw en deonderbouw optimaal gerntegreerd. Voor devloerconstructies in de kelder overspannengeprefabriceerde skegvormige I-platen de16 m in ??n keer, waarop om economischeredenen geen afwerklaag istoegepast. De I-platen zijn opgelegd op een in het werk ge-stortekelderwand en op geprefabriceerdebalken, opgelegd op geprefabriceerde ko-lommen in de kelder (foto 6). Om de I-platenvan dehellingsbaan eenvoudig te kunnenopleggen, zijn de geprefabriceerde balkenvervangen door een in het werk gestortewand, waarin kolommenzijn opgenomen omde bovenliggende belasting over te dragennaar de fundering op staal (foto 7). De on-derste parkeerlaag is dan ook uitgevoerd alseen in het werk gestorte vlakke keldervloer,voorzien van vloerstroken en poeren om debelasting uit het gebouw gelijkmatig over tebrengen naar de ondergrond.bij ditalternatiefontstane vrije ruimte (fig. 5)en daarmee de hogere ruimtelijke flexibiliteitvoor de speelzaal, wogen voor de opdracht-gever op tegen de iets hogere bouwkosten.CEMENT1998/1 9? utiliteitsbouw ? constructief ontwerp ? prefabricage? Inrit parkeergarage inclusief groutankers? Doorsnede over het gebouwDaarbij was ook nogeens de montage uitbe,steed aan derden.Doorzoveel verschillende partijen is de co?r'dinatie van groot belang en dient de verant,woordelijkheid van iedere partij ondubbel,zinnig te worden vastgelegd. Indien de leve-rancier geen eigen capaciteit heeft voor hetuitwerken van de prefab constructieonder-delen, is het bij gecompliceerde bouwwer,ken aan te bevelen dit te laten doen dooreen daarvoor geschikt ingenieursbureau.De 1,80 m hoge liggers onder de technischeruimte zijn gesitueerd op 16 stramienlijnenin de radialen van de halve cirkel. Hierdoordragen ze een vloerveld vari?rend van 2,0 mtot circa 8,0 m. Uitgangspuntvoor de liggerswas een zo groot mogelijke overspanning,waarbij de ondersteuning werd beperkt doorde onderliggende parkeergarage. Dit heeftgeleid tot een overspanning van 20 m metaan weerszijden een uitkraging, waardoorde totale lengte circa 30 m bedraagt. Maat,gevend voor de balk bleek de uitkraging aande buitenzijde van de cirkel. Hier is het over,stek 6,0 m (fig. 9 en foto 10), met als belas,ting een vloerveld van 8,0 m en een deel vande gevel.De hoeveelheid voorspanning was niet terealiseren op de voorspanbank in de fabrieken de leverancier wilde geen gebruik makenvan nagerektvoorspanstaal. Derhalve is ge-kozen voor B 65 in combinatie met een hoogpercentage zachtstaal, dat gedeeltelijk isopgenomen in hetelementen gedeeltelijk inde druklaag boven de breedplaatvloeren,die op de balken rusten. Tevens zijn de ver"vormingen in verschillende stadia berekendom zode zeeg te bepalen voor het overkra,eI r. . ,-...J_.- -c~ U/'..- ;.~ i~&i!!t..-..-..- ..-~..- ..-..-/'10 CEMENT1998j1gende deel van de ligger.De totale massa van de ligger bedraagt on-geveer 55 ton, hetgeen geplaatst moestworden op circa 40 m van de kraan. Hiervooris een zeer zware mobiele kraan gebruikt(foto 11), waarbij hetnoodzakelijk was om tij-dens het plaatsen extra contragewicht aante brengen.Hiermee is een geprefabriceerd standaard-element uit de bruggenbouw op creatievewijze toegepast in de utiliteitsbouw, met alsresultaat een mooie speelzaal in het casino,waar men naasthetspeelplezierook kan ge-nieten van het bouwwerk en zijn omgeving.BetrokkenenProjectteam:Holland Casino Valkenburg, opdrachtgever;IPMMC Vastgoed bv, projectmanager;Am Meijs Architecten bv, architectonischontwerp;Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau bv,constructief ontwerp;Valstar Simonis bv, installatie ontwerp;Pentarch, interieur ontwerp.Aannemer:Nelissen Van Egteren Bouw Zuid bv, HeerlenLiteratuur1. Groeneweg, A.F., Grondstabilisering op 60m diepte. Cement 1997, nr. 2.?@ Plaatsing van de liggers@ Overzicht bouwkranen tijdens plaatsen van de liggersfoto's: Thijs Habets, Valkenburg aan de GeulCEMENT1998j1 11