themaTweede stadhuis voor Den Haag4201126themaTweede stadhuisvoor Den HaagIn 2005 schreef de gemeente Den Haag een prijsvraag uitvoor een tweede stadhuis in het stadsdeel Escamp. Derealisatie van het gebouw vormt de start van een groot-scheepse vernieuwing van het stadsdeel. Het stadskantooris samen met een bibliotheek en 49 woningen onderge-bracht in een hoogbouw van 76 m met een driehoekigeplattegrond en daaromheen een vanaf de Leyweg schuinoplopende laagbouw. Het gebouw vormt een opvallendlandmark voor het vernieuwde stadsdeel.Nieuw stadskantoor Leyweg (1)Tweede stadhuis voor Den Haag 42011 271 De punten van de drie hoeken zijn inge-keept waardoor het gevelvlak ook wel`vissenbek'wordt genoemd foto: Pieter KersHet ontwerp kenmerkt zich door de driehoekige vorm met eendriehoekig atrium in het midden. De punten van de driehoeken zijn ingekeept. Door het inkepen ontstaat een gevelvlakdat in het ontwerp `vissenbek' wordt genoemd (foto 1). Omdatde plattegrond elke verdieping groter wordt, ontstaat een naarboven toe uitlopende vorm. Het uiteindelijke ontwerp vanRudy Uytenhaak wijkt op diverse punten af van het ontwerpwaarmee de architect de prijsvraag heeft gewonnen. Aanvanke-lijk zou het gebouw 50 m hoog worden en waren geen wonin-gen voorzien.1ing. Eddy van Caulil en ir. Michel SchampAronsohn Constructies raadgevende ingenieursDuurzaamheidBij de bouw van het stadsdeelkantoor stond duurzaamheidcentraal. Het Stadskantoor is ??n van de koplopers op het gebiedvan duurzaam bouwen in Nederland. Momenteel is het daarmeehet meest duurzame gebouw van de gemeente Den Haag. Demodernste technieken worden gebruikt om energie te besparen.Zo vindt er warmte- en koudeopslag in de bodem plaats en zijner warmtepompen ingezet. In de vloeren is betonkernactiveringtoegepast ten behoeve van koeling of verwarming. Ook is ergebruikgemaakt van duurzame bouwmaterialen.Tweede stadhuis voor Den Haag4201128thema2 Het stadskantoor Leyweg vormt een opval-lend landmark voor het vernieuwde stads-deel foto: Pieter Kers3 Het atrium wordt ter hoogte van de 2e-ver-diepingsvloer afgesloten door een pirami-devormige kap foto: Pieter Kers4 De draagstructuur ligt over de bissectricesvan de driehoek en is rechtstreeks gekoppeldaan een atriumbuis5 Door de atriumbuis ontstaat een directekoppeling van de hoofddraagconstructieper verdieping6 De atriumconstructie wordt aan de hogezijde extra ondersteund door een jukcon-structie die bestaat uit twee schoren van de2e-verdiepingsvloer naar de onderzijde vande buitengevelsBouwkundig ontwerpBij de start van het Voorlopig Ontwerp kreeg het ontwerpteamde opdracht het gebouw op te trekken naar een hoogte vanminimaal 70 m. Hiermee moest het een landmark worden voorhet vernieuwde stadsdeel. In het uiteindelijke ontwerp kent dehoogbouw 18 verdiepingen en bevindt het hoogste punt van degevel zich op 76 m boven het maaiveld. Vanaf de 10e verdie-ping wordt de plattegrond kleiner met sprongen van 8,6 m enontstaan terrasvormige balkons voor de woningen. De hoog-bouw wordt rondom ingesloten door een vanaf maaiveldterrasvormig oplopende laagbouw. De punt van de driehoekigehoogbouw aan de Leyweg wordt niet ingesloten door de laag-bouw. Hier bevinden zich op maaiveld de ingang van het stads-kantoor, de bibliotheek en de woningen.In de ondergrondse garage zijn aparte ruimtes gemaakt voorparkeren voor de bewoners en 1200 medewerkers van hetstadskantoor. Ook zijn hier de bergingen van de woningen eneen technische ruimte ten behoeve van de kantoorinstallaties(NSA, sprinklertank) ondergebracht.De begane grond van de hoogbouw en de laagbouw is groten-deels publiek toegankelijk met de loketten van burgerzaken ende bibliotheek. Drie liftkernen en trappenhuizen verschaffentoegang naar de hoger gelegen verdiepingen.In een vide in de 1e-verdiepingsvloer, in de achterste vleugelvan de hoogbouw, bevindt zich de ovale trouwzaal. Een vleugelvan de 1e verdieping wordt ingenomen door de ICT-ruimtes enin de andere vleugel is de kantine ondergebracht. De kantorenop de 2e t/m de 9e verdieping zijn bezet door het stadskantooren op de 10e t.m. de 18e verdieping liggen de woningen.In verband met de benodigde daglichttoetreding aan de atrium-zijde is hier bewust gekozen voor een stalen draagconstructie,een vakwerkachtige `megastructure' van zware stalen profielen.Deze megastructure wordt in het vervolg de atriumbuis23Tweede stadhuis voor Den Haag 29F1F2/F3F1Atriumbuis? F2F20,87 F20,87 F3F3? F3Indien:F1 = F2 = F3heffen krachten elkaar intern opDefinitieve ontwerpHet ten opzichte van het prijsvraagontwerp toegevoegdeprogramma aan woningen was in omvang te klein om, samenmet het gewijzigde harde uitgangspunt van minimaal 70 mgebouwhoogte, het gebouw in totaliteit op te trekken. Hetvolume van de woningen is oplopend op de driehoeksvorm vande hoogbouw toegevoegd waardoor slechts op een van de driehoeken de 70 meter wordt gehaald. Hiermee zijn voor een deelde voordelen van de constructieve opzet van het prijsvraagont-werp teniet gedaan. Door de wijziging ontstaan in de driehoeken van het gebouw per verdieping horizontale krachten dieop verdiepingsniveau niet volledig met elkaar in evenwichtkunnen worden gebracht, conform de oorspronkelijke opzetzoals aangegeven in figuur 4. Hierdoor ontstaan substanti?leinwendige horizontale krachten op de atriumbuis en aanvullendemomenten op de stabiliteitselementen. Teneinde de momentente kunnen opnemen, zonder trekkrachten op de fundering enzonder te grote vervormingen van het gebouw, is aan de voor-zijde van de atriumbuis een jukconstructie toegevoegd. Hiermeewordt de voetprint van de atriumbuis vergroot (foto 6).genoemd. Deze atriumbuis bevindt zich grotendeels in eenbuitenklimaat omdat het atrium al ter hoogte van de 2e-verdie-pingsvloer wordt afgesloten door een piramidevormige kap (foto3). De driehoekige atriumbuis in de hoogbouw is aan de buiten-zijde niet direct zichtbaar. Is in de atriumgevel zoveel mogelijktransparantie nagestreefd, de betonnen buitengevel van de hoog-bouw is relatief gesloten. Deze dragende gevel bestaat uitsandwichelementen met een facetrijke buitenschil van Noorsmarmer. De gevel van de laagbouw heeft geen dragende functieen is voor een groot deel ingevuld met vliesgevels in de vormvan glazen panelen en houtskeletbouw.Constructief ontwerpPrijsvraagontwerpVanwege de doelstelling het gebouw maakbaar en betaalbaar tehouden is voor het oorspronkelijke prijsvraagontwerp gezochtnaar een constructiesysteem waarbij het gebouw zoveel moge-lijk met standaard constructieve elementen kon worden gerea-liseerd. Op basis hiervan is de gedachte ontstaan de draagstruc-tuur over de bissectrices van de driehoek te leggen en dezerechtstreeks te koppelen aan een stalen draagconstructie aan deatriumzijde: de atriumbuis (fig. 4). Deze atriumbuis levert tweebelangrijke constructieve voordelen op:1 Er ontstaat een directe koppeling van de hoofddraagcon-structie per verdieping. Hierdoor worden de horizontalekrachten als gevolg van de schuine kolommen in de puntenvan de driehoek direct gekoppeld en nagenoeg op verdie-pingsniveau vereffend. Hierdoor ontstaan er nauwelijks extramomenten op de stabiliteitselementen (slechts tengevolge vannuttige belastingen) (fig. 5).2 Door de directe koppeling van de vloerbalken aan de atrium-buis worden de vloeren niet aanvullend horizontaal belast.Hierdoor zijn deze eenvoudig met standaard voorgespannenvloersystemen voor kantoren te realiseren.456themaTweede stadhuis voor Den Haag42011308372250125250625bovenaanzichtvooraanzicht - (stortzijde)doorsnededoorsnede38933833AAZW.PUNT95+vl.p.3928+vl.p.3675+vl.p.van VBI, daarentegen werd niet haalbaar geacht in relatie tot degewenste flexibiliteit van de installaties.Omdat met de wingvloer geen 120 minuten brandwerendheidkan worden gehaald, moet de horizontale steun van een wille-keurige kantoorvloer bij brand buiten beschouwing blijven. Alsrandvoorwaarde voor de prefab gevel resulteerde dit in hetuitgangspunt dat de gevel bij het wegvallen van een vloer over-eind moest blijven om als onderdeel van de hoofddraagcon-structie voor de boven in het gebouw gelegen woningen dienstte doen. Op basis van bovenstaande probleemstelling is gezochtnaar een ontwerpoplossing voor de gevel. Enerzijds mochtenelementnaden voor het buitenblad ? vanwege de esthetica ?niet zichtbaar zijn in het gevelvlak. Anderzijds moesten dedoorkoppelingen van het binnenblad momentvast kunnenworden uitgevoerd teneinde de 120 minuten brandwerendheidvoor de woning te kunnen halen.Het constructieve voorstel bestond uit een U-vormig construc-tief binnenblad dat op vloerniveau momentvast moest wordendoorgekoppeld aan het bovenliggende element. Op basis vande gekozen ontwerpoplossingen is de prefab markt geconsul-teerd en hieruit bleek de oplossing technisch haalbaar. Uitkostencalculaties bleek echter dat de complexiteit zo groot wasdat de initi?le bouwkosten gekoppeld aan bouwtijdreductie bijeen uitvoering in prefab sandwichelementen niet opwoog tegeneen traditioneel in het werk gestorte gevel met een prefab voor-hanggevel.Tijdens een optimalisatieslag met de uitvoerende partijen bleekhet mogelijk het leidingverloop dusdanig uit te werken dat dezeook in een klimaatvloeroplossing zou passen. Met dit vloersys-teem is wel een brandwerendheid van 120 minuten mogelijk enlag de weg terug naar prefab betonnen sandwichelementenvolledig open. Samen met de prefableverancier is de huidigegevel ontwikkeld.Vloersysteem in relatie tot de gevelIn de ontwerpfase zijn, vanwege een effici?nte maakbaarheidvan de constructie, de mogelijkheden onderzocht voor hetrealiseren van de buitengevels in een betonnen prefab oplos-sing bestaande uit sandwichelementen. In verband met dewoningen in de bovenste lagen van het gebouw moet de volle-dige hoofddraagconstructie inclusief de ondergelegen kantorenvoldoen aan een brandwerendheidseis van 120 minuten.Belangrijk aspect bij de keuze van een vloersysteem was, naastde brandwerendheidseis, de door de opdrachtgever gewensteflexibiliteit van de installatievoorzieningen in combinatie metbetonkernactivering. Van de beschouwde voorgespannenvloersystemen bleek uiteindelijk het wingvloersysteem vanBetonson als enige geschikt. Met dit systeem was een brandwe-rendheid van 120 min echter niet haalbaar. De klimaatvloer7842011 312 - 6 uur 2 - 6 uur2 - 6 uur>6 uur