Betonprijs 2012, Vitaal Beton720122Betonprijs 2012,Vitaal BetonDe Betonprijs 2012, Vitaal Beton, een initiatief van de Betonvereniging, iseen nieuwe variant op de bekende tweejaarlijkse Betonprijs. De prijsbekroont betonconstructies die bijzonder zijn gerenoveerd, gerestaureerd,gerepareerd of gewoon mooi oud zijn geworden. In totaal zijn 61 projecteningezonden. De jury is grosso modo zeer tevreden met het niveau van deinzendingen en adviseert het experiment van een Betonprijs voorbestaande constructies om de vier jaar voort te zetten. Tijdens hetBetonprijsdiner Vitaal Beton op 14 november in het Hulstkampgebouw inRotterdam, op de vooravond van de Betondag, worden de winnaars in deverschillende categorie?n bekendgemaakt.1Dertien genomineerden in vier categorie?nJuryDe jury van de Betonprijs 2012,Vitaal Beton bestaat uit Cees Klein-man (TU Eindhoven, voorzitterjury), Toine van Casteren (directeurB|A|S Research & Technology), Jo Coenen (JoCoenen Architects & Urbanists), Anton Koomen(partner Provast), Rapha?l Steenbergen (TNOBouw en Onderhoud, voorzitter Youcon), AnjaVissers (Architectenburo Anja Visser), Jos vanVreeswijk (beeldend kunstenaar), Bart van derWoerd (directeur Frans Nooren BV) en Frens Pries(directeur Betonvereniging, secretaris jury).Betonprijs 2012, Vitaal Beton 72012 31 Welzijnscluster De Spil2 Voormalige Tricot Winterswijk3 Rechtbank ZwolleBetonconstructies lijken moeiteloos de tand des tijds te doorstaan. Dat duurzame karakter is misschien wel de grootste troefvan beton. Vandaar dat Nederland vol staat met prachtigebestaande betonnen constructies. Bruggen, tunnels, sluizen,maar ook huizen, gerechtsgebouwen en industri?le constructies, het zijn alle voorbeelden van gestold technisch vernuft enarchitectonisch kunnen. Voor al deze bestaande constructies isop initiatief van de Betonvereniging een nieuwe prijsge?ntroduceerd, naast de bekende tweejaarlijkse Betonprijs: deBetonprijs 2012, Vitaal Beton.Het reglement van de Betonprijs 2012, Vitaal Beton spreekt vandrie categorie?n. Voor veel inzenders ? in totaal zijn 61projecten ingezonden ? bleek deze categorale indeling nietaltijd even gemakkelijk hanteerbaar. De Jury heeft daarombesloten soms inzendingen in een andere categorie te plaatsen,maar ook een extra categorie te defini?ren. Categorie?n waarvoor is genomineerd, zijn: renovatie, restauratie, reparatie en deextra toegevoegde buitencategorie `growing old gracefully', voorconstructies die gewoon mooi oud zijn geworden.Tussen de inzendingen zitten innovatieve pareltjes, die latenzien dat passie, durf en vakmanschap zich nog altijd uitbetalen.De jury kiest uit de genomineerde projecten ??n of meerwinnende projecten, maximaal ??n per categorie. Tijdens hetBetonprijsdiner Vitaal Beton, op 14 november aanstaande,worden de winnaars in de verschillende categorie?n bekendgemaakt. Dit diner wordt aan de vooravond van de Betondaggehouden in het Hulstkampgebouw in Rotterdam.RenovatieVoormalige Tricot Winterswijk (foto 2)De Tricotfabriek is een voormalige textielfabriek uit 1890,ontworpen door Gerrit Beltman. De stijl is typerend voor dearchitectuur van de textielfabrieken in het oosten vanNederland. Na enkele branden was er eind twintigste eeuw eendreigend gevaar van instorting. In 2003 begon woningbouwvereniging De Woonplaats met de verbouwing van de fabriektot een appartementencomplex. Het gebouw is tot het meer dan100 jaar oude betonnen skelet volledig gestript. In het projectkomen ook na de renovatie de technische en esthetische eigenschappen van beton in zowel de draagconstructie als de gevelprachtig tot hun recht. Op ingenieuze wijze zijn, ondanks debeperkte dekking van het beton, de brandwerendheid gewaarborgd en de geveldetaillering in stand gebleven.opdrachtgever/eigenaar De Woonplaats, Enschedearchitect Architecten Cie, Amsterdamconstructeur ABT bvaannemer Tricot vof: Dura Vermeer, WAM, WBCtoeleverancier Kreeft Betonrenovatie & InjectietechniekenRechtbank Zwolle (foto 3)De bestaande rechtbank in Zwolle is in 1964 door Jo Krugerontworpen en in 1977 opgeleverd. Midden jaren tachtig ontstonder behoefte aan uitbreiding. Rob Hootsmans maakte hiervoor deontwerpen. De nieuwbouw komt naast het huidige gerechtsgebouw (Luttenbergstraat) te liggen en grenst aan de historischestadsgracht van Zwolle. Samen met de betonnatuursteenarchitectuur van van de huidige rechtbank vormt de transparantenieuwbouw een `ensemble'. In het nieuwe deel wordt beton zichtbaar en prominent opgevoerd in een magnifieke, alzijdige draagconstructie. Het project betreft 16 582 m2nieuwbouw en10 244 m2renovatie. Het complex bestaat uit 100 ruimtesoortenmet vier verschillende functielagen: kantoren, zittingszalen,raadskamers en bibliotheek, cellen en facilitaire functies zoalsexpeditie, opslag en techniek, en ten slotte twee ondergrondselagen met parkeerplaatsen en fietsenstalling.opdrachtgever/eigenaar Rijksgebouwendienstgebruiker Rechtbank Zwolle-Lelystadarchitect Hootsmans architectuurbureau bvconstructeur Arcadis / Zonneveld ingenieursaannemer Dura Vermeer / Trebbe`Gerechtsgebouw'vof23Betonprijs 2012, Vitaal Beton720124gesloopt met behoud van wapening. Verder zijn schroefinjectiepalen toegepast in verband met de geringe beschikbarehoogte voor een heistelling. De betonconstructie bleek na60 jaar nog in goede staat. Op een paar plaatsen was sprake vanmechanische beschadiging; dit bleek eenvoudig repareerbaar.eigenaar/gebruiker gemeente Eindhovenarchitect DiederenDirrix architectenconstructeur IMd raadgevende ingenieursaannemer Woonveste Bouw BVPPS renovatie ministerie van Financi?n (foto 5)Het gebouw van het ministerie van Financi?n uit 1975, naareen ontwerp van Jo Vegter, is een waardevolle exponent van hetBrutalisme in de Nederlandse architectuur. Verouderdeinstallatietechniek en inrichting en het ontbreken van elkevorm van thermische isolatie waren aanleiding voor renovatie.De uitkragende betonnen borstweringen waren vastgestort aande verdiepingsvloeren en de eigenlijke gevelpuien bestondenuit onge?soleerde staalprofielen met enkelglas. Het zwarebetonnen casco is bij de renovatie vrijwel volledig gehandhaafd,maar letterlijk en figuurlijk opengebroken. Daarmee is hetgebouw getransformeerd van een gesloten bolwerk tot eenopen en transparant overheidsgebouw. Het project was eenpilot voor DBFMOcontracten (design, build, finance, maintain, operate). Consortia van marktpartijen konden aanbiedingen doen voor een `allin'pakket voor verbouwingsontwerp,uitvoering, financiering, onderhoud en exploitatie over eenperiode van 25 jaar.opdrachtgever Consortium Safire BVeigenaar Rijksgebouwendienstgebruiker Belastingdienstarchitect Meyer en Van Schooten Architectenconstructeur Arup bv, London / Amsterdam, Strukton EngineeringUtrechtaannemer Strukton Bouw & Vastgoed, UtrechtAZL Pension Fund Headquarters (foto 4)Het hoofdkantoor voor het AZL Pension Fund is een uitbreiding van het bestaande kantoorgebouw, daterend uit de jarenveertig, in het centrum van Heerlen. Dit project van Wiel AretsArchitects was een onderzoek naar de nieuwe condities van demoderne werkplek, waarbij speciale aandacht is uitgegaan naarde visuele relaties en de gemeenschappelijke ruimten in eenontwerp dat een verfijnde ruimtelijke expressie weet te combineren met een teruggehouden materiaalgebruik, voornamelijkbestaand uit beton, zwart staal en zwart berkenhout. Hetprogramma bestaat uit kantoorruimte voor 230 mensen,23 priv?kantoren, vari?rende vrije plattegronden en teamkantoren, vergaderruimten, een restaurant, een parkeergarageen overige aan het werk gerelateerde ruimten.opdrachtgever/eigenaar Pensionfund AZL Beheerarchitect Wiel Arets Architectsconstructeur/aannemer Laudy Bouw & Planontwikkeling BVWelzijnscluster De Spil (foto 1)Op het voormalige militaire vliegveld van Eindhoven is eenzogenaamd `welzijnscluster' gerealiseerd. Opvallend hierbij isdat dit gebouw deels in een karakteristieke vliegtuighangar uitbegin jaren vijftig is geschoven. Om dit mogelijk te maken, zijnde kolommen van de bestaande hangar op de kelderwand vande nieuwe sporthal geplaatst. Doordat deze sporthal verdiept isaangebracht, kon het dak als speelplein voor de school wordengebruikt. De hangar bestaat uit zes tongewelven met een lengtevan 30 m en een breedte van 11 m per gewelf. De schaal vanhet tongewelf is slechts 60 mm dik en rust op betonbalken van200 x 1400 mm met een overspanning van 30 m. De balkenrusten op een kolom die op twee betonpalen van slechts 6 mlengte is gefundeerd. De complete dakconstructie van30 x 66 m staat daarmee op slechts veertien kolommen; eenopen structuur die volop mogelijkheden bood voor een nieuwte maken indeling. Nieuwe wanden zijn gestort met behulp vanzelfverdichtend beton. Bestaande constructies zijn deels4 5Betonprijs 2012, Vitaal Beton 72012 54 AZL Pension Fund Headquartersfoto: Bert P.P. Busser5 PPS renovatie ministerie van Financi?n6 Zonnestraal7 KarenhuisKarenhuis (foto 7)Het Karenhuis (19181919) van het architectenduo Jan Duiker enBernhard Bijvoet is een vroeg voorbeeld van een `modern' bejaardenhuis voor zelfstandige bewoning en representeert de opkomstvan sociale voorzieningen en de eerste kenmerken van hetNieuwe Bouwen. Kleine woonvertrekken zijn gegroepeerdrondom drie binnenhoven. Het casco bestaat uit dragende gemetselde gevels en binnenwanden en gewapendbetonvloeren in eenbalkenpatroon. Kennis van betonconstructies was nog beperkt.De opbouw en maten doen denken aan een houten balklaag(dunne schil van 60 mm en vloerbalken ca. 1 m h.o.h.). Uit betonmonsters bleek verder dat er uitzonderlijk veel cement is toegepast. De vloer vertoonde veel krimpscheuren en beschadigingen.Gezien de nieuwe, zwaardere vloerafwerking en nuttige belastingdie de huidige normen voorschrijven, is de vloer op diverseplekken gerepareerd met herstelmortel, zijn scheuren gerepareerden is op enkele plekken koolstoflijmwapening toegepast. Hetrestauratieplan van Klous en Brandjes Architecten omvatappartementen voor jongeren en ouderen en twee groepswoningen voor mensen met een handicap.opdrachtgever/eigenaar Van Alckmaer voor Wonengebruiker Van Alckmaer voor Wonen & 's Heerenlooarchitect Klous en Brandjes Architectenconstructeur Pieters Bouwtechniekaannemer Bouwbedrijf Kakes BVRestauratieZonnestraal (foto 6)Landgoed Zonnestraal te Hilversum van de beroemde architectJan Duiker is gebouwd in 1928 en was bedoeld als tijdelijkherstellingsoord voor tuberculosepati?nten. Het gebouw isgebouwd in beton met ragfijne raamsponningen en veel glas.De toepassing van beton voor de draagconstructie was bijzonder voor die tijd. Betontechnologie stond immers nog in dekinderschoenen. Het hoofdgebouw en het Dresselhuyspaviljoen werden in respectievelijk 2002 en 2008 gerestaureerd. Deopgave om de bouwkosten zo veel mogelijk te reduceren doorhet materiaalgebruik te minimaliseren, in combinatie met eengoede daglichttoetreding met het oog op de huidige functie vanhet gebouw (zorginstelling), heeft geresulteerd in een slankeconstructie van het hoofdgebouw. Het Dresselhuyscomplex wasin zeer slechte staat. De betondekking op de wapening wasminimaal of ontbrak vrijwel geheel. Als gevolg van carbonatatiewas de gehele betonconstructie aangetast en grindnesten warenlegio. Bij de reparatie werd gebruik gemaakt van spuitbeton,waarbij de oorspronkelijke dimensies zo veel mogelijk zijngehandhaafd.eigenaar/gebruiker Landgoed Zonnestraal BVarchitect Jan duiker (oorspronkelijk in 1928), Wessel de JongeArchitecten bna bv (restauratie)constructeur ABT bvaannemer Jurri?nsCementonlineOp www.cementonline.nl wordt het projectZonnestraal beschreven in het artikelRespectvolle herintegratie (Cement 2012/7).6 76 720128 Seinhuis Post Tfoto: Maurits van den Toorn9 Voormalige cacaofabriek BooncomplexVoormalige cacaofabriek Booncomplex (foto 9)De cacaotoren en de chocoladefabriek van voorheenJ. Pette Hzn en daarna Boon te Wormerveer, ontworpen doorMart J. Stam, zijn gebouwd in respectievelijk 1916 en 1918.Beide gebouwen van het Booncomplex behoren tot de vroegeconstructies van gewapend beton in Nederland. Een slechtsrudimentaire kennis van betontechnologie in die tijd heeftgeleid tot veel betonschade. De wapening van de paddenstoelkolommen, die in het nieuwe ontwerp in het zicht zijn gelaten,hing rondom vrij, zodat de constructieve functie van het geheelnog slechts marginaal was. Eerder uitgevoerde reparatiesbleken te scheuren. Bij de reparatie werden alle afwerklagenverwijderd en wapening en achterliggend beton gegritstraald.Op de zwaar beschadigde plaatsen was speciale bekisting noodzakelijk. Daarna werd droog spuitbeton (in totaal ca. 600 ton)aangebracht, gevolgd door een geschuurde afwerklaag. Deduurzame hechting tussen de bestaande betonconstructie enhet moderne product spuitbeton is bijzonder.opdrachtgever Woonmij Zaanstadeigenaar/gebruiker Parteon Woonmij Zaanstadarchitect FKG architektenconstructeur Pieters Bouwtechniekaannemer Bouwbedrijf Kakestoeleverancier Van Erven (gritstraalbedrijf), Beamix (spuitbeton)ReparatieSeinhuis Post T (foto 8)Het markante witte seinhuis, een ontwerp van architect VanRavesteyn en nu een rijskmonument, lijkt op het eerste gezichtonbeduidend. De opmerkelijke combinatie van strakke en tochsierlijke vormgeving maakt het echter een juweeltje. Het seinhuis deed tot 1985 dienst, maar raakte daarna in verval en werdbijna gesloopt. Het interieur is nog geheel intact, het complete,10 ton zware (!) bedieningstoestel is nog aanwezig. Tijdens delastige reparatie van de betonschade zijn alle onderdelen van debovenbouw, tot boven de hoogspanningsleidingen, van eenvolledig dichte steigerconstructie voorzien. Hechtingsproevenwerden steeds uitgevoerd voordat de schades zijn gerepareerd,met behulp van cementgebonden mortels en geconserveerddoor een carbonatatieremmend drielaags coatingsysteem.eigenaar NS Stationsarchitect ir. S. van Ravesteijnconstructeur Stork CMThoofdaannemer Bouwbedrijf Lardenoije BVaannemer restauratie Batec BV89Betonprijs 2012, Vitaal Beton 72012 710 Koepelkerk Maastrichtfoto: Wikipedia / Crapai11 Radio Kootwijk Gebouw Awaaronder de spanten die de 23,5 m brede centrale zenderzaaloverbrugden, moesten in het werk worden gestort. Zand en grindwerden in de directe omgeving gewonnen. Ingehaald doornieuwe technieken kwam er in 1998 een eind aan het gebruik.Staatsbosbeheer vervult nu de regierol over het hergebruik.opdrachtgever/eigenaar Staatsbosbeheer, regio Oostgebruiker diverse private en publieke organisaties onder regie vanStaatsbosbeheerprojectleiding Staatsbosbeheer, regio Oostarchitect Jules Luthmannconstructeur Vianen bouwadvies, Nuenenaannemer De Vries, Hummelo / Timmer & Schuur, Speuld / Hofman,BeltrumGrowing old gracefullyKoepelkerk Maastricht (foto 10)De Heilig Hart van Jezuskerk, oftewel Koepelkerk, is eenmonumentale katholieke kerk in Maastricht. Het gebouw, datmet de tijd steeds mooier is geworden, is in 1921 ontworpendoor Alphons Boosten en Jos Ritzen en werd in 1953 in dehuidige vorm voltooid. De plastische vorm, als een beeldhouwwerk, doet denken aan een uitspraak van Michelangelo: "Hetbeeld zit al in de steen, je hoeft het er alleen maar uit te bevrijden." De plasticiteit van beton is afleesbaar. Het skelet bestaatuit een dubbele betonnen koepel, gestut door acht in de murenweggewerkte zuilen. Aan de buitenkant is de kerk met groteblokken Kunradersteen bekleed en aan de binnenkant met wit,grijs en zwart gestreept marmer. Het dak is een groene,koperen koepel. Het ontwerp voorzag oorspronkelijk in tweetorens aan de voorzijde, aan weerszijden van de hoofdingang.Deze zijn echter nooit gebouwd.opdrachtgever Kerkbestuureigenaar/gebruiker Parochie Heilig Hartarchitect Boosten & Ritzenaannemer Betonbouw Breda (1927)Radio Kootwijk Gebouw A (foto 11)Radio Kootwijk is een onaantastbaar monument dat de krachtbezit om bij iedere weerssituatie een volledig eigen uitstralingte hebben. Een kleine eeuw geleden werd het gebouwd alszenderpark voor radiocommunicatie met NederlandsIndi? tentijde van de Eerste Wereldoorlog. Het is het eerste gebouw ingewapend beton met een dragende overkapping. De hoofdredenen voor de materiaalkeuze waren de verwachte geringeonderhoudskosten en brandveiligheid. De enorme elektrischeinductie die werd veroorzaakt door de zenderapparatuur had ineen soortgelijk, maar in hout en spijkers uitgevoerd gebouw inNauen, nabij Berlijn, binnen een half uur na ingebruiknemingbrand veroorzaakt. De bouw van het hoofdzendgebouw waseen huzarenstuk. Prefab bestond nog niet en alle onderdelen,CementonlineIn Cement 2008/6 vindt u hetartikel Radio Kootwijk: cultuur-monument met internationale dimensie met nogmeer informatie over dit markante monument.Het artikel is ook te raadplegen opwww.cementonline.nl.1011Betonprijs 2012, Vitaal Beton72012812 Cruise Terminal Rotterdam13 Groothandelsgebouw RotterdamGroothandelsgebouw Rotterdam (foto 13)Met de bouw van het Groothandelsgebouw is kort na deTweede Wereldoorlog begonnen om een nijpend tekort aanhandelsruimte te vullen. Architect H.A. Maaskant hield vangrootschalige, dominerende gebouwen en liet in de exterieurevormgeving de (betonnen) bouwstructuur nadrukkelijk zien.Het gebouw is in 1953 geopend en heeft een vloeroppervlakvan 120 000 m2. Daarmee is het nog altijd het gebouw met hetgrootste aantal vierkante meters kantooroppervlak in Nederland! In 2011 is gestart met het uitvoeren van restauratiewerkzaamheden aan de buitenzijde van de gewapendbetonnengevels. Het beton is door middel van handmatig reparerenhersteld. Scheurvorming werd constructief ge?njecteerd enkitvoegen tussen de betonnen geveldelen onderling en rondomraampartijen zijn vervangen. Daarbij is de overlast tijdens dewerkzaamheden tot een minimum beperkt.opdrachtgever/eigenaar Groothandelsgebouwen NVgebruiker diverse partijenarchitect H.A. Maaskantaannemer Repstone + Stuyversgroepandere betrokkenen Advies- en Ingenieursbureau MovaresCruise Terminal Rotterdam (foto 12)Rijksmonument Cruise Terminal Rotterdam is een gezichtsbepalend gebouw op de Wilhelminakade in Rotterdam en eensymbool voor de wederopbouw van de stad. Het pand isontworpen door architectenbureau Van den Broek en Bakemaen dateert uit 1949. Oorspronkelijk had het de functie vanaankomst en vertrekhal van de HollandAmerikalijn. DeCruise Terminal heeft twee verdiepingen. De draagconstructiebestaat uit een skelet in gewapend beton en staal. Recentemetingen hebben uitgewezen dat het beton van de zesmarkante schaaldaken (tongewelven) een summiere dikte vanslecht 7 cm heeft. Tijdens het ontwerpproces is de funderingverzwaard door middel van extra paalgroepen. Bij de bouwmaakte de aannemer Dura gebruik van voorgespannen beton.In die tijd was dit een nog zeer nieuwe ontwikkeling in degewapendbetonbouw. Mede dankzij de toegepaste betontechniek kreeg het complex een open en utilitair karakter. Halverwege de jaren negentig werd de gevel gerestaureerd en voorzienvan dubbel glas. De aankomsthal is sinds 1988 in gebruik alsruimte voor tentoonstellingen, beurzen en congressen.opdrachtgever/eigenaar gemeente Rotterdamgebruiker Dudok Groep / Holland-Amerika-lijn / Caf? Rotterdamarchitect Broekbakemaconstructeur en aannemer Gemeentewerken Rotterdamoorspronkelijke aannemer Dura Vermeer1213