\037 \037\036\035\036\034\033\036\032\037\036\037 \037\037\036\037 \034\033\032\031\030 \037\036\035\034\033\032 \031\030\036\027\026 \037\036\035\034\033\032\033 \025 \023 I met passie v \037\037\036\035\034\034\033\035\032 \020\033\035\021 \037\036\035\034\037\033\032\031\034\030 \032\035\024\034\037\023\013 \034 \007\025\037\n\035 \035\022\037\006\035\034\037\f\035\032\031\022\024\037\035\026\017 \035\035\022\037\f\035\n\026\021\004\030\037\033\031\026\034\022\035\026\ \037\003 \024\035\022\021\035\034\037\035\035\022\037\031\031\022\034\013 \032\035\022\005\037\t \032\021\n\025\031\031\034\020\016\006\031\033\033\035\022\005\037\024\026\ \017 \033\026 \036\035\f\037\004\035\037\027\027\023\037\021\022\034\013 \n\035\022\005\037\022\035\035\025\037\n\031\022\037\016\027\022\034 \035\035\026\037\036\035\034\034\033 \036\023 \037 \037\036\035\034 \032\031\030\027\036\034\030\026 \037\036\035\036\034\033 \037 \036\035\035\034\037\033\032\037\035\032\037\030\037 \r\f\017\026\016\037\r\025\037 \037\013\013\013 \037\027 \003 partners CEMENT 8 2024 ?1 2? CEMENT 8 2024 36 Stapeling van uitkragende volumes In het constructief ontwerp van woontoren The Martin waren de uitkragingen bepalend. 44 Atrium als constructieve uitdaging The Robin, een hoogbouw met drie lagere 'dansende' volumes en een atrium in het hart van het gebouw. 52 Van in-situ naar prefab Na de DO-fase werd de draagcon- structie van The Jay van in-situ omgezet naar prefab, met de nodige gevolgen voor het constructief ontwerp. Artikelen 6 Bijlmerbajes getransformeerd tot hub voor duurzaam leven Een overzicht van het Masterplan Bajeskwartier Amsterdam. 16 Één project, verschillende bouwsystemen Het Bajeskwartier kent een gemê- leerd pallet aan bouwsystemen, met verschillende achtergronden. 20 Parkeren onder het Bajeskwartier Om tot het optimale ontwerp van de parkeergarage te komen, zijn 14 varianten onderzocht. 28 Tunnelgietbouw in het Bajeskwartier De uitkragingen en verschillende oriëntaties van The Starling vroegen om extra aandacht. 6 20 Voorpagina:?The Robin, Bajeskwartier Amsterdam. Foto: Vijlbrief Fotografie COLOFON Cement, vakblad over betonconstructies, is hét vakblad van en voor constructeurs en verschijnt 8 keer per jaar. Het vakblad is een onderdeel van het kennisplatform Cement, een uitgave van Aeneas Media bv in opdracht van het Cement&BetonCentrum. Uitgave Aeneas Media bv, Veemarktkade 8, Ruimte 4125, 5222 AE 's-Hertogenbosch T 073 205 10 10, www.aeneas.nl Redactie prof.dr.ir. Max Hendriks (hoofd- redacteur), ir. Maartje Dijk, ir. Paul Lagendijk, ir. Jacques Linssen, ir. René Sterken, ir. Cindy Vissering, ing. Henk Wapperom, dr.ir. Rob Wolfs Redactieraad ir. Edwin Vermeulen (voorzitter), ing. Dick Bezemer, ir. Geoffrey van Bolderen, prof.dr.ir. Jos Brouwers, ir. Henco Burggraaf, ir. Tom Diks, ir. Maikel Jagroep, ir. Lise Jansen, ir. Hans Kooijman, ing. Michael van Nielen PMSE, ir. Paul Oomen, ir. Dirk Peters, ir. Ruud van der Rakt, ir. Paul Rijpstra, ir. Dick Schaafsma, ing. Roel Schop, dr.ir. Raphaël Steenbergen, prof.dr.ir. Kim van Tittelboom, ir. Rob Vergoossen, dr.ir. Rutger Vrijdaghs, prof.ir. Simon Wijte Uitgever/vakredacteur ir. Jacques Linssen j.linssen@aeneas.nl, T 06 10333180 Planning, coördinatie & eindredacteur Hanneke Schaap, h.schaap@aeneas.nl, T 073 205 10 19 Ontwerp daily creative agency, Miranda van Agthoven Vormgeving daily creative agency, Maarten Bosch Community manager & media-advies Martine Geeratz, m.geeratz@aeneas.nl, 073 2051010 Klantenservice klantenservice@aeneas.nl T 073 205 10 10 Website www.cementonline.nl Overname artikelen Overname van artikelen en illustraties is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming. Lidmaatschappen 2025  Kijk voor meer informatie over onze lidmaatschappen op www.cementonline.nl/lidworden of neem contact op via klantenserice@aeneas.nl of 073 205 10 10. Voorwaarden Je vindt onze algemene voor- waarden op www.cementonline.nl/algemene- publicatievoorwaarden Hoewel de grootst mogelijke zorg wordt besteed aan de inhoud van het blad, zijn redactie en uitgever van Cement niet aansprakelijk voor de gevolgen, van welke aard ook, van handelingen en/of beslissingen gebaseerd op de informatie in deze uitgave. Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal worden achterhaald. Belang- hebbenden kunnen contact opnemen met de uitgever. ISSN 0008-8811 Inhoud Vakblad over betonconstructies CEMENT 8 2024 ?3 Gevangenissen zijn níet con- structief, volgens hoogleraar Tom Daems, een bekende cri- minoloog en verbonden aan de Katholieke Universiteit Leuven: "opsluiting heeft verregaande gevolgen voor een mensen- leven, op vlak van familie, relaties, wonen en werken". Hij ziet meer heil in straffen die wél constructief zijn, zoals elektro- nisch toezicht of een werkstraf. Of je het nu wel, deels, of niet met hem eens bent, feit is dat de Bijlmerbajes sinds 2016 als gevangenis gesloten is. Ook constructief is er van het oude complex niet veel over. Van de oorspronkelijk zes torens, onderling verbonden door de 'Kalverstraat', is er één blijven staan om te worden herbe- stemd. In de Cement-redactie kwam eind 2023 René Sterken met het idee om een themanummer te maken over het Bajeskwartier, zoals de nieuwe wijk op de locatie van de gevangenis heet. We hebben te maken met één Constructief project met vele gebouwen. Hoe komen de keuzes voor de verschillende bouwssystemen tot stand? En, als er aanvanke- lijk al keuzes worden gemaakt, waarom wordt dan in de DO-fase de draagconstructie toch nog omgezet? De voltalli- ge redactie, partners in crime in dezen, was meteen enthousiast. Een constructief idee! Het is een nieuwe invalshoek voor een themanummer: één project, op zoek naar de verschillen. Bovendien voelde het goed om na verschillende thema- nummers over civiele bouw, nu weer eens een themanummer over woningbouw te hebben. Daarna hoefde dit idee 'alleen nog maar' te worden uitge- werkt. Het resultaat tref je in dit nummer. Ik wens jullie veel leesplezier. Het kan constructief zijn om tijdens de komende feestdagen gericht aandacht te schenken aan andere zaken dan werk. Maar toch, het openslaan van dit kerstnummer terwijl ande- ren de afwas verzorgen, kan ook zeer inspirerend werken. Bijvoorbeeld als het gaat om goede voornemens. Construc - tief Talent van het Jaar Lon- neke van Haalen doet in haar column een suggestie: afkicken van 'fout' beton. Waar ik aan zou willen toevoegen: op straffe van een werkstraf? Max Hendriks Voor reacties: cement@aeneas.nl 36 En verder 62 Afkicken van 'fout' beton Column van Talent van het Jaar Lonneke van Haalen. 64 Bescheiden én groots in bruut beton De Gingko Gallery in Jiaxing, China, werd opgetrokken uit één materiaal: in het werk gestort beton. 70 De jonge constructeur Thijs Noordhoek vertelt over het constructeursvak en zijn bijdrage aan de richtlijn voor hergebruik van prefab betonelementen. 72 Gelezen in Structural Concrete Vol. 25/4 en 25/5 Een samenvatting van een selectie van de meest interessante papers. 4? CEMENT 8 2024 auteurs ing. Jeroen van Driel RO BAM A&E p. 6 ? 26, p. 44 ? 60 ir. Kars Haarhuis ABT p. 36 ? 43 ir. Thijs Noordhoek Nebest p. 70 ? 71 ir. Ronald Wenting RO ABT p. 6 ? 19, p. 28 ? 43, p. 52 ? 60 ir. Lonneke van Haalen ABT p. 72 ? 73 ir. Kirsten Hannema Freelance architectuurjournalist p. 64 ? 69 ing. Stephan Toonen ABT p. 28 ? 35 Aan dit nummer van Cement werkten mee: Efficiënte wapening- oplossingen ? lokaal geproduceerd ? robuust en flexibel ontwerp ? ultieme capaciteit ? BIM tools Bekijk alle producten op www.hrc-europe.nl CB-reeks Meer informatie of direct bestellen? Ga naar de shop op boekenbeton.nl Wil jij je kennis verbreden over beton? Wil jij je kennis verbreden over beton, van het materiaal tot aan de betonconstructie? Dan is de CB-reeks iets voor jou! De boeken gaan in op constructie, uitvoering, betontechnologie en duurzaamheid. De CB-reeks bestaat uit: Basiskennis Beton (CB1) Constructieleer Gewapend Beton (CB2) Constructieleer Voorgespannen Beton (CB3) Ontwerpen in Gewapend Beton (CB4) Praktische Betonkennis (CB5) 1 2 3 4 5 Bijlmerbajes getransformeerd tot hub voor duurzaam leven Overzicht van het Masterplan Bajeskwartier 1 Hoogste punt van The Robin bereikt, december 2023 (foto: BAM Wonen) 1 6? CEMENT 8 2024 De oorspronkelijke Bijlmerbajes ? een gevangenis tussen 1978 en 2016 ? was ontworpen als een ge- meenschap die gevangenen een mate van vrijheid bood, onder meer om re-integratie te verge- makkelijken. Het complex had een ad - ministratief gebouw (hoofdgebouw) en zes gevangenistorens. Deze werden verbonden door een corridor, ook wel de Kalverstraat genoemd. Aan de Kalverstraat grensden gemeenschappelijke ruimtes, een kerk en een reeks binnenplaatsen en tuinen (foto 4). Naast het hoofdgebouw, in een laag bijge- bouw bevond zich een gaarkeuken. Op de onderste lagen van de gevange- nistorens lagen de algemene ruimtes en daarboven de cellen. Net buiten de gevange- nismuur in het Bajesdorp, lagen woningen voor het personeel, waaronder een direc- teurswoning. Ontwikkeling Voor de ontwikkeling van het Bajeskwartier zijn de grond en de gebouwen door het Rijksvastgoedbedrijf verkocht aan vastgoed - ontwikkelaar Bajes Kwartier Ontwikkeling CV (BKO), een samenwerking van AM, Schroders Capital en AT Capital.. In het masterplan blijft een deel van de gebouwen bewaard: het hoofdgebouw, één toren, het ketelhuis, de kerk en de gevangenismuur. Vijf torens zijn gesloopt en maken plaats voor nieuwe woongebouwen. En er worden nieuwe wan - del- en fietspaden geïntroduceerd, die het terrein verbinden met de rest van de stad. Het geheel biedt plaats aan een residentieel, commercieel en cultureel programma. Het masterplan omvat in totaal 1.350 koop- en huurappartementen, waarvan 30% sociale huurwoningen. Dit op een gebied van circa 7,5 hectare (11 voetbalvelden). Een be- perkt gebied (ca. 3%) is bestemd voor auto- verkeer. De ontwikkeling staat gelijk aan de omvang van een dorp met al zijn bijbehoren - de voorzieningen. Voor de ontwikkelingen van de in totaal 16 gebouwen hebben diverse partijen meegewerkt, waaronder 11 verschil - lende architectenbureaus (tabel 1). Vier clusters? De nieuwe gebouwen op het haast rechthoekige terrein zijn georganiseerd in vier clusters (fig. 5). Het geheel is omge- ven door water (het wordt daarom ook wel het Bajeseiland genoemd). Elk cluster heeft een eigen karakter, programmering en uit- straling. Van zuid naar noord vind je hier straks het Kennis Cluster, waar scholing en experiment centraal staan, het Design Clus- ter, het kloppende culturele hart van de wijk, het Centraal Cluster, waar Bajeskwartier nadrukkelijk verbonden wordt met de stad en het Amstel Cluster, dat een visuele verbin - ding aangaat met het nabijgelegen Amstel- kwartier. De originele Kalverstraat, in de nieuwe situatie omgedoopt tot de Amstel - stroomlaan, wordt een centraal wandel- en fietspad dat de clusters met elkaar verbindt. Parkeren? Aan de gehele oostzijde komt onder de gebouwen een tweelaagse onder- grondse parkeergarage voor ongeveer De Bijlmerbajes was een gevangeniscomplex dat in de jaren 70 werd gebouwd in de zuidoostelijke periferie van Amsterdam. Naarmate het stadscentrum in de daaropvolgende decennia uitbreidde, begon het complex een meer centrale locatie in Amsterdam in te nemen, terwijl het omsloten bleef door muren, los van de stad. De Bijlmerbajes krijgt nu een nieuw leven: diverse gebouwen worden getransformeerd en er komen nieuwe gebouwen bij. Het Masterplan Bajeskwartier beslaat een ontwikkeling van 135.000 m² op een 7,5 ha groot terrein. IR. RONALD WENTING RO Senior Adviseur Constructies ABT ING. JEROEN VAN DRIEL RO Projectleider BAM A&Eauteurs CEMENT 8 2024 ?7 400 plekken. De in- en uitrit komen aan de Dijkmeerlaan, een nieuwe centrale weg in het Centraal Cluster. Naast openbare par- keerplaatsen en plaatsen voor bewoners, komt er ook een mobiliteitshub met leenvoer- tuigen, met onder meer elektrische auto's. Het Bajeskwartier heeft hoge ambities op het gebied van duurzaamheid, groen en gezondheid. Eén van de doelstellingen is dat bewoners langer en gezond leven. Om dat te bereiken wordt de wijk autoluw gemaakt, op veel plekken zelfs vrijwel geheel autovrij. Ook het ondergronds parkeren betekent meer groen en alle ruimte voor wandelaars en fietsers. Kennis Cluster In het Kennis Cluster (of Learning District) zijn het Hotel Jansen (gebouw A) en het Spinoza20first Lyceum gehuisvest. Deze ge- bouwen bevinden zich op de locatie van het oude Bajesdorp, waar destijds de woningen voor de directeur en personeel van de oude gevangenis waren gesitueerd. Deze wonin - gen zijn inmiddels allemaal gesloopt en de nieuwbouw is al in gebruik genomen. In totaal omvat dit cluster zo'n 280 wooneenheden en 200 short-stay apparte- menten. Design Cluster? Het bruisende, creatieve hart van het Bajeskwartier is het Design Cluster (of Design District), met cultuur, food, wonen en duurzame innovatie. Dit is de locatie van het voormalige hoofdgebouw, het ketelhuis, de kerk en de gevangenistoren 700, ook bekend als de vrouwentoren. Het hoofdgebouw was de locatie waar de gedeti - neerden binnen kwamen en bezoek ontvin - gen. Daarnaast was er ook plaats voor de werkplaatsen en overige centrale voorzie- ningen. 2 Render Bajeskwartierontwikkeling 3 Stand van werkzaamheden, oktober 2024 2 PROJECTGEGEVENS project Bajeskwartier Amsterdam opdrachtgever/ projectontwikkelaar Bajes Kwartier Ontwikkeling C.V. (BKO), een samenwerkings- verband van AM, AT Capital en Schröders Capital masterplan OMA in samenwerking met LOLA Landscape en FABRICations architect diversen, zie tabel 1 constructieve uitwerking ABT en BAM Advies & Engineering geotechnisch advies ABT aannemer diversen 3 8? CEMENT 8 2024 Directeursw oning Hoofdg ebouw Zevende toren Kerk Kalver straat Gevang enism uur Cellentoren Bajesdorp Het oude hoofdgebouw wordt gerenoveerd en krijgt een nieuwe bestemming met aan design en cultuur gerelateerde bedrijfs- ruimtes en horeca. Tot die tijd biedt het hoofdgebouw tijdelijk ruimte aan een aantal duurzame en innovatieve ondernemers. Het naastgelegen ketelhuis heeft ook reeds een nieuwe tijdelijke bestemming gevonden, in de vorm van een unieke brouwerij en horeca - locatie. Bovenop het oorspronkelijke ketel - huis is een nieuwbouw, The Stern (gebouw B), voorzien. De vrouwentoren blijft in het master- plan behouden en wordt omgedoopt tot de 'Groene Toren', een toren met verticale groenvoorziening en een uitkijkplatform voor de buurt. In deze toren wordt onder andere de centrale energievoorziening voor het totale project gehuisvest (ESCO). Het nieuwe gebouw The Cardinal (gebouw C) sluit het Design Cluster aan de noordzijde af. The Cardinal wordt over de bestaande kerk gerealiseerd, die verder intact blijft. In totaal komen er in dit cluster zo'n 200 woningen in twee nieuwe woongebouwen. Centraal Cluster Het Centraal Cluster (of Central District) is de locatie waar voorheen vier gevangenistorens stonden. Deze zijn alle vier gesloopt en er komen vier nieuwe woongebouwen voor terug: The Starling (gebouw D), The Martin (voorheen The Ruby, gebouw E), De Vrijheid (voorheen The Finch, gebouw F) en The Robin (gebouw G). Vanuit het masterplan was de gedach - te om in The Robin de bestaande gevangenis- toren 400 volledig te integreren in het nieuwe ontwerp. Vanwege onder andere de onder- grondse parkeergarage is ervoor gekozen om dit volume te herbouwen en uit te 4 De oorspronkelijke Bijlmerbajes, een gevangenis met verschillende gebouwen PROJECTTEAM CONSTRUCTIES Het projectteam voor de constructieve uitwerking bestaat uit ir. Ronald Wenting, ir. Kars Haarhuis, ir. Lonneke van Haalen, ing. Marco van Geemen ir. Eric Brok, ing. Stephan Toonen, ir. Harm Boel, ir. Lorenzo Lazzaroni, Bart Renting, ir. Corné Hagen, ing. Bart Stump, ing. Jelle Roks en ir. Marco Kimenai van ABT. En ir. Bart Elferink, Rob van Beusekom en ing. Jeroen van Driel van BAM A&E. 4 CEMENT 8 2024 ?9 Amstel clusterCentraal cluster Design clusterKennis cluster 5 5 Planoverzicht met vier clusters Tabel 1?Gebouwen Bajeskwartier Gebouw ArchitectBouwlagenHoogte [m] Status** Kennis Cluster Hotel Jansen (gebouw A)* Moke Architecten Gereed Spinoza20first Lyceum* BDG Architecten Gereed Design Cluster Hoofdgebouw (bestaand) OMAIn voorbereiding Ketelhuis (bestaand) The Stern (gebouw B) OMA625In voorbereiding Vrouwentoren (bestaand) Fabrications In voorbereiding Kerk (bestaand) OMA25 The Cardinal (gebouw C) OMA825In voorbereiding Centraal Cluster The Starling (gebouw D) Arons en Gelauff1960In aanbouw The Martin (voorheen The Ruby, gebouw E) OMA1651In aanbouw De Vrijheid (voorheen The Finch, gebouw F) Atelier Kempe Thil1550In oplevering The Robin (gebouw G) Barcode1960In oplevering Amstel Cluster The Jay (gebouw H) OMA1858Opgeleverd The Oriole (gebouw J) Fabrications1240In ontwikkeling The Emerald (gebouw KLM) Civic Architects / Arons en Gelauff8-1625-50 In ontwikkeling Overig Parkeergarage MH1 Architecten2- 7, 5 Gereed * Buiten de opdracht van BAM A&E / ABT ** Stand van zaken december 2024 10? CEMENT 8 2024 7 6 6 Ligging Bajeskwartier in omgeving 7 Plattegrond Bajeskwartier Een deel van de gebouwen blijft bewaard, vijf torens zijn gesloopt en maken plaats voor nieuwe woongebouwen breiden met drie in elkaar grijpende, lagere volumes. In het hart van het Centraal Cluster, tussen de vier gebouwen, komt een centraal plein, waar de nieuwe toegangsweg (de Dijk - meerlaan) kruist met de Amstelstroomlaan. Alle vier gebouwen kragen uit over het plein om het intieme karakter van het plein te be- nadrukken. De in- en uitrit van de parkeergarage maken deel uit van The Martin en The Robin en komen uit op de Dijkmeerlaan. In het Centraal Cluster komen zo'n 560 woningen. Naast de woningen is er in dit gebied ook ruimte voor commerciële activiteiten, een kinderopvang en een gezondheidscentrum. Amstel Cluster In het Amstel Cluster (of Amstel District), waar voorheen een toren stond, komen drie nieuwe woongebouwen, namelijk The Oriole (gebouw J), The Jay (gebouw H) en The Emerald (gebouw KLM). The Emerald was in eerste instantie opgezet als drie geschakel - de volumes, die gedurende de ontwerpfase tot één gebouw zijn samengesmolten. In deze toren komt één van de entrees voor voetgan - gers naar de ondergrondse parkeergarage. The Jay wordt ook wel de (nooit ge- bouwde) 7e toren genoemd. In het oude plan van de Bijlmerbajes is één toren (toren 100) nooit gerealiseerd. Deze toren wordt nu in het masterplan meegenomen als woon - CEMENT 8 2024 ?11 toren met dezelfde afmetingen als de oude gevangenistorens, waarmee het oude plan wordt vervolmaakt. In het totaal komen er in het Amstel Cluster zo'n 290 woningen. Openbaar gebied De Amstelstroomlaan, in het hart tussen de gebouwen, wordt voorzien van een pergola, gerealiseerd met de tralies van de voormalige gevangenis (fig. 13). Het wordt een autoluwe zone, bestemd voor voetgangers en fietsers. Deze Amstelstroomlaan buigt voor The Eme- rald af naar het noordwesten en komt uit bij het metrostation Spaklerweg. Het bestaande eiland blijft omsloten door de huidige bajesmuur. Alleen halver- wege het Centraal Cluster zijn aan de oost- 8 9 8 Publieke tuin voor de Cardinal (gebouw C)) (bron: Bajeskwartier Amsterdam / Beeldenfabriek) 9 Buitenaanzicht Design Cluster (bron: OMA) BORGING CONSTRUCTIEVE VEILIGHEID De projecten zijn in de ontwerpfase per ontwerpteam verdeeld over de twee partijen uit het consortium, BAM Advies & Engineering en ABT. Per ontwerp- team treedt één van deze bureaus op als ontwerpend constructeur, het andere als adviserend en toetsend constructeur. Door onderscheid te maken tussen de ontwerpend en toetsend constructeur en die taken goed te verdelen, wordt de constructieve veiligheid maximaal geborgd. Bij die borging is het Kennis- portaal Constructieve Veiligheid gevolgd. Hierbij is gekozen voor een risicogestuurde aanpak en het zoge- noemde zesogenprincipe in de ont - werpfase van het project. Dit principe werkt als volgt: - De ontwerpend of coördinerend con- structeur controleert zijn eigen werk en geeft dit voor controle vrij (twee-ogen- principe). - Een bevoegd collega met minimaal dezelfde kennis en ervaring controleert de documenten met een 100% controle (vierogenprincipe). - Het andere bureau, dat optreedt als adviserend en toetsend constructeur, voert een controle uit op basis van een selecte risicogestuurde steekproef (zesogenprincipe). 12? CEMENT 8 2024 en westzijde twee nieuwe bruggen aangelegd, waarmee de Dijkmeerlaan een verbinding maakt tussen de Spaklerweg en de H.J.E. Wenckebachweg (fig. 7). Duurzaam Het Bajeskwartier wordt een samenhangend geheel, ook op het gebied van duurzaam - heid. Ten aanzien van ecologie, energie- opwekking en waterverbruik werkt de hele wijk straks samen met de omgeving. Het Bajeskwartier is 100% energieneutraal. Er is een systeem geïnstalleerd dat organisch afval omzet in aarde en energie. Het master - plan heeft een eigen warmte-koude-opslag- installatie onder de grond en PV-installaties op daken en gevels. 98% van de materialen van de gesloopte Bijlmerbajestorens, 11 10 10 Het bruisende, creatieve hart van het Bajeskwartier is het Design Cluster 11 In het Centraal Cluster, waar voorheen vier gevangenistorens stonden, komen vier nieuwe woongebouwen (bron: Bajeskwartier Amsterdam / Beeldenfabriek) Aan de oostzijde komt onder de gebouwen een tweelaagse ondergrondse parkeergarage CEMENT 8 2024 ?13 zoals beton, tralies en celdeuren, zijn gere- cycled of hergebruikt in de nieuwe con - structies. Ook in de letterlijke betekenis van het woord is duurzaamheid een belangrijke pij- ler. Interventies in de stad of nieuwe stuk - ken stad moeten lang meegaan. Dit betekent niet dat de stad altijd in de meest letterlijke vorm moet blijven bestaan, maar eerder dat hij in staat moet zijn zich aan te passen aan verandering. Soms betekent dit nieuwe functies voor oude gebouwen, soms gedeel - telijke verbouwingen met al dan niet grote consequenties voor de verschijning, en soms sloop met hergebruik van materialen of ele- menten. Voor de Bijlmerbajes geldt dat het complex niet is opgevat als een monument, dat al dan niet moest worden behouden, maar als een stuk infrastructuur dat juist strategisch kan worden gebruikt voor nieu - we vormen van gebruik. Constructieve uitdagingen De constructieve uitdagingen van het mas- terplan zijn in ieder bouwblok anders door de architectonische opzet en het variërende programma. Bij een aantal gebouwen is sprake van uitdagende uitkragingen: een stuk van de gevel springt eruit en hangt als het ware zo in de lucht. De plint, die ont- moeting moet faciliteren, wordt voorzien van een open structuur van kolommen en uitkragingen over de centrale pleindelen. Vanaf de eerste verdieping gaat deze struc- tuur over in een wandenstructuur zoals ge- bruikelijk in woongebouwen. Die overgang tussen constructievormen is een interessante uitdaging. In de parkeergarage, onder The Martin, The Robin en The Emerald, moet de kolom - structuur van de bovenbouw en de onder- bouw goed op elkaar worden afgestemd. The Cardinal en The Stern worden volgens het masterplan deels van hout ge - maakt. The Cardinal bevat een stalen tafel - constructie op poten met houten structuur boven de centrale fietsweg en de oorspron - kelijke kerk. The Stern wordt zoals gezegd grotendeels boven de oorspronkelijke gaar- keuken en het ketelhuis gerealiseerd. De westzijde van het Bajeskwartier ligt naast het spoor waar qua engineering reke- ning moest worden gehouden met trillingen uit het treinverkeer. Zeker bij hout vraagt dit om trillingsbewust ontwerpen. Meer over de constructieve uitdagingen staat in de diverse artikelen over de The Starling (gebouw D), The Martin (gebouw E), The Robin (gebouw G), De Vrijheid (gebouw H) en de parkeergarage, elders in dit nummer. 12 In het hart van het Centraal Cluster, tussen de vier gebouwen, komt een centraal plein (bron: Bajeskwartier Amsterdam / Beeldenfabriek) Door het variërende programma zijn de constructieve uitdagingen in ieder bouwblok anders 12 14? CEMENT 8 2024 Samenwerking Voor het constructief ontwerp en de con - structieve uitwerking hebben, in verband met de omvang van het project, BAM Advies & Engineering en ABT samen een consortium gevormd (met BAM Advies & Engineering als penvoerder). Daarmee is voldoende capaciteit en aandacht gegarandeerd. In de gezamenlij - ke opdracht zit de engineering van de gebou - wen van het Design Cluster, het Centrale Cluster en het Amstel Cluster. Het vierde clus - ter (Kennis Cluster) zit niet in de opdracht. Door de samenwerking kon ondanks de twee identiteiten het ontwerp goed wor- den gestuurd. Beide bureaus kijken er met volle tevredenheid op terug. Stand van zaken Een aantal gebouwen is al opgeleverd, maar voor het overige is het project op dit moment (eind 2024) nog volop in ontwikkeling en uit- voering. Hotel Jansen en het Spinoza20first Lyceum in het Kennis Cluster (buiten de scope van BAM/ABT) zijn al in bedrijf. De parkeergarage is in principe gereed en wacht tot die in ge- bruik wordt genomen. De woningen van The Jay zijn inmiddels opgeleverd en de wonin - gen van The Robin en De Vrijheid worden ook spoedig opgeleverd. De woontorens The Starling en The Martin zijn volop in aanbouw. De woontorens The Emerald en The Oriole worden op dit moment verder doorontwik - keld, waarna ze in uitvoering kunnen wor- den genomen. Tussentijds wordt het open - bare groen rondom de torens meegenomen, waarmee het Amstel Cluster en het Centrale Cluster steeds meer vorm krijgen. Het ziet ernaar uit dat de ontwikkeling van het Design Cluster, met onder meer The Stern en The Cardinal, het sluitstuk zal wor- den van de totale herontwikkeling van de oude Bijlmerbajes. Tot die tijd is een deel daarvan tijdelijk in gebruik genomen. 13 De Amstelstroomlaan in het hart tussen de gebouwen, met pergola (bron: Bajeskwartier Amsterdam / Beeldenfabriek) 13 CEMENT 8 2024 ?15 Één project, verschillende bouwsystemen Gemêleerd pallet aan bouwsystemen in het Bajeskwartier 1 Bouw Bajeskwartier in vogelvlucht, 2023 (foto: Bajeskwartier Amsterdam / Topview Fotografie) 1 16? CEMENT 8 2024 De Bijlmerbajes krijgt een nieuw leven: in vier clusters (Kennis, Design, Centraal en Amstel) worden diverse gebouwen ge- transformeerd en er worden nieuwe gebouwen gerealiseerd. In het masterplan is een visie op circulair bouwen en ontwerpen geformuleerd. Het vrijkomende puin is hergebruikt met name voor terreinverhardingen en ? ophogingen. Ook diverse elementen zijn hergebruikt, waaronder celdeuren (in picknicktafels en bruggen) en tralies (in pergola's en hekwer- ken). Om dit te faciliteren is een oogststrate- gie opgesteld. Voor nieuwe materialen is gestreefd naar een zo laag mogelijke milieu- impact. Basisopzet draagstructuren De circulaire ambitie komt tot uiting in het behoud van enkele gebouwen: het hoofdge- bouw, de kerk en de vrouwentoren ('Groene toren'). Daarnaast is in het masterplan inge- zet op houtbouw voor twee woongebouwen in het Design Cluster: The Stern (gebouw B) en The Cardinal (gebouw C). Hout is een her- nieuwbaar materiaal en functioneert in feite als CO?-opslagplaats. De overige zeven woongebouwen, gele- gen in het Centraal Cluster en het Amstel Cluster, zijn ontworpen met een betonnen draagstructuur. Dankzij uitkragingen en verspringingen is die structuur relatief com - plex. Om hierop te kunnen anticiperen, is in het constructief ontwerp van deze torens uitgegaan van in-situ wanden met breed - plaatvloeren. Wijziging bouwsystemen Na afronding van het definitief ontwerp is op verzoek van de aannemers besloten om voor twee woontorens, The Starling (gebouw D) en The Jay (gebouw H) het bouwsysteem te wijzigen. Beide wijzigingen hebben tot een kortere ruwbouwtijd geleid. The Jay? Voor The Jay is de ter plaatse ge- storte, monoliete constructie omgezet naar prefab beton. Dit in verband met de heldere en repeterende structuur. Het maakte een hogere bouwsnelheid mogelijk, met een vier maanden kortere bouwtijd tot gevolg. Daar- naast was het in prefab mogelijk de gevel als sandwichelement in zijn geheel te monteren en steigerloos te bouwen. De bouwplaats veranderde in een assemblageplaats, met alle voordelen van dien. Ook de hoeveelheid personeel werd hiermee beperkt. De omzetting vond plaats voor de start van het uitvoeringsgereed ontwerp. De inde- ling van de prefab elementen is zorgvuldig ingepast en er moesten koppelingen tussen IR. RONALD WENTING RO Senior Adviseur Constructies ABT ING. JEROEN VAN DRIEL RO Projectleider BAM A&Eauteurs De keuzes voor de bouwsystemen voor het Bajeskwartier in Amsterdam hebben elk hun eigen achtergrond. Ze komen deels voort uit het masterplan, deels uit de inzichten van de uitvoerende partijen gedurende het proces. CEMENT 8 2024 ?17 de elementen worden ontworpen. Daarbij moest rekening worden gehouden met het krachtenspel uit de hoofdberekening, het borgen van samenhang en uitvoeringstech - nische aspecten, zoals het maximale hijsge- wicht. Speciale aandacht is besteed aan de uitwerking van de stabiliteitswanden en de uitkraging ter plaatse van de hoofdentree. Meer over het constructieve ontwerp van The Jay staat in het artikel 'Van in-situ naar prefab', elders in dit nummer. Naast de technische omzetting moes - ten ook procesmatige afspraken worden gemaakt over de rolverdeling en verantwoor - delijkheden van de betrokken constructeurs. Zeker op het gebied van de samenhang was het risico dat er zaken tussen wal en schip zouden vallen. Het prefab beton is ingekocht volgens categorie 3 en 4, conform bijlage VIII van KIWA Criteria 73/07 (31 maart 2017). Hierdoor was een extra deelconstructeur nodig om de samenhang te bewaken. Van de hoofdconstructeur wordt hierbij slechts een meer toetsende rol verwacht. De ervaring leert dat dit vaak meer tijd vergt dan in eer - ste instantie wordt ingeschat. The Starling? Voor The Starling (gebouw D) is na afronding van het definitief ontwerp met de aannemer een turnkey realisatie- overeenkomst gesloten. De aannemer had voor de realisatie van de constructie een voorkeur voor tunnelgietbouw, mede in ver- band met de identieke beukmaten. De keuze voor tunnelgietbouw is kos- tentechnisch vaak interessant, omdat de bouwtijd in de ruwbouw korter wordt. De haalbaarheid is onderzocht, waarbij is geke- ken naar de routing van de tunnelbekisting, de beukmaten, de benodigde installatietech - nische voorzieningen en de bouwtijd. Het oorspronkelijke constructief ontwerp is uit- eindelijk een-op-een overgenomen. Meer over het constructieve ontwerp van The Starling staat in het artikel 'Tunnel - gietbouw in het Bajeskwartier', elders in dit nummer. Ook voor dit project zijn procesmatige afspraken gemaakt voor de uitwerking en de rolverdeling tussen de betrokken partijen. Aandachtspunten bouwsystemen Bij de wanden en breedplaatvloeren is veel ondersteunings- en bekistingmaterieel nodig. Ook is er veel personeel nodig op de bouw - plaats. Het bouwtempo ligt wat lager dan bij tunnelgietbouw en prefab beton. Voor tunnelgietbouw geldt als belang - rijke voorwaarde een hoog repetitie-effect, zodat de tunnelbekisting niet keer op keer hoeft te worden aangepast. In verband met de veiligheid moet de tunnelbekisting kun - nen worden uitgehesen boven het bouwter- rein, voordat deze naar de bovenliggende verdieping wordt verplaatst. Verder is het van belang dat de tunnelgietbouwploeg een ingespeeld team is, samen met de installa - teurs. Dagelijks wordt de tunnel doorgetrok - ken en volgestort, waarbij de installaties, wapening en overige instortvoorzieningen zijn aangebracht voordat het beton wordt gestort. Dagelijks komt er groot transport aan op de bouw met betonstaal en installa - ties in de vloeren. En aan het einde van de dag arriveren de betonmixers voor het vul - len van de tunnelbekisting. Bij prefab betonbouw is het mogelijk op een kleinere bouwlocatie te werken dan bij tunnelgietbouw. Er is alleen lokaal een hijszone nodig om de elementen naar boven te hijsen. Ook bij deze bouwmethode is veel groot transport op de bouwplaats nodig om alle prefab elementen op juiste locatie te krijgen. Bij The Jay varieert het gewicht van een prefab-sandwichelement tussen de 10 en 15 ton, waardoor er veelal maar twee ele- menten op een vrachtwagen kunnen worden getransporteerd. Voor twee woontorens is op verzoek van de aannemers het bouwsysteem gewijzigd 18? CEMENT 8 2024 Cement is hét kennisplatform over betonconstructies. Het speelt al 75 jaar een onmisbare rol voor constructeurs. Omdat kennis juist voor aankomende constructeurs essentieel is, is het belangrijk dat ook jij de weg naar Cement weet te vinden. Via Cementonline.nl, het vakblad en via onze nieuwsbrief krijg je toegang tot een schat aan informatie over onder meer actuele projecten en ontwikkelingen op het gebied van constructietechniek, materiaal en regelgeving. Je kunt nu een compleet lidmaatschap afsluiten voor slechts ? 53,? per jaar. Een online lidmaatschap is voor jou, zolang je student bent, zelfs helemaal gratis! Meld je nu aan bij het kennisplatform Cement WWW.CEMENTONLINE.NL/VOOR-HET-ONDERWIJS. CEMENTONLINE.NL WORD LID VANAF ? 0,- STUDENT? LEER VAN DE PRAKTIJK. Parkeren onder het Bajeskwartier Constructief ontwerp van de parkeergarage 1 Bouw ondergrondse parkeergarage Bajeskwartier (foto: Bajeskwartier Amsterdam) 1 20? CEMENT 8 2024 De parkeergarage ligt aan de oos- telijke zijde van het bajeseiland in het Centraal Cluster en Amstel Cluster. Vanuit de variantenstudies in het voortraject bleek de grootste kostendrijver het realiseren van de tijdelijke bouwkuip. Keuze varianten Het gebied van het Bajeskwartier maakt deel uit van de Venserpolder. De grondwa - terstand rondom het Bajeseiland wordt op NAP -2,5 m gehouden. In het bodemprofiel bevindt zich tus- sen NAP -5,00 m en NAP -6,25 m en tussen NAP -11,0 m en NAP -13,0 m (hoogte van de eerste zandlaag) een slappe veenlaag. Boven en tussen deze veenlagen in is een kleipak - ket aanwezig. Het toekomstige bouwpeil van het Bajeskwartier komt op NAP -0,40 m. Vanuit het kavelpaspoort geldt de eis dat, indien de grond openbaar terrein is, er minimaal een gronddekking van 1,0 m bovenop de onder- grondse bebouwing moet komen te liggen. Deze uitgangspunten zijn meegenomen in de verschillende varianten. Enkellaagse parkeergarage? Voor een enkel - laagse parkeergarage (inwendige hoogte 2,50 m) zou de bovenzijde van de kelder- vloer op circa 4,50 m beneden maaiveld (ca. NAP -5,0 m) komen te liggen en de fun - dering in de eerste veenlaag. Omdat deze laag niet stabiel genoeg is voor het realiseren van een bouwwerk, zou deze veenlaag tijdens de bouwfase moeten worden vervangen voor een draagkrachtigere ondergrond. Daarnaast zou de oppervlakte van een enkel - laagse parkeergarage veel groter zijn dan bij twee of drie lagen. Dit zou leiden tot een grotere bouwkuip en dus hogere kosten voor de tijdelijke damwanden. Om deze redenen is de enkellaagse parkeergarage afgevallen. Drielaagse parkeergarage? Vanwege de grote diepte onder het grondwater, is een drielaagse parkeergarage alleen mogelijk met een bouwkuip met onderwaterbeton, tegen opbarsten. De kosten hiervoor zijn dermate groot, dat ook deze variant is afge- vallen. Keuze: tweelaagse parkeergarage? Uitein - delijk is de keuze gevallen op een tweelaagse parkeergarage met tijdelijke bouwkuip met damwanden (AZ37) en een stempelraam (foto 1 en 2). PROJECTGEGEVENS project Bajeskwartier Amsterdam, Parkeergarage opdrachtgever/ projectontwikkelaar Bajes Kwartier Ontwikkeling C.V. (een samenwerkingsverband van AM, AT Capital en Schröders Capital) architect MH1 architecten constructieve uitwerking BAM Advies & Engineering geotechnisch advies ABT aannemer BAM Wonen / BAM Bouw en Techniek leverancier prefab liggers Haitsma Beton In het nieuwe Bajeskwartier komt een ondergrondse parkeergarage voor circa 400 auto's, gelegen onder drie nieuwe woontorens. De toegangen worden geïntegreerd in het ontwerp van de bovenliggende gebouwen. Om tot het optimale ontwerp te komen zijn 14 varianten onderzocht, met een variatie in het aantal auto's, bouwlagen en oppervlakte. CEMENT 8 2024 ?21 Ontwerp parkeergarage De parkeergarage heeft in de uiteindelijke variant een afmeting van 33 × 200 m² (excl. uitbouwen voor in- en uitritten). Hij loopt vanaf het toekomstige gebouw The Cardinal (gebouw C) in het Design Cluster aan de zuidzijde tot aan het noordelijkste gebouw The Emerald (gebouw KLM) in het Amstel Cluster. Hierdoor komen de gebouwen The Martin (gebouw E) en The Robin (gebouw G) en een deel van The Emerald bovenop de parkeergarage te staan. In het hart van de parkeergarage be- vindt zich een draaglijn, met aan beide zijden twee parkeervakken met rijbaan ertussen (fig. 3). In het deel naast de gebouwen, met openbaar terrein op de garage, overspant de vloer in één keer, met een overspanning van 16,20 m (fig. 4). Door het vermijden van de kolommenstructuur, ontstaat er een ruim - telijke garage waar iemand zich niet snel kan verschuilen. Voor het opvangen van de belasting uit de bovengelegen torens, bevindt zich in het deel onder de gebouwen wel een kolom - menstructuur, met twee rijen kolommen (1200 × 600). In langsrichting bedraagt de h.o.h.-afstand in basis 8,1 m. Dit sluit aan op de kolommenstructuur van de bovengelegen gebouwen. Op niveau K-2 loopt de parkeerlaag over de hele lengte door. Op niveau K-1 is de garage tussen The Martin en The Robin onderbro- ken. Op maaiveld wordt hier de Dijkmeer- laan gerealiseerd, met daaronder, tot 3,1 m onder maaiveld, een infrastructuur die de parkeergarage doorkruist (fig. 3). Integratie met gebouwen De toegangen van de parkeergarage moeten zoals gezegd worden geïntegreerd in de ge - bouwen. In The Robin komt de ingang voor het autoverkeer en een toegang voor de 2 Bouwkuip parkeergarage, met damwanden en een stempelraam (foto: Bajeskwartier Amsterdam) ING. JEROEN VAN DRIEL RO Projectleider BAM A&E auteur 2 22? CEMENT 8 2024 PRI SO N WALL F O UND ATIO N L INE ( 4 .5M O FF SE T) S W ECO W ATE R LINE BES TEMMI NGSPLAN LI NE PA RKING PE RIM IT E R W ALL PA RKING PE RIM IT E R W ALL bewonerstrap bewoners & vluchten openbaar vk evk lp niveau -1B : 73pp niveau -1A : 97pp gebouw C 74° 74° 04650-P 04650-P luchttoevoer garage -1.150 -1.154 -1.155 -1.011-1.012-1.013 -1.014 -1.015 -1.016 -1.017 -1.080 naar niveau 0 lucht overstroom gebouw L gebouw M -1.002 -1.004-1.001 -1.005 -1.006-1.007 -1.008 -1.009-1.010 -1.061 -1.062 -1.147 -1.039-1.040-1.042 -1.041 totaal : 170pp (niveau -1) + 220pp (niveau -2) = 390pp totaal (was \ 469pp in variant 12) 74° 74° -1.058 -1.003 -1.018 -1.037 -1.038 -1.032-1.031 -1.137 -1.138 van niveau -2 -1.135 -1.136 lift lift A B B C C A gebouw E -1.146 water- invoer & mr sprinklerpompruimte lijngoot lijngoot traforuimte + kabelkelderinkoopruimte + kabelkelder laagspanning c02 c03 c04 c05 c06 c07 c08c09 c10 c22 c21 c20 c18 c19 c16 c17 c15 c12c13 c11 8100 8100 8100 8100 8100 8100 4050 8100 8100 8100 4050 8100 8100 8070 8100 8100 8100 8100 8100 8100 cA cC 8100 cD cE 4500 7200 cF cJ4500 7200 45004500 cG cH c06 c07 c08c09 c10 c23 c22 c20 c21 c18 c19 c16 c15 c12c13 c11 8100 8100 4050 8100 8100 8100 4050 8100 8100 8070 8100 8100 8100 8100 8100 8100 8100 c03 c04 c05 8100 8100 8100 c14 c14 c17 cK4050 c248100 c248100 cB4050 c028100 D1 B1 C1 A1 8100c23 D1 B1 C1 A11800 1800 1800 1800 1800 1800 1800 1800 cA cCcD cEcF cJ cG cH cK cB8100 4500 7200 4500 7200 45004500 4050 4050 E1 E11800 1800 c258100 c258100 c018100 c00 c00 c018100 c264050 c264050 5400c16' c16'5400 bergingen ventilatieschacht verslepen naar Bajesmuur ventilatieschacht verslepen naar Bajesmuur 542549505425400 4950 542549505425400 4950 5425 5425 5425 5425 5007 6573 77850 500 52450 21776 17931 21776 56169 25611566 67550 -1.079 16506450 8100 13725 8100 -1.033 -1.043-1.044 -1.139 -1.140 -1.156 500 2430500 365054883825 9150 89912 500 50401 500 1450 39575 55185 57500 1650 500 25570 26154050 500 68220 500 11600 10435 7510240 755250 04650-P 30000 500 11250 9500 11250 500 500 4050 33000 7054 2582 33074050 -1.036 -1.030 04650-P vk evk lp -1.132-1.133 -1.130 -1.127-1.128 -1.129 -1.125 -1.112 -1.141-1.142 -1.168 -1.169-1.170 -1.149-1.148 -1.116 -1.121-1.120 -1.117 -1.118 -1.124 -1.102 vk evk lp -1.019 -1.020 -1.021-1.022 -1.023 -1.024 -1.029 -1.028 -1.051 -1.052 -1.053 -1.054 -1.055 -1.034-1.035 -1.064-1.065-1.066-1.067-1.068-1.069 -1.070-1.071 -1.072 -1.078 -1.075 -1.074 -1.097 -1.094-1.093-1.092 -1.081-1.082 -1.084 -1.085 -1.086 -1.087-1.088 -1.091-1.090 -1.089 -1.103-1.104-1.105 -1.106 -1.107 -1.108 -1.110-1.109 -1.157-1.158 -1.167 -1.166-1.165 -1.157 -1.158 -1.159 -1.160-1.161-1.162 -1.163-1.164 ventilatie hellingbaan 10% hellingbaan 14% 4666 3400100 4003080100 300010030001003000 290029002900100100100 2330 16793 4012129234222572200231422572257 5606968 500200040040503650 vluchtweg naar gebouw C, locatie deur en verbindingsgang in overleg met architect gebouw C van niveau -2 van niveau 0 naar niveau -2 naar niveau 0hellingbaan 14%hellingbaan 10% gebouw K liftsasberging 500 -1.025-1.026-1.027 -1.045 -1.046 -1.047 -1.077-1.076 -1.096 -1.095 -1.101 -1.111 -1.119 -1.134 -1.131 -1.126 brandveilige verbindingsgang 5425 650 luchtdoorstroom naar niveau -2 luchtdoorstroom naar niveau -2 -1.122 -1.156 liftlift lift 6060bewoners trappenhuis openbaar -1.048 -1.049-1.050 -1.056 -1.057 -1.059 -1.060 -1.063 -1.073-1.083 -1.098 -1.099 -1.100 -1.113 -1.114 -1.115 -1.123 -1.143 -1.144-1.145 -1.151-1.152-1.153 c06 c07 c08c09 c10 c23 c22 c20 c21 c18 c19 c16 c15 c12c13 c11 c03 c04 c05 c14 c17 c24 c02 810018008100 8100 8100 8100 8100 8100 8100 8070 8100 8100 4050 8100 8100 8100 4050 8100 8100 8100 8100 8100 8100 00000=Pbk vloer 04650-Pbk vloer07650-Pbk vloer 00400-NAP 05050-NAP 08050-NAP D1 B1 C1 A1 1800 1800 1800 1800E1 00600-NAP00200-Pmaaiveld03700-NAP 00000=Pbk vloer 04650-Pbk vloer07650-Pbk vloer 00400-NAP 05050-NAP 08050-NAP 00600-NAP00200-Pmaaiveld03700-NAP 03300-Pok leidingtracé 03300-Pok leidingtracé c258100 c264050 c16'5400 c018100 gebouw K gebouw L gebouw M gebouw G gebouw E doorsnede A-A 3100 25001100850500 SPRINKLERWATERBASSIN 234m³ 2500500 85011002500500 3 Doorsnede en plattegrond parkeergarage met links The Emerald (gebouw KLM), in het midden The Robin en rechts The Martin 4 Dwarsdoorsnede buiten bovenliggende gebouwen 5 Dwarsdoorsnede ter plaatse van gebouw The Robin 3 4 5 CEMENT 8 2024 ?23 bewoners en bezoekers. In de The Martin komt de uitgang voor het autoverkeer, een toegang voor bewoners en een nooduitgang voor bezoekers. Aan de zuidzijde komt een ondergrondse toegangsverbinding voor be - woners en bezoekers van The Cardinal. Aan de noordzijde van de parkeergarage, bij The Emerald, komt ook een entree voor bezoekers. De uiteindelijke vormgeving van de toegangsverbindingen is ontworpen door desbetreffende architecten van de gebou - wen. Dit om deze toegangsverbindingen deel uit te laten maken van het ontwerp van het gebouw. Bestaande bajesmuur De oude Bijlmerbajes bestond uit zes gevan - genistorens die op een centrale corridor zijn verbonden met het oude hoofdgebouw. Deze zes torens waren op de onderste lagen ook verbonden met de zogenoemde bajesmuur, die de afscherming vormt van het eiland met de omsluitende gracht. Vanuit de ar- chiefstukken uit 1972 is achterhaald dat deze bajesmuur tussen de torens op zichzelf staat en ter plaatse van de torens deel uit- maakt van de gebouwen. Ter plaatse van de gebouwen steunt de bajesmuur af op de fundatie van de gebou - wen (fig. 6). Na het slopen van de bestaande gevangenistorens ontbreekt daardoor de ver - binding op eersteverdiepingsniveau, waar - mee de bajeswanden worden gestabiliseerd. Hierdoor zouden aanvullende voorzieningen nodig zijn om de wanden tijdens de uitvoe - ringsfase van de bouwkuip te stabiliseren. In plaats daarvan zijn wanden tijdelijk verwij - derd en in depot gezet. Ze worden na realisa - tie van het gehele project teruggeplaatst, om het karakter van het eiland te behouden. Paalfundatie Onder de bestaande gebouwen van de oude gevangenis bevindt zich een paalfundatie, waarvan slechts beperkte gegevens beschik - baar zijn. Onder de parkeergarage bevinden zich ongeveer 300 bestaande palen. In het begin van het project is een model gemaakt op basis van de bestaande tekeningen. Hoewel de exacte locatie en af - meting van de oude palen niet bekend waren, kon hiermee de impact van de bestaande palen op het nieuwe palenplan worden be- oordeeld. Voor de parkeergarage en de daarop afdragende gebouwen zijn ongeveer 1000 nieuwe fundatiepalen nodig. Er is een com - binatie van trekpalen en trek/drukpalen 6 6 Oude bouwtekening bajesmuur Het realiseren van de tijdelijke bouwkuip was de grootste kostendrijver 24? CEMENT 8 2024 7 The Martin en The Robin komen bovenop de parkeer- garage te staan 7 Principe opzet parkeergarage (links), bovenliggend gebouw (midden) en overdrachtsconstructie (rechts) (maten wijken af van uiteindelijke oplossing) toegepast. Er zijn zoals gezegd twee slappe veenachtige lagen in de ondergrond aan - wezig. Hierdoor is gekozen voor een vibro- combipaal Ø550. Deze combipaal heeft als grote voordeel dat deze op diepte kan wor- den afgehangen en dat bij de overgang van slappe op draagkrachtige lagen, geen in - snoering van het paalsysteem kan ontstaan. De palen zijn aangebracht vanaf het bouwterrein op circa NAP -2,00 m (1,5 m onder het toekomstige maaiveld). De palen zijn verdiept aangebracht, waardoor de paalkop zich op circa 1,0 m boven het afgraaf - niveau van de bouwput (op circa NAP -7,50 m) bevindt. Door het verdiept aanbrengen kan het zandpakket boven de nieuwe fundatie- palen sneller worden afgegraven. Uitgangs- punt daarbij was dat de fundatiepalen die men bij het afgraven tegenkwam, de oude palen waren. Deze oude palen zijn als verlo- ren beschouwd en zijn tot minimaal 0,30 m onder de nieuwe fundaties gesneld. Constructieve uitwerking Het assenstelsel van de parkeergarage is zoals eerder aangegeven afgestemd op het assenstelsel van de bovenliggende gebouwen (8,10 × 8,10 m²). Het skelet van de bovenbouw bestaat uit een kolommen- en/of wanden - structuur. Voor de interactie tussen gebouw en parkeergarage is gebruikgemaakt van wandliggers, waarmee de belasting vanuit de bovenbouw wordt afdragen op de kolom - menstructuur in de onderbouw (fig. 7). K-2-vloer? De parkeergarage ligt met boven - zijde parkeerlaag K-2 op 7,65 m onder peil (NAP -8,05 m). Tegen de onderzijde van de parkeerbak is daardoor een grondwater- druk aanwezig van circa 5,50 m ten opzichte van de omliggende Venserpolder (waterpeil NAP -2,50 m). De K-2-vloer is een in het werk gestor- te betonvloer van 500 mm dik (fig. 4). Deze vloer wordt met trekpalen in een raster van 2,00 × 2,70 m² op diepte gehouden. Er wordt een maximale scheurwijdte toegelaten van 0,15 mm. Met de CIRIA-methode is de kans op scheurvorming op korte en lange termijn beoordeeld. Met name door de horizontale verhindering van de vloer ten gevolge van de fundatiepalen, was het in lengterichting niet mogelijk de vloer achter elkaar door te storten. In plaats daarvan is de vloer in vier nagenoeg gelijke moten van 50 m opgedeeld. Deze moten worden na elkaar gestort, waar- bij een stortstrook van 1 m breedte wordt opengehouden. Deze stortstrook is uiteinde- lijk zo'n 28 dagen na het storten van het laatste aansluitende vloerveld aangestort. K-1-vloer? De K-1-vloer bestaat uit een kanaal - plaatvloer 400 mm dik met een 100 mm druk laag (fig. 4). Deze kanaalplaat overspant de 16,20 m in één keer. Deze kanaalplaatvloer is zowel in het deel naast, als het deel onder de gebouwen toegepast. Ter plaatse van de kolommen onder de gebouwen is een stort - strook opgenomen, zodat de kolommenstruc - tuur kan worden doorgezet naar laag K-2. Op parkeergarageniveau K-1 is de par- keerlaag tussen The Martin en The Robin zoals gezegd onderbroken, vanwege de Dijk - meerlaan (fig. 8). Hier heeft de architect ervoor gekozen om de inwendige hoogte van de parkeerlaag K-2 te verhogen: geen CEMENT 8 2024 ?25 Dijkmeerlaan 2,50 m maar 3,55 m. Vanwege de aanwezig- heid van het zandpakket is de kolommen - structuur van de gebouwen doorgezet (8,10 × 8,10 m²). De K-1-vloer in dit gebied (onder de Dijkmeerlaan) is een in het werk gestorte betonvloer van 800 mm dik met lokaal balken van 1500 × 1500 mm² (fig. 8). De balken steken boven de vloer uit, waar- door aan de onderzijde een vlak plafond ontstaat (bovenzijde 'verdwijnt' in het zand - pakket.) Dek? Voor het dak van de parkeergarage ter plaatse van de gebouwen is een breed - plaatvloer met een dikte van 300 mm toege- past (fig. 5). Deze vloer is de souterrainvloer van het gebouw, waarop zich de fietsenstal - ling en bergingen bevinden. Naast de gebouwen ligt de dakvloer onder een openbaar terrein, waarop een daktuin aanwezig is met minimaal 1,00 m volle grond. Aangezien dit terrein ten tijde van het ontwerp van de parkeergarage nog niet volledig was uitgewerkt, is ervoor geko- zen om uit te gaan van 1,30 m volle grond. In dit deel is gebruikgemaakt van prefab volstortliggers (HKO XL-liggers van Haitsma beton) (fig. 4). Deze liggers kunnen de 16,20 m in een keer vrij overspannen en hoeven in de bouwfase niet te worden ondersteund. Dit heeft als voordeel dat de onderliggende kanaalplaatvloer geen tijdelijke stortbelas- ting hoefde te dragen en de parkeergarage op de lagen K-1 en K-2 niet volledig in de stempels hoefde te staan. Ook kon tijdens de uitvoering van de woontorens met zwaar bouwverkeer op de dekken worden gereden en materiaal worden opgeslagen. Tot slot Het ontwerp en uitvoering van het project liggen al weer enige tijd achter ons en de parkeergarage ligt begraven onder een zandpakket, waarop rondom The Robin in - middels de Dijkmeerlaan is aangelegd en het openbaar terrein wordt ingericht. De parkeergarage wacht op het moment dat de eerste bewoners en bezoekers er vanaf begin 2025 kunnen gaan parkeren en deze mooie betonconstructie in zijn eenvoud kunnen aanschouwen. De bajesmuur steunt deels af op de fundatie van de gebouwen 8 8 Dwarsdoorsnede ter plaatse van Dijkmeerlaan 26? CEMENT 8 2024 Is jouw bedrijf al\? partner bij Cement? Heb jij belang bij\c het vastleggen en delen\c van kennis over betonconstr\fcties? Als partner van Cement onderste\fn je de \fit\bisseli\cng en borging van onze vakkennis. Een partnerschap biedt bovendien veel andere interessante voordelen. Interesse? Neem contact op met Martine Geeratz via m.geeratz@aene\cas.nl of via 073 ?\c 205 10 10. Tunnelgietbouw in het Bajeskwartier Uitkragingen en verschillende oriëntaties The Starling vragen extra aandacht 1 Impressie The Starling (bron: Bajeskwartier Amsterdam / Beeldenfabriek) 1 28? CEMENT 8 2024 The Starling (Engels voor spreeuw) is het zuidwestelijke gebouw (gebouw D) in het hart van het Centraal Cluster van het Bajes- kwartier, aan een centraal plein. Het hoogste deel bevat 110 sociale huurwo- ningen. De drie lagere bevatten samen 75 koopwoningen met twee-, drie en vierkamer- appartementen van 45 m² tot 150 m² (waar- onder vier lofts). Op het middelhoge volume ligt een gemeenschappelijk daktuin met vrijwel 360° uitzicht op de Amstel en de stad Amsterdam. In de plint komt een gezond - heidscentrum, fitnessruimte en een winkel. Bouwkundige opzet Het hoge volume (60 m hoog) heeft een vier- kante plattegrond van 20,1 x 20,1 m², met in langsrichting (noord-zuid) drie beuken met een beukmaat van 6,7 m. Deze toren wordt deels voorzien van een souterrain en bestaat inclusief dat souterrain uit 20 bouwlagen. Aan één zijde kraagt het bouwvolume uit over het plein. In de noordwesthoek wordt een volume van 13 bouwlagen in het hoge volume ge- schoven (fig. 2). Dit middelhoge volume heeft identieke plattegrondafmetingen en beuk - maten. De woningen in dit deel zijn in oost- west georiënteerd, dus haaks op die in het hoge volume. In de oksel met de aansluiting van de hoge woontoren ligt een gezamenlijk inpandig trappenhuis met wenteltrap in een 40 m hoog atrium. Op de onderste drie bouwlagen breidt dit volumedeel zich verder uit in de richting van de bestaande gevangenismuur (westen). Onder dit deel bevindt zich een souterrain. In dit souterrain en de begane grond bevin - den zich een health centre en een fietsen - berging. In de bovenste laag bevinden zich patiowoningen (inpandig patio). In de zuidwesthoek is een zevenlaags L-vormig volume met plattegrond tegen het hoge volume gepositioneerd. Ook hier be- draagt de beukmaat 6,7 m. Vanwege de L-vorm ontstaat in het hart een binnenhof. Ook dit deel heeft een souterrain met een fietsenkelder. Draagconstructie hoog volume De draagconstructie van de hoge toren is opgebouwd uit ter plaatse gestorte betonnen woningscheidende wanden (h.o.h.-afstand 6,7 m, 250 mm dik) en breepdlaatvloeren (280 mm dik). De wandenstructuur is van boven naar beneden zo veel mogelijk door- gezet, waardoor een heldere structuur met een rechtstreekse krachtsafdracht ontstaat. In de langsgevel (oostzijde) bestaat de dragende lijn uit betonnen gevelpenanten in combinatie met versterkte stroken (fig. 3). De breedte van de penanten is mede geba - seerd op het constructieve ontwerpvertrek - punt dat de gevel voor circa 30% tot 40% moet bestaat uit betonnen wandschijven. De gehele woontoren werkt vanuit construc- tief oogpunt als één geheel en wordt dan ook ongedilateerd uitgevoerd. In het hart van het hoge volume ligt in de kern het trappenhuis en liftpartij. De stabiliteit in de hoofdrich - IR. RONALD WENTING RO Senior Adviseur Constructies ABT ING. STEPHAN TOONEN Projectleider ABT auteurs Een van de nieuwe woongebouwen in het Bajeskwartier is The Starling, gevormd door vier in elkaar geschoven volumes van verschillende hoogtes. In afwijking van het definitief ontwerp is het project uitgevoerd in tunnelgietbouw. Extra aandacht ging hierbij uit naar de uitkragingen en de verschillen in oriëntaties van de beuken. CEMENT 8 2024 ?29 N ting wordt geborgd door de woningscheiden- de wanden. De stabiliteit haaks hierop wordt geborgd door een aantal wanden in die rich - ting. Door het grote aantal deursparingen in deze wanden werken voor de stabiliteit in deze richting ook een aantal wanden in de middelhoge en lage woontoren mee (fig. 4). Aan de zijde van het plein liggen de wanden op de onderste bouwlaag circa 2,0 m terug, waardoor aan deze zijde een uitkra - ging ontstaat (fig. 5). Deze uitkraging wordt opgevangen door de bovenliggende wand - schijf in de middenbeuk, en door uitkragen - de versterkte stroken in iedere verdieping in de oostgevel. De wandschijf wordt ingezet als verdiepingshoge wandligger. Belangrijk aan - dachtspunt waren de deursparingen, die de wandligger aanzienlijk verzwakken. Rondom de woontoren zijn prefab betonnen uitkragende glazenwasbalkons aanwezig met een beperkte diepte. Aan de westzijde is een ruim uitkragende prefab betonnen balkon voorzien, met een diepte van circa 1,8 m. Draagconstructie middelhoog en laag volume De draagconstructie van het middelhoge volume bestaat tevens uit woningscheidende wanden (h.o.h.-afstand 6,7 m, 250 mm dik) en breepdlaatvloeren (280 mm dik). Tussen de woningen aan zuid- en westzijde bevindt zich een gang (fig. 4). Aan weerszijden van de gang bevinden zich kopse wanden, die worden uitgevoerd in beton, ten behoeve van de stabiliteit van dit bouwdeel in noord-zuidrichting. De structuur loopt grotendeels van boven naar beneden door, tot in het souter- rain. Zoals eerder aangegeven breidt dit volumedeel zich over de onderste drie bouwlagen uit richting de bestaande gevan - genismuur, ten behoeve van de patiowonin - gen en functies in het souterrain. De kelder- bak voor het souterrain wordt gevormd door betonnen wanden met een dikte van 300 mm en een waterafsluitende betonvloer met een dikte van 300 mm. Aan de westflank is het fundament van de bestaande gevangenismuur aanwe- zig. Vanuit het masterplan is ervoor gekozen, onder meer in verband met kosten, dit fun - dament in tact te laten en de bovengelegen gebouwstructuur met uitkragende betonnen balken op te vangen. Rondom de woontoren zijn prefab betonnen uitkragende glazenwasbalkons aanwezig met een beperkte diepte. Aan de west- en noordzijde is een ruim prefab-be- tonnen balkon voorzien met een diepte van circa 1,8 tot 2,0 m. De draagconstructie van het laagste volume is een voortzetting van de structuur van het middelhoge volume. Tunnelgietbouw Na afronding van het definitief ontwerp is vanuit de aannemer een voorkeur voor 2 The Starling (gebouw D) bestaat uit een ensemble van een hoog, middelhoog en laag bouwvolume (bron: Arons & Gelauff Architecten) In de langsgevel van de hoogbouw bestaat de dragende lijn uit betonnen gevel - penanten en versterkte stroken 2 PROJECTGEGEVENS project Bajeskwartier Amsterdam, The Starling (gebouw D) opdrachtgever/ projectontwikkelaar Bajes Kwartier Ontwikkeling C.V. (samenwerkingsverband AM, AT Capital en Schröders Capital) samen met de Alliantie architect Arons en Gelauff constructieve uitwerking ABT en BAM Advies & Engineering.aannemer Hillen & Roosen bekistingsleverancier Klink Bekistingen 30? CEMENT 8 2024 breedplaatvloer:d=280mm betonnen wandpenanten dragende gevel: -250*1600mm2 betonnen versterkte strook: 600*280mm2 wapening op de breedplaat - breedte wandschijven, d=250mm -c a. 35-40% geveldichtheid - maximale overspanning ca. 2,4m bijvoorbeeld: - penantbreedte 1600mm + raam 2400mm; - penantbreedte 1200 mm + raam 1800mm; betonnen wanden: d=250mm uitkragende gebouwhoek versterkte strook/verdieping 600*280mm2 betonnen gevelpenanten boven elkaar positioneren betonnen gevelpenanten afstemmen op onderliggende lagen - zie bouwlagen 7-11 uitkragende prefab betonnen balkonplaat d=200/250mm bevestigt met Isokorven uitkragende prefab betonnen balkonplaat d=200/250mm bevestigt met Isokorven breedplaatvloer: d=280mm betonnen wandpenanten dragende gevel: -250*1600mm2 betonnen versterkte strook: 600*280mm2 wapening op de breedplaat- breedte wandschijven, d=250mm -c a. 35-40% geveldichtheid - maximale overspanning ca. 2,4m bijvoorbeeld: - penantbreedte 1600mm + raam 2400mm; - penantbreedte 1200 mm + raam 1800mm; betonnen wanden:d=250mm uitkragende gebouwhoek versterkte strook/verdieping 600*280mm2 uitkragende prefab betonnen balkonplaat d=200/250mm bevestigt met Isokorven uitkragende prefab betonnen balkonplaat d=200/250mm bevestigt met Isokorven uitkragende prefab betonnen balkonplaat d=200/250mm bevestigt met Isokorven 3 Typische constructieve plattegrond hoge woontoren The Satrling (bron: ABT) 4 Plattegrond verdieping 2-6 (bron: ABT) 3 4 CEMENT 8 2024 ?31 N N 5 6 In het hoge gebouw liggen de wanden op de onderste bouwlaag 2,0 m terug, waardoor een uitkraging ontstaat 5 3D-weergave constructie, met de oostgevel en de uitkraging (bron: ABT) 6 Tunnelbekisting The Starling (foto: ABT) oostgevel uitkraging 32? CEMENT 8 2024 N Legenda Tunnel A T0301-A Tunnels storten Sparing Stellen/sluiten wand Storten wand Tunnels gestort Stellen prefab Tunnel B T0302-ATunnel C T0303-A dag 2 dag 5 dag 9 dag 3 dag 6 dag 10 dag 4 dag 8 dag 11 7 7 Inzet van de tunnels (bron: Hillen & Roossen / Klink Bekistingen) CEMENT 8 2024 ?33 tunnelgietbouw uitgesproken, met name in verband met de identieke beukmaten (zie ook artikel 'Één project, verschillende bouwsystemen', elders in dit nummer). Hierbij worden in een dagelijkse cyclus wan - den en vloeren tegelijkertijd gestort (foto 6). De haalbaarheid van de toepassing van dit bouwsysteem is onderzocht. Daarbij is gekeken naar routing van de tunnelbekis - ting, de beukmaten, de benodigde installatie - technische voorzieningen en de bouwtijd. Uit dit onderzoek bleek dat tunnelgietbouw goed mogelijk was. De opzet in het DO, die uitging van wanden-breedplaat, leende zich hier goed voor en het constructief ontwerp is in de nieuwe opzet gevolgd. Aandachtspunt was de aansluiting van de dwarswanden op de tunnel en een goede routing van de tunnel. Er is gekozen voor een aanpak waarbij in basis drie tunnelbekistingen naast elkaar worden gebruikt. Met drie tunnelkisten konden de monteurs van verschillende disci - plines tegelijk hun werk doen en in een 'treintje' achter elkaar door werken, in een continue bouwstroom. Globaal werden twee tunnels op één dag gestort. Bij de derde tun - nel werden voorbereidingen getroffen voor de volgende dag. De onderste lagen van het woongebouw zijn gerealiseerd in een cyclus van 11 dagen, terwijl de lagen in het deel van de hoge toren een cyclus van 6 dagen hadden (de routing is weergegeven in figuur 7). De verschillende oriëntaties van de wanden maakten tunnel- gietbouw minder efficiënt 8 9 8 Het leidingwerk en de luchtkanalen worden elders op de bouwplaats op de onderwapening aangebracht. Wanneer de tunnel gereed is wordt het geheel ingehezen op de tunnel (foto: ABT) 9 Detail bevestiging prefab balkons (bron: Schöck) 34? CEMENT 8 2024 De installateurs brachten op maaiveldniveau, op de onderwapening, het leidingwerk in de vloeren aan, waarna de wapeningsploeg bovenwapening aanbracht. In zijn geheel werd dit vervolgens op het dek van de tunnel geplaatst (foto 8). Aansluitingen wanden? Tunnelgietbouw is vooral effectief als alle beuken van de wo- ningen wat betreft maatvoering gelijk zijn. Of in ieder geval het overgrote deel. Dit is in de plattegrond van de woontoren het geval. De verschillende oriëntatie van de wanden maakten het proces van tunnelgietbouw echter minder efficiënt. Door deze variatie in oriëntatie zijn er namelijk veel aansluitin - gen van wanden dwars op de tunnelstruc- tuur. Samen met de benodigde dwarswan - den voor de stabiliteitsvoorzieningen zorgt dit voor een verstoring in het bouwproces. Om de dwarswanden te realiseren zijn in de wanden stekkenbakken ingebracht. Ter plaatse van de dwarswanden is in het vloergedeelte van de bekisting een strook opengehouden (zie gele delen figuur 7), die zijn afgezet met haringraatstaal. De wand - wapening voor deze dwarswanden is dóór deze openingen aangebracht. De wand werd vervolgens ? nadat de rest van de tunnel was gestort ? inclusief de open strook in de vloer afgestort. IDocksysteem Door uitvoering in tunnelgietbouw is het nodig de prefab balkons achteraf te monte- ren. Dit omdat de balkons bij montage voor- af in de weg zouden zitten bij het uitrijden van het tunnelsegment. Om dit mogelijk te maken, is het zogenoemde IDock-systeem (Schöck) toegepast. Hierbij worden met kunststof bakken open sleuven in de beton - vloer gerealiseerd. Daarin worden de bal - kons via stekken die uit het prefab element steken, verankerd. Ten behoeve van koude- brugonderbreking zijn de prefab elementen geleverd met ingebouwde Isokorf-elemen - ten. Na het stellen van de balkons worden de sleuven met K70-gietmortel vastgezet. Afhankelijk van de omstandigheden zijn de balkons al na 24 uur volledig belastbaar. Tot slot De tunnelkist heeft inmiddels (november 2024) het hoge torendeel bereikt. De komen - de maanden worden de bovenste bouwlagen gerealiseerd. Dit deel heeft een bouwtijd van slechts zes dagen per bouwlaag. De ver- wachting is dan ook dat al in het eerste kwartaal van 2025 het hoogste punt wordt bereikt, waarna de verdere afbouw kan be- ginnen. Op naar de eindsprint! 11 10 10 Staven vanuit het balkon worden verankerd in sparingen in de vloer (foto: ABT) 11 Aangieten van de sleuven (foto: ABT) CEMENT 8 2024 ?35 Stapeling van uitkragende volumes Uitkragingen bepalend in constructief ontwerp The Martin in het Bajeskwartier 1 The Martin in uitvoering (foto: BAM) 1 36? CEMENT 8 2024 The Martin (voorheen heette deze toren The Ruby) is een 50 m hoge woontoren, voor 103 appartemen - ten. Bepalend voor de constructieve op