Professioneel tegenspreken krijgt in de bouw de laatste tijd de nodige aandacht. Die aandacht is het gevolg van de discussie over de construc- tieve veiligheid van bouwwerken. Een dis- cussie die zijn oorsprong vindt in de diverse voorvallen die de afgelopen jaren hebben plaatsgevonden. Denk aan het instorten van de parkeergarage bij Eindhoven Airport of het dak van het AZ-stadion. Deze voorvallen hebben met elkaar gemeen dat zij zijn onder- zocht door de Onderzoeksraad voor Veilig - heid (OVV, zie ook kader). Een van de con - clusies uit alle rapporten was dat in alle fasen van het bouwproces de gezamenlijke aandacht voor de constructieve veiligheid onvoldoende is. Om de constructieve veiligheid in de bouw - sector te verbeteren, is volgens de OVV een betere risicobeheersing in de bouwsector nodig. Er worden drie terreinen genoemd: 1 Minder vrijblijvende Governance Code Veiligheid in de Bouw; 2 Het borgen van veiligheid; 3 Het organiseren van professionele tegen - spraak. Signalen voor professionele tegenspraak In het rapport 'Bouwen aan constructieve veiligheid' [1] beschrijft de OVV waar profes- sionele tegenspraak in het bouwproces van waarde had kunnen zijn: 'De processen zijn niet zo ingericht dat een procesverantwoordelijke deze signalen perio- diek voorlegt aan deskundigen en hen uit- daagt mee te denken over mogelijk op te tre- den (ongevals)scenario's, onafhankelijk van de eerder vastgestelde normen en criteria. Hier- mee blijft een mogelijkheid van professionele tegenspraak onbenut ("Hoe zeker zijn we van dit probleem?").' 'Verder is het van belang dat een professional overziet hoe ver zijn kennis, ervaring en des - kundigheid reikt. Daarbij gaat het niet alleen om ervaringsdeskundigheid, maar nadrukke- lijk ook om inzicht in de faalmechanismen IR. JOHAN BOLHUIS RO CENG Hochtief Nederland / Bestuurslid VNconstructeurs MENNO PRONKER Pronker Persoonlijke coaching & Breinmanagement auteurs De kunst van het tegenspreken De kunst van het tegenspreken, wat is dat eigenlijk en vooral wat heeft dat met het bouwen van constructies te maken? De relatie lijkt ver gezocht maar is dat niet. Integendeel, voor een gezonde bouwsector, waar veiligheid hoog in het vaandel staat, is professioneel tegenspreken een must. Professionele tegenspraak in het belang van constructieve veiligheid 48? CEMENT 4 2021 1 Ingestorte parkeergarage Eindhoven Airport, foto: Jacques Linssen 2 Ingestort dak AZ-stadion, foto: OVV 3 Hijsongeval Alphen aan den Rijn, foto: kraanbedrijf 1 3 2 CEMENT 4 2021 ?49 die bij het eigen handelen een rol spelen. Dit vraagt om een kwetsbare opstelling van de professional en (ruimte voor) kritisch tegenge- luid binnen de projectorganisatie. Juist het organiseren van tegenspraak hoort bij profes - sioneel handelen: het vermogen te aanvaarden iets niet zeker te weten, de bereidheid hierop met anderen kritisch te reflecteren, om vervol - gens te kunnen handelen. Het elkaar kunnen en durven aanspreken is hiervoor een basis - voorwaarde, die onvoldoende wordt ingevuld. Het organiseren van professionele tegen - spraak vormt hiermee een essentieel onder- deel van het proces van risicobeheersing.' Wat zijn dan situaties waar professionele tegenspraak aan de orde is? Iedereen komt wel eens in de situatie waarbij hij of zij zelf of iemand anders op het project het gevoel heeft dat er iets niet klopt. Je ziet iets in de uitvoe- ring wat je niet verwacht, je zou als construc- teur graag een extra berekening willen ma - ken voor een controle of je hebt het gevoel dat het ontwerp niet logisch is. Hoe vaak is de reactie niet: "Jij bent de eerste die daarover zeurt" of "Betaal jij de extra kosten?" of "We hebben het ontwerp toch al gereviewd?". Dit zijn typische signalen dat professionele tegen - spraak gewenst is. Want wat als wat jij gezien hebt, net de aanwijzing is dat er maatregelen nodig zijn? Of dat je met een berekening er- achter komt dat de constructie niet veilig ge- noeg is? En dat het gevoel ertoe leidt dat toch een faalmechanisme niet over het hoofd ge- zien wordt? Dan heeft het aan de orde stellen van deze zaken een belangrijke bijdrage gele- verd aan de constructieve veiligheid. Het verkeerde eind? Vragen over de constructieve veiligheid moe- ten dus worden behandeld en opgelost. Dit klinkt logisch, echter in de praktijk blijkt dit niet zo vanzelfsprekend te zijn. We hebben namelijk te maken met de menselijke psy - che. Wij houden eigenlijk helemaal niet van tegenspraak. Als we worden tegengesproken suggereert dit dat wij het bij het verkeerde eind hebben, terwijl we vaak overtuigd zijn van ons gelijk. Je zet je in als professional en tegenspraak kan worden opgevat als twijfel over je expertise en het kan zelfs overkomen als een persoonlijke aanval. De wijze waarop ons brein omgaat met tegenspraak is eigenlijk de drempel om tegenspraak te benutten. Als we overtuigd zijn van ons gelijk, staat ons brein open voor signalen die het bevestigen en sluit ons brein zich af voor signalen die het tegenspreken. Dit noemen we ook wel tunnelvisie. Als iets goed voelt, dan zal het ook wel goed zijn. Echter, als we met zelfreflectie terugkijken naar ons verleden, dan zullen er onherroe- pelijk momenten zijn geweest dat we achter- af kunnen concluderen dat genomen beslis- singen niet goed zo goed waren als dat we vooraf hadden gedacht. 4 Bouwen staat altijd onder tijdsdruk en als het misgaat ben je veel geld kwijt "Betaal jij de extra kosten?" 4a 4b 50? CEMENT 4 2021 Zelfreflectie Die tunnelvisie kan worden voorkomen door tegenspraak. Om hier open voor te staan zouden we dus met zelfreflectie scep- tisch naar onszelf moeten kijken. Ligt hier de praktische oplossing? Onomwonden kritiek geven en tegelijkertijd kwetsbaar op- stellen? Niet helemaal, hier komt ook per- soonlijkheid bij kijken. De kans is namelijk groot dat kritiek persoonlijk wordt opgevat. Een introvert persoon zal liever zwijgen en een extravert persoon zal liever verdedigen. Dat voelt voor beiden nu eenmaal veilig en comfortabel. En met alleen tegenspraak geven zijn we er niet, de tegenspraak moet ook gehoor vinden in de projectorganisatie. Professio- nele tegenspraak doe je in teamverband. Hierbij is de menselijke samenstelling van het team van wezenlijk belang. Het gaat erom dat in een open communicatie de aan - wezige kennis wordt benut en gezamenlijk wordt besproken. Het gaat erom ervoor te zorgen dat een ieder in het team zich ge- hoord voelt. Tegenspreken als instrument De kunst is tegenspraak als een instrument toe te passen. Met dit instrument kunnen we voorkomen dat we in mentale valkuilen stappen. Het stimuleert dialogen en het uitwisselen van verschillende inzichten en creëert constructieve discussies die anders op spontane wijze niet gevoerd zouden wor- den. Als tegenspraak de vorm van een in - strument krijgt dan is het ook eenvoudig in te plannen. Zet tegenspraak op de agenda, maak het onderdeel van het besluitvormings- proces en zorg ervoor dat het structureel is verbonden met het project. Laten we echter niet doorschieten met het objectiveren van tegenspraak want het is niet slechts een stuk tekst of iets dat je in - koopt. Het gaat nog altijd om de menselijke skills die bepalend zijn voor het succes. Professionele tegenspraak heeft als doel in gesprek te komen en te blijven, in het belang van constructieve veiligheid. Wij houden eigenlijk helemaal niet van tegenspraak RELEVANTE RAPPORTEN OVV De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) heeft recent diverse rapporten uitgebracht naar aanleiding van incidenten in de bouw. Dit zijn: - Hijsongeval Alphen aan den Rijn [1]; - Bouwen aan constructieve veilig- heid - Lessen uit instorting parkeer- gebouw Eindhoven [2]; - Verborgen gebreken? Lessen uit de instorting van het dak van het AZ-stadion [3]. De rapporten zijn beschikbaar op www.onderzoeksraad.nl. LITERATUUR 1?Hijsongeval Alphen aan den Rijn. Onderzoeksraad voor Veiligheid, 29-06-2016. 2?Bouwen aan constructieve veiligheid - Lessen uit instorting parkeergebouw Eindhoven. Onderzoeksraad voor Veiligheid, 18-10-2018. 3?Verborgen gebreken? Lessen uit de instorting van het dak van het AZ-stadion. Onderzoeksraad voor Veiligheid, 25-11-2020. WORKSHOP Om invulling te geven aan de ont - wikkeling van professionele tegen- spraak, hebben VNconstructeurs en COBc de handen ineen geslagen. In samenwerking is een workshop opgezet: De Kunst Van Het Tegen- spreken. Die moet in de eerste plaats bewustwording creëren van het belang van professionele tegen- spraak en de rol die iedereen daarin heeft. Dit geldt voor constructeurs, uitvoerenden en andere betrokke- nen bij het bouwproces, ofwel ieder- een die bijdraagt aan constructieve veiligheid. Deelnemers krijgen aller- lei handvatten uitgereikt om tegen- spraak effectief en succesvol te implementeren. Aandachtspunten zijn onder andere draagvlak, gespreksstructuur en communica- tieve skills. Meer informatie, onder meer over de data en de kosten staat op www.vnconstructeurs.nl. CEMENT 4 2021 ?51