1 Het EEM­model is opgezet aan de hand van de eigenschappen van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam, bron: EGM architecten | Rob van Esch 1 66? CEMENT 6|7 2019 Het steeds hoger, lichter en slan- ker bouwen maakt gebouwen ge- voeliger voor wind. De windbelas- ting veroorzaakt trillingen in het gebouw, die voelbaar kunnen zijn voor de gebouwgebruikers. Deze trillingen kunnen als ongemak - kelijk worden ervaren en in het ergste geval het welzijn van men - sen in het gebouw beïnvloeden. Demping Demping is een belangrijke parameter bij het bereke- nen van trillingen in hoogbouw. Een belangrijk deel van de constructieve demping is in geval van slappe grond afkomstig uit de fundering, zo blijkt uit pro- motieonderzoek van Sergio Sanchez Gomez [1]. In NEN-EN 1991-1-4 en NEN-EN 1990 is de demping echter alleen afhankelijk van het gebruikte materiaal in de hoofddraagconstructie respectievelijk van de ei- genfrequentie van het gebouw. Om de dempingsbij- drage goed mee te kunnen nemen in een berekening van de trillingsniveaus, heeft TNO [2][3] een dem- pingsmodel onderzocht waarin deze bijdrage expli- ciet wordt meegenomen. Uit dit onderzoek blijkt dat dit model de potentie heeft om tot een betere voor - spelling van de demping te komen dan andere voor - spellingsmodellen [4, 5]. In zijn huidige vorm schat het dempingsmodel de totale demping echter te laag in. Om met dit model tot een nauwkeurige voorspel- ling van de demping te komen, zijn meetdata van de demping in de fundering en het gebouw nodig. Dempingsmeetmethoden en Energie Flux Analyse Er zijn verschillende methoden waarmee op basis Demping en energiestromen in trillende hoogbouw Demping is een belangrijke parameter in de analyse van het trillingsgedrag van hoogbouw. Met een beter begrip van demping kunnen modellen worden ontwikkeld waarmee het trillingsgedrag nauwkeuriger kan worden voorspeld. Met een nieuwe analysetechniek, genaamd Energie Flux Analyse (EFA) of energiestroomanalyse, kan de dempingsbijdrage van zowel de fundering als het gebouw worden bepaald. Dit artikel beschrijft een afstudeeronderzoek waarin de nauwkeurigheid van deze analysetechniek nader is onderzocht. Onderzoek naar de nauwkeurigheid van de Energie Flux Analyse voor het bepalen van demping in hoogbouw AFSTUDEERSTUDIE Dit artikel is gebaseerd op de afstudeerstudie 'Verification of the energy flow analysis method as identification tool for dam- ping in high-rise buildings' die Ikram Talib heeft uitgevoerd aan de Technische Universiteit Eind- hoven faculteit Built Environ- ment. Afstudeerhoogleraar was prof.dr.ir. A.S.J. Suiker. In haar afstudeercommissie hadden ver- der zitting: prof.ir. S.N.M. Wijte (TU/e), ir. A.J. Bronkhorst (TNO) en ir. J.P. Pruiksma (TNO). Bij dit artikel op www. cementonline.nl staat een link naar de thesis. CEMENT 6|7 2019 ?67 2 Het EEM­model gebaseerd op het Erasmus MC 3 Procedure voor bepaling van de nauwkeurigheid van de EFA ­techniek van metingen de demping kan worden bepaald, zoals de logaritmisch decrement methode en de half po- wer bandwidth methode (zie kader 'Logaritmisch decrement - en half power bandwidth methode'). Met deze methoden kan, op basis van een gemeten trillingssignaal van een constructie, de totale dem- ping worden bepaald. Het is echter niet mogelijk de demping in een deel van de constructie te bepalen. Om de dempingsbijdrage van verschillende delen van een constructie te kunnen bepalen, heeft Gomez [1][6][7] een analysemethode ontwikkeld, genaamd Energie Flux Analyse (EFA, zie kader). Met deze methode kan, met behulp van data van de be- wegingen en belastingen op een gebouw, de hoeveel- heid demping in de grond worden bepaald. Doordat er weinig ervaring is met deze techniek voor deze specifieke toepassing, is er weinig bekend over de nauwkeurigheid van de methode voor de bepaling van bodemdemping. In het genoemde afstudeeron- derzoek [8] is op basis van modelanalyses een eerste stap gezet om meer vat te krijgen op de nauwkeurig- heid van de EFA voor deze toepassing. Het doel van dit onderzoek was om inzicht te krijgen in de invloed van een gebrek aan informatie op de bepaling van demping met de EFA-techniek. Onderzoeksmethode Het onderzoek is uitgevoerd met een eindige-ele- mentenmodel (EEM) in het softwarepakket Abaqus. In deze gecontroleerde omgeving zijn de demping van het gebouw en de fundering bekende waarden. Abaqus berekent zelf ook de exacte energieën van het model. Daarnaast zijn in het pakket alle data van de bewegingen en de belastingen op het gebouwmo- del beschikbaar. Hierdoor kan de invloed van een re- ductie in deze data op de dempingsbepaling met de EFA nauwkeurig worden bepaald. Het EEM-model is opgezet aan de hand van de eigenschappen van het Erasmus Medisch Cen- trum in Rotterdam (foto 1). Het gebouw is gemodel- leerd als continu-balkmodel met een buigstijfheid EI, een volumieke gebouwmassa ? en een constructie- demping C str. De fundering van het gebouw is gemo- delleerd met een rotatieveer en -demper K r en C r, (fig. 2). Figuur 3 geeft de methode schematisch weer. Er is een tijdsafhankelijke berekening uitge- voerd met het EEM-model. De berekende tijdsigna- len van de verplaatsing, snelheid en kromming van elke knoop van het model zijn gebruikt als invoersig- nalen in de EFA-methode. Op basis van deze signa- len kunnen alle energieën van de energiebalans wor - den bepaald. Het verschil tussen de gedissipeerde energie bepaald in Abaqus en de berekende gedissi- peerde energie met de EFA geeft informatie over de nauwkeurigheid van de EFA. Nauwkeurigheid bepaling dempingsmechanismen Eerst is onderzocht hoe nauwkeurig de EFA-metho- de verschillende dempingscomponenten kan bepa- len, als alle data uit het model worden toegepast. Hierbij is het model in trilling gebracht door aan het begin van de simulatie een uitwijking op te leggen aan de top van het model, en deze los te laten. Door gebruik te maken van een initiële verplaatsing werkt er geen externe belasting op het model tijdens de si- mulatie. De arbeid ten gevolge van de externe belas- ting speelt in deze situatie geen rol in de EFA. Er zijn IR. IKRAM TALIB Constructeur IMd Raadgevende Ingenieursauteurs IR. OKKE BRONKHORST Onderzoeker Bouwdynamica TNO 2 3 68? CEMENT 6|7 2019 twee cases onderzocht met een initiële verplaatsing: - een model met bodemdemping C r, maar geen constructiedemping C str (case 1); - een model met bodemdemping C r en constructie- demping C str (case 2). Figuur 4 geeft een aantal resultaten van de bereke- ningen. De energiedissipatie bepaald met de EFA wordt zoals eerder gesteld vergeleken met de dissipa- tie berekend door Abaqus. In figuur 4a en 4c is de ontwikkeling van de energiedissipatie in de bodem over de tijd weergegeven bij respectievelijk het toe- passen van enkel bodemdemping (case 1) en bodem- demping in combinatie met constructiedemping (case 2). Figuur 4b en 4d geven de relatieve fout van de energiedissipatie berekend met de EFA en Aba- qus. De fout is bepaald als het verschil tussen de twee waarden bepaald voor de energiedissipatie. De fout na 25 s simulatietijd met één dem- pingsmechanisme is ongeveer 0,5% en met twee dem- pingsmechanismen 8%. Met één dempingsmechanis- me geeft de EFA-techniek dus een nauwkeurige inschatting van de ingevoerde demperwaarde in Aba- qus. De fout met twee dempingsmechanismen is gro- ter. Dit komt door de nauwkeurigheid waarmee de energieflux S wordt bepaald en heeft te maken met de invloed van het numerieke schema en C str op de kromming en de rotatiesnelheid in het onderste ele- ment van het model. Nader onderzoek is nodig om deze invloeden te kwantificeren. De gevoeligheid van de dempingsbepaling voor deze data demonstreert het belang van nauwkeurige informatie over de krom- ming en de rotatiesnelheid op deze positie om tot een nauwkeurige bepaling van de demping te komen. Dempingsbepaling fundering met beperkte informatie In een meetcampagne kan op een beperkt aantal posi- ties in een hoogbouw worden gemeten (fig. 5). In de afstudeerstudie is onderzocht wat de invloed is van Met de huidige dempings meet­ methoden kan de bijdrage van de fundering niet worden bepaald 4a 4b 4c 4d 4 Resultaten van berekeningen bepaald met de EFA ­techniek en Abaqus (referentie): (a) gedissipeerde energie case 1, (b) fout tussen Abaqus en EFA case 1, (c) gedissipeerde energie case 2 en (d) fout tussen Abaqus en EFA case 2 CEMENT 6|7 2019 ?69 een beperkt aantal sensoren op de bepaling van de bo- demdemping met de energiestroomanalyse. In plaats van alle informatie uit het EEM-model te gebruiken, wordt in case 3 alleen de informatie van de bovenste en onderste knoop van het model gebruikt. Om de ki- netische en potentiële energie van het gebouw te kun- nen bepalen, is met behulp van analytische vergelij- kingen een inschatting gemaakt van de trillingen op tussenliggende knopen. Hiervoor is aangenomen dat dynamisch gedrag van een toren een combinatie is van (a) een rotatie aan de basis en (b) een trilvorm af- komstig van een buigligger onder invloed van een flexibele bodem. Figuur 6 illustreert deze twee bewe- gingen en geeft in een grafiek de bijdrage van beide componenten in de bovenste knoop van het model. Figuur 7 geeft de resultaten van de energiedissipatie in de fundering van case 3, bepaald met de EFA en direct afkomstig uit Abaqus. In deze case is alleen ge- bruikgemaakt van de berekende data aan de top op basis van het EEM-model. De overige signalen zijn gegenereerd door middel van analytische vergelijkin- gen gebaseerd op de eerste trilvorm.De gedissipeerde energie bepaald met de EFA vertoont grote fluctuaties in de tijd, maar convergeert geleidelijk in de richting van de gedissipeerde energie bepaald met Abaqus. Hoewel de fluctuerende fout re- duceert met simulatietijd, is een langere simulatietijd nodig om tot een nauwkeurige inschatting van de fout te komen. De grote fluctuaties in de gedissipeer - de energie, bepaald met de EFA, worden veroorzaakt door het ontbreken van hogere trilvormen. Het be- schouwen van een combinatie van meerdere trilvor - men zal in minder, en kleinere fluctuaties resulteren. Waarschijnlijk zal dit ook voor een grotere nauwkeu- righeid van de dempingsbepaling met de EFA zorgen. Invloed windbelasting op dempingsbepaling Als laatste is onderzocht wat de invloed van de wind- belasting is op het bepalen van de demping met de EFA. Een realistische windbelasting is aangebracht op het EEM-model door gebruik te maken van druk- signalen gemeten in een windtunnelonderzoek (fig. 8). Omdat het in de praktijk lastig is de volledige windbelasting te bepalen, zijn de volgende twee cases onderzocht, beide met enkel bodemdemping: - Een model met een volledige dataset over de windbelasting, waarbij elke knoop in het EEM-mo- del voorzien is van een windbelastingsignaal, be- paald uit windtunnelmetingen (case 4). - Een model met een beperkte dataset van de wind- 5 6a 7a 5 Opzet van de trillingsmetingen op de hoogbouw van het Erasmus MC 6 Verplaatsing van de top van het EEM­model ten gevolge van (a) een rotatie aan de basis en (b) een trilvorm afkomstig van een buigligger onder invloed van een flexibele bodem 7 Resultaten van de energiedissipatie in de fundering en bodem, (a) bepaald met de EFA in combinatie met beperkte informatie en (b) direct afkomstig uit Abaqus 6b 7b 70? CEMENT 6|7 2019 belasting op het gebouw. Hierbij zijn alleen de geme- ten winddrukken aan de top van het gebouw ge- bruikt in de EFA (case 5). Figuur 9 geeft de krachtscoëfficiënten over de hoogte voor beide cases weer. Met deze krachtscoëfficient is het mogelijk de windbelasting op het gebouw uit te rekenen. Het effect van de reductie in data van de windbelasting voor case 5 is duidelijk zichtbaar. Met de EFA is voor beide gevallen de energiedissipatie bepaald (fig. 10). De fout na 25 s simulatietijd met volledige winddata (case 4) is ongeveer 0,5% en met geredu- ceerde winddata (case 5) 0,2%. Deze resultaten laten zien dat een gereduceerde hoeveelheid winddata geen significant effect heeft op de bepaling van de demping in de fundering met de EFA. Voor een nauwkeurige bepaling van de demping in de fundering blijkt de be- lasting geen belangrijke rol te spelen. De energieflux S naar de fundering moet echter wel nauwkeurig wor - den bepaald. Dit betekent dat er nauwkeurige data be- nodigd zijn van het buigend moment, de rotatiesnel- heid en de rotatiestijfheid van de fundering. Conclusies en aanbevelingen Ten behoeve van een betere bepaling en voorspelling van demping in hoogbouw is een afstudeeronderzoek uitgevoerd naar de nauwkeurigheid van de Energie Flux Analyse (EFA). Met deze nieuwe techniek kan, met behulp van meetdata van een gebouw, de hoe- veelheid demping in de grond worden bepaald. Het doel van het afstudeeronderzoek was om inzicht te krijgen in de invloed van een gebrek aan informatie op de dempingsbepaling met deze techniek. Uit het onderzoek kan het volgende worden geconcludeerd: - Met de EFA is het mogelijk de constructie en bo- demdemping te onderscheiden, indien er een nauw- keurige bepaling plaatsvindt van de energiestroom naar de fundering. Hiervoor zijn nauwkeurige data nodig van het buigend moment, de rotatiesnelheid en de rotatiestijfheid van de fundering. - Als het dynamisch gedrag van het gebouw wordt beschreven met analytische vergelijkingen voor de rotatie aan de basis en één trilvorm van het gebouw, fluctueert de fout in de gedissipeerde energie bepaald met de EFA. Hoewel de fout in de tijd steeds kleiner wordt, is een langere simulatietijd nodig om tot een nauwkeurige inschatting van de fout te komen. - Voor bepaling van de demping in de bodem is geen nauwkeurige informatie van de (wind)belasting op het gebouw nodig. Onderzocht is wat de invloed is van een beperkt aantal sensoren op de bepaling van de bodemdemping met de Energie Flux Analyse 8 9a 9b 8 Windtunnelonderzoek 9 (a) Verdeling van de krachtscoëfficiënt over de hoogte van het hoogbouwmodel, de blauwe band bestaat uit lijnen die de verdeling in de tijd weergeven; (b) Gesimplificeerde krachtscoëfficiëntverdeling over de hoogte, waarbij alleen is uitgegaan van de gemeten winddrukken aan de top van het gebouw CEMENT 6|7 2019 ?71 Op basis van de bevindingen uit dit onderzoek wordt aanbevolen om: - De nauwkeurigheid van de EFA-techniek verder te onderzoeken. Specifieke punten die nader onder - zoek behoeven zijn: ? de invloed van de numerieke modellering op de energieflux S; ? het combineren van meerdere trilvormen om het dynamisch gedrag van een hoogbouw te beschrijven; ? de invloed van beperkte informatie over de wind- belasting op de bepaling van de demping in de ge- bouwconstructie boven de grond. - Op basis van metingen aan de fundering van hoogbouw te bepalen welke rotatiesnelheden en welk buigend moment in de praktijk typisch optreden, en de funderingsstijfheid te bepalen. - Analyses uit te voeren met meer gedetailleerde modellen om onder andere de volgende punten te De Energy Flux Analyse is een analys- etechniek waarmee op basis van meet- of modeldata de energiestromen in verschil- lende onderdelen van een systeem kunnen worden bepaald. Deze analysetechniek is gebaseerd op de wet van behoud van energie en gebruikt een energiebalans waarmee de verandering van de energie van het systeem wordt beschreven: ?E / ?t + S = w ext + w dis waarin: ?E / ?t is de verandering in de inwendige energie (i.e. is de kinetische en potentiële energie) van het systeem S is de energieflux, de energiestroom over een specifiek begrensd deel van het systeem w ext is de energiestroom ten gevolge van de arbeid verricht door de externe belasting die op het sys- teem wordt uitgeoefend w dis is de energiestroom ten gevolge van energiedissipatie in het systeem Met deze energiebalans en data van de ENERGIE FLUX ANALYSE verschillende termen kan de gedissipeerde energie worden bepaald. Met deze gedissi- peerde energie kan de waarde van de demper van het systeem worden berekend: C = w dis / (?u / ?t) 2 waarin: ?u / ?t is de trillingssnelheid van het gebouw De demper C is gerelateerd aan de dem- pingsmaat D met: waarin: C c is de kritische demping k is de veerstijfheid m is de modale massa van het systeem Door de introductie van de energieflux S kan een energiebalans worden opgesteld voor een deel van een constructie (fig. 11). Hiermee wordt het mogelijk het dempings- aandeel van dat deel van de constructie te bepalen. onderzoeken: ? op welke posities op de fundering versnellingen, rekken, inclinaties en krachten gemeten moeten wor - den om een nauwkeurige inschatting van de demping in de bodem te kunnen maken; ? op welke manier een combinatie van meerdere dempers (bijv. een rotatie-, translatie- en torsiedem- per) voor de modellering van de gronddemping nauwkeurig bepaald kunnen worden. 1 0a 10 b 10 c 10 d 11 10 Resultaten van berekeningen bepaald met de EFA ­techniek en Abaqus (EEM): (a) gedissipeerde energie case 4, (b) fout tussen EEM en EFA voor case 4, (c) gedissipeerde energie case 5 en (d) relatieve fout tussen Abaqus­model (EEM) en EFA voor case 5 11 Toepassing van twee energiebalansen om de energiedissipatie in de fundering en het gebouw te bepalen 72? CEMENT 6|7 2019 Er zijn verschillende analysemethoden om de dem- ping van een constructie te bepalen op basis van meetdata. Hier worden een paar van deze methoden kort toegelicht. De logaritmisch decrement methode is gebaseerd op de verhouding van twee opeenvolgende pieken van een gedempt trillingssignaal (fig. 12). Hiermee kan het logaritmisch decrement worden bepaald: waarin: ? is het logaritmisch decrement n is het aantal beschouwde pieken a(t) is de amplitude van de piek op tijdstip t T is de trillingsperiode van het trillingssignaal De dempingsmaat D kan hieruit worden bepaald met D = ? / 2?. De half power bandwidth methode bepaalt de dem- ping op basis van het vermogensspectrum van een gemeten trillingssignaal (fig. 13). De piek in dit spec - trum geeft de eerste eigenfrequentie van het gebouw. De demping bij deze eigenfrequentie kan worden bepaald door de grootte van de piek te delen door wortel 2. Bij deze waarde wordt een frequentiebereik df bepaald. De demping wordt nu gegeven door: D = df / 2f e waarin: D is de dempingsmaat df  is het frequentiebereik f e is de eigenfrequentie LOGARITMISCH DECREMENT EN HALF POWER BANDWIDTH METHODE LITERATUUR 1 Gomez, S.S., Energy flux method for identification of damping in high­rise buildings subject to wind, PhD thesis, Technische Universiteit Delft, 2019. 2 Bronkhorst, A.J., van Bentum, C.A., Gomez, S.S., Wind­induced vibrations and damping in high­rise buildings, TNO 2018 R10644, 2018. 3 Bronkhorst, A.J., Geurts, C.P.W., Slappe ondergrond dempt trillingen hoogbouw, Bouwen met Staal, 40­44, 2018. 4 Jeary, A.P., Designer's guide to the dynamic res­ ponse of structures, 1st edition, Cambridge University Press, 1997. 5 Tamura, Y., Satake, N., Suda, K., Arakawa, T., Sasaki, A., Damping evaluation using full­scale data of buil­ dings in Japan, Journal of Structural Engineering, 129, 4, ASCE, 470­477, 2018. 6 Gomez, S.S., Metrikine, A., Carboni, B., Lacarbonara, W., Identification of energy dissipation in structural joints by means of the energy flow analysis, Journal of Vibration and Acoustics, 140, 1, 2017. 7 Gomez, S.S., Metrikine, A., The energy flow analysis as a tool for identification of damping in tall buildings subjected to wind: Contributions of the foundation and the building structure, Journal of Vibration and Acoustics, 141, 1, 2018. 8 Talib, I., Verification of the energy flow analysis method as identification tool for damping in high­ rise buildings, MSc thesis, Technische Universiteit Eindhoven, 2019. 12 13 12 Gedempt trillingssignaal met illustratieve weergave bij de logaritmisch decrement methode 13 Vermogensspectrum van trillingssignaal met weergave van de half power bandwidth methode CEMENT 6|7 2019 ?73