1  Het kunstdepot van museum Boijmans Van Beuningen te Rotterdam in augustus 2020, foto: Ossip van Duivenbode Depot Boijmans Van Beuningen, Rotterdam MEESTER­ WERK in beton 66? CEMENT 7 2020 beton in beeld door Foka Kempenaar, Redactie Ridderkerk KOMVORMIG ONTWERP Een gebouw met een zo groot mogelijke vloeropper- vlakte, dat tegelijkertijd zo weinig mogelijk ruimte van het Museumpark in beslag neemt. Dat uitgangspunt leidde de architect uiteinde- lijk naar het direct in het oog springende komvor- mige ontwerp van het nieuwe Rotterdamse kunst- depot, met een zeer schuin naar binnen lopende schaalvormige betonnen buitengevel. Die gevel rust op een zware ringvormige fundering op schroefpalen. CEMENT 7 2020 ?67 beton in beeld 2 Het depot in aanbouw in juni 2019, foto: Stieber fotografie i.o.v. IMd PROJECTGEGEVENSproject Depot Boijmans Van Beuningen opdrachtgever Gemeente Rotterdam gebruiker Museum Boijmans Van Beuningen architect MVRDV aannemer BAM constructeur IMd Raadgevende Ingenieurs installatieadviseur Royal HaskoningDHV bouwfysisch adviseur Peutz adviseur glasgevel ABT leverancier betonmortel Cementbouw leverancier prefab gevels MBS Cascobouw bouwperiode 2017-2020 bouwkosten ca. 60 miljoen euro hoeveelheid toegepast beton ca. 9.250 m 3 Het nieuwe kunstdepot voor museum Boijmans Van Beuningen is het eerste depot ter wereld dat publiek toegankelijk is, om zo inzicht te geven in het behoud en beheer van de belangrijke kunstcollectie. Door dit gegeven en door het unieke ontwerp, stond het bouwteam voor een flink aantal constructieve en esthetische uitdagingen. Beton bood uitkomst qua draagkracht, maar bijvoorbeeld ook met het oog op een stabiel binnenklimaat. 2 68? CEMENT 7 2020 beton in beeld 3 Schaalwandwapening met geprefabriceerde korven, bron: IMd 4 Doorsnede van het depot, bron: IMd STERKE SCHAAL Voor de hoofdopzet van de constructie is gekozen voor een integrale ontwerpoplossing: een dragende schaalconstruc- tie van beton met kolommen (Mega Structure). De schaal- vorm biedt constructief gezien zeer krachtige voordelen, omdat de constructie horizon- taal onder constante trek staat; als een omgekeerde iglo, waarbij zogenoemde ringtrek - krachten de schaalconstructie bij elkaar houden. Vanwege deze bijzondere schil, maar ook vanwege de rest van de opzet van het depot is het constructief gezien een waar betonnen meesterwerk. Om de totale collectie van 151.000 kunstobjecten te kunnen her- bergen moesten er zes verdie- pingen worden gestapeld, elk met een gewenste vloerlast van maar liefst 1250 kg/m 2. Samen met de extra krachten veroor- zaakt door de grote uitsparin- gen voor meerdere deuren, het openbare bos op het dak, de footprint van 40 m diameter en een uitkragende bovenste verdieping met een diameter van 60 m, betekent dit dat de gebouwbelasting te vergelijken is met hoogbouw. 3 4 CEMENT 7 2020 ?69 beton in beeld 5 6 5,6 Het beton in het uitkragende gebouw (10 m in alle richtingen) zit grotendeels in het zicht, foto's: Rob Glastra & Betonhuis SCHOONBETON ZORGT VOOR UITDAGINGEN De keuze voor de betonnen schaal (uitgevoerd in C55/67) lag ook voor de hand vanwege het accumule- rend vermogen. De massa van beton zorgt voor een temperatuur- buffer, waardoor dit materiaal optimaal bijdraagt aan de beheersing van het binnenklimaat. Het in het depot verwerkte beton zit grotendeels in het zicht en heeft dus ook een belangrijke esthetische functie. Omdat er diverse beton- soorten zijn toegepast, bleek het een flinke uitdaging om het beton overal dezelfde kleur en uitstraling te geven. Kans op verkleuring was ook aanwezig bij het storten van het zelfverdichtend beton (ZVB) voor de kolommen, omdat dit proces een stuk langer in beslag nam dan gebruikelijk. Het ZVB was namelijk taaier van samenstelling dan gewoonlijk, onder meer vanwege de grote storthoogte (5,5 m). Daardoor was er kans op blokkering, ontmenging en lucht- insluiting en werd een lagere pompsnelheid aangehouden (slechts 8 m 3 per uur). Zodoende duurde het storten de gehele ruwbouwperiode, en moest er ? onder andere met het oog op de kleur ? rekening worden gehouden met klimaatwisselingen. Bovendien kon de kleur worden beïnvloed door de uiteenlopende bekisting die in dit project is toegepast (van zowel betonplex als karton). Door veelvuldig testen, ook in verband met de gewenst overall grijstint, is het bouwteam erin geslaagd een uniform geheel te creëren. Het kunstdepot van Boijmans Van Beuningen in Rotterdam staat uitgebreid beschreven en geïllus- treerd op www.tektoniek.nl. Tektoniek is het kennisnetwerk voor architectuur in beton. Via lezingen, projectbezoeken, work - shops, expert meetings en online communicatie wordt informatie, inspiratie en ondersteuning geboden aan (toekomstige) archi- tecten, constructief ontwerpers, bouwkundig adviseurs en produ- centen. Daarbij gaat het altijd om de relatie tussen vormgeving, constructie en maakbaarheid. 70? CEMENT 7 2020 8 7 7 Om de kolommen van het depot zo robuust mogelijk te maken, is er veel meer wapening toegevoegd dan gebruikelijk: in elke kolom zit een vierkante stalen koker, met daaromheen wapening, foto: Rob Glastra 8 Bekisting voor de gevel van het depot, foto: BAM Bouw en Techniek MEER OVER ONTWERP EN CONSTRUCTIE Meer lezen? Vakblad Cement besteedde eerder in diverse artikelen uitgebreider aandacht aan het architectonisch ontwerp, het constructief ontwerp en de robuust - heidsanalyse van het nieuwe depot van Boijmans Van Beuningen. En ook in Betoniek verschenen artikelen over dit intrigerende project: over de bijzondere bekistingsoplossing voor de onderste bouwlaag en het precisiewerk dat kwam kijken bij het storten van het zelfverdichtend beton voor de kolommen. BIJZONDERE BEKISTING Om grote buigende momenten en normaalkrachten te kunnen opnemen, zijn de eerste twee gevellagen van het depot (de sokkel, 2 x 6 m hoog) in het werk gestort. Dit geldt ook voor alle kolommen. Voor de dubbelge- kromde gevel is een bijzondere op maat gemaakte bekisting bedacht. De elementen zijn in de fabriek gemaakt en in zijn geheel naar Rotterdam vervoerd. Daarom was een belangrijke voorwaarde dat ze goed stapelbaar waren. Bijko- mend voordeel van de gekozen bekistingsoplossing is dat een regelmatig centerpenpatroon eenvoudiger te realiseren was, omdat de centerpennen overal haaks op de gevel stonden. De gevel is vanaf de tweede verdieping opgebouwd met hoogwaardige prefab elemen- ten. Door per verdieping gebruik te maken van gelijke elementen per radiaal, was er voor de fabricage van de elementen maar één mal per verdieping nodig. CEMENT 7 2020 ?71 beton in beeld