Parkeergarages gekoppeld5201476Parkeergaragesgekoppeld1Bijzondere ontwerpkeuzen bij verbinding tussen Kruispleingarage enSchouwburgpleingarageParkeergarages gekoppeld 52014 77In de nieuwe situatie zijn zowel de Kruispleingarage als deSchouwburgpleingarage bereikbaar via een ondergrondseparkeerstraat. Die straat is op haar beurt toegankelijk vanuitde zuidelijke tunnelbuis van de Weenatunnel. De parkeerstraatkomt uit bij een rotonde waarop automobilisten tussen beidegarages kunnen kiezen.Dit artikel concentreert zich op de verbinding tussen de Kruis-pleingarage en de Schouwburgpleingarage. Deze verbinding isopgesplitst in contracten die door diverse aannemers zijnuitgevoerd: de tunnelmoot rotonde (hierna `moot rotonde'), detunnelmoot tramplaat (hierna `moot tramplaat'), de verbin-dingstunnel en aanpassingen aan de bestaande Schouwburg-pleingarage (fig. 2).Het ontwerp kent enkele spraakmakende bijzonderheden: hetevenwicht van de moot rotonde, het bouwen van een tunnelrakelings langs een bestaande woontoren en het realiseren vande doorbraak tussen de moot rotonde en de Kruispleingarage.RotondeVanwege de ligging van de rotonde ten opzichte van de aanslui-tende ondergrondse delen en de functie als rotonde, ontstondeen halfronde betonnen moot met een kleine boogstraal. Deoverspanning van het dak en de keldervloer van wand naarwand is te groot voor een optimaal ontwerp. Daarom zijn inhet midden van de rotonde acht kleurrijke staal-beton-kolom-men ontworpen (foto 3). De strook rond de kolommen op dak-en vloerniveau is omwille van dwarskrachtcapaciteit verzwaarduitgevoerd. Door de geringe hart-op-hartafstanden van dekolommen is eerder sprake van dwarskracht dan van pons.Zowel het dak als de wanden zijn minimaal 900 mm dik, metuitzondering van de genoemde kolomstrook die 1400 mm dikis. De keldervloer is minimaal 1000 mm dik en is ter plaatsevan de kolomstroom 1250 mm dik. De gehele moot is in hetwerk gestort met een betonsterkteklasse C53/65 in drie fasen:keldervloer, wanden en vervolgens het dak.BouwputVoor de realisatie van de moot rotonde is gekozen voor eennatte ontgraving in een bouwput met onderwaterbeton (metalleen een stempel- en gewichtsfunctie), damwanden, stempelsen groutankers. Het alternatief om de bouwput te realiserenmet volledige spanningsbemaling en dus een droge ontgra-ving, zou resulteren in een te grote grondwaterstandsverlagingen daarmee te grote risico's op gronddeformaties. Daarnaastbeperkt de natte ontgravingsvariant de deformatie van dedamwand en daarmee ook de invloed op de omgeving.De moot rotonde zelf is gefundeerd op vibro-combinatiepalen.Om de trillings- en geluidshinder voor de omgeving tot eenminimum te beperken, zijn zo weinig mogelijk palen toege-past. Bijzonder detail van de onderwaterbetonvloer is dat dieis losgehouden van de palen, om geen onbedoelde paalkopmo-menten uit stempelkrachten te genereren en de drukkrachtenin de palen te beperken. Hiertoe zijn pvc-buizen om de palenaangebracht, v??r de stort van het onderwaterbeton (fig. 4).Ook is de keldervloer losgehouden van de onderwaterbeton-vloer. Dit is gedaan door houten bekistingsplaten aan tebrengen onder de keldervloer. Op deze wijze kan de kelder-vloer vrij krimpen, zodat de spanningen ten gevolge van opge-legde vervormingen worden beperkt.Nabij het nieuwe centraal station, in het hart vanRotterdam, is recent de Kruispleingarage opgele-verd. Deze garage is bereikbaar vanuit een onder-grondse parkeerstraat en rotonde, die ook toegangzullen bieden aan de bestaande Schouwburg-pleingarage. De verbinding tussen deze garages isuitgevoerd in een aantal deelprojecten.ing. Tako Heukels, ir. Erik Taffijn,dr.ir. Albert AllaartIngenieursbureau GemeenteRotterdam (IGR)KruispleingarageOver het ontwerp en de bouw vande Kruispleingarage is een artikelverschenen in Cement 2013/8:`Diepwanden optrek belast'(beschikbaar op www.cementonline.nl).Hierbij is het werk aan de ondergrondse parkeer-straat, die de Weenatunnel met de nieuwe Kruis-pleingarage en de oude Schouwburgpleingarageverbindt, onderbelicht gebleven. Het onderhavigeartikel is een vervolg op dat artikel uit 2013 engaat in op deze onderwerpen.verbindingstunnelCalypso-doorbraak diepwandconcertzaalde Doelendoobraak buitenwandtunnelmoot rotondetunnelmootwoontorenSchouwburgpleingaragetramplaatKruispleingarageSchouwburgpleingarage21 Drooggemalen bouwput verbindingstunnel, met rechtsconcertzaal de Doelen2 Overzicht verschillende projectonderdelenParkeergarages gekoppeld5201478kend om de resulterende horizontale kracht op te nemen. Ditheeft geresulteerd in bijzondere ontwerpkeuzen. Zo is deKruispleingarage voorzien van zwaargewapende horizontaleoplegnokken, waardoor horizontale krachten van de mootrotonde kunnen worden overgedragen naar de Kruispleinga-Doorbraak en dilatatie met KruispleingarageDe wanden van de Kruispleingarage bestaan uit diepwandpa-nelen vanaf maaiveldniveau tot ongeveer NAP -42,00 m (zieartikel uit Cement 2013/8). Om de doorgang naar de mootrotonde te realiseren, moest een doorbraak worden gemaaktin deze diepwandpanelen. Daartoe is de diepwand in fasengesloopt (foto 5). Hierbij bleef de balk, die op de diepwandwas aangebracht, gehandhaafd. Deze balk had en heeftverschillende functies. Tijdens de bouw van de Kruispleinga-rage deed de balk dienst als gording voor stempels. In deeindfase heeft de balk de functie van op wringing en buigingbelaste ligger, als draagbalk voor het dak van de moot rotonde.In het oorspronkelijke ontwerp was de balk ook bedoeld alsgording van de bouwput van de moot rotonde. Maar omdat deaannemer een voorkeur had voor een andere stempelconfigu-ratie, is hier is in de uitvoering vanaf gezien.EvenwichtDe rotonde is gebouwd in een bocht waardoor geen neutraalgrond- en waterevenwicht kon worden gevonden uit symme-trie. Vanwege het beperkt aantal palen waren deze niet toerei-34onderkant paalbovenkant paalafhakniveau paaltijdelijke afstandhoudersgrindhouten bekistingsplatenbovenkant constructieve keldervloeronderwater-beton metpvc-buisna stort owb tussenruimteopvullen met purschuim(verwijderd na stort owb)(afgezaagd na stort owb)uitvullaag109203003 Moot rotonde met acht kleurrijke staal-beton-kolommen4 Onderwaterbetonvloer is losgehouden van de palen metonder meer een pvc-buisParkeergarages gekoppeld 52014 79(keldervloer en wanden) gebouwd. De tramplaat dient dus alsdak van een tunnelmoot. De plaat is gefundeerd op damwan-den en buispalen (foto 6). De damwanden bevinden zich aande uiteinden van de plaat en de twee rijen buispalen bevindenzich daarbinnen. Tussen de twee rijen buispalen zijn de kelder-vloer en de wanden gerealiseerd. De keldervloer loopt buitende wanden door en is door middel van opgelaste wapenings-staven schuifvast verbonden met dezelfde buispalen die ookhet dak dragen. Dit is gedaan omdat anders de kelder en dewanden te zwaar aan het dak zouden gaan hangen.VerbindingstunnelDe verbindingstunnel is de laatste schakel van de onder-grondse parkeerstraat en sluit direct aan op het -2 niveau vande Schouwburgpleingarage (foto 7). Omdat het -2 niveau vande Schouwburgpleingarage meer dan 1 m lager ligt dan devloer van de moot rotonde en moot tramplaat is in hetontwerp van de verbindingstunnel een helling aangebracht diedat hoogteverschil overbrugt.De verbindingstunnel is uitgevoerd in betonsterkteklasserage. Samen met de palen zorgt dit voor het horizontale even-wicht.Aan een onderbalk aan de -1 vloer van de Kruispleingaragezijn verticale oplegnokken voorzien. Deze zorgen voor dereactiekrachten tegen opdrijven en neerwaartse belastingen.Voor de van neerwaartse krachten is ook de dakbalk boven dedoorbraak voorzien van een oplegnok. Samen met de palenzorgen de oplegnokken voor het verticale evenwicht. Hethandhaven van diepwandpanelen als tijdelijke onderstempe-ling (foto 5) leverde een complexe bouwfasering op. Deaanwezigheid van een voegafdichtend W9Ui-profiel maakte dedetaillering van de oplegnokken en de balken zeer complex.TramplaatGedurende de werkzaamheden aan de ondergrondse tunnel-moten moest de exploitatie van het tramverkeer ongestoordkunnen doorgaan. Daarom is voor de bouw van de onder-grondse parkeerstraat een betonnen tramplaat gemaakt en ishet tramspoor hiernaar verlegd. Ten tijde van de bouw van demoot rotonde is daaronder ontgraven en is de moot tramplaat55 De doorbraak vanaf de rotonde naar de Kruispleingarage; gefaseerde sloop vande diepwandpanelen onder de hoge betonnen draagbalk van het dak van dehier nog niet-gebouwde moot rotondeParkeergarages gekoppeld5201480opzichte van de verbindingstunnel. De dilatatie zorgt ervoordat de te ver-wachten zettingsverschillen tussen de Schouw-burgpleingarage en de verbindingstunnel kunnen optreden envoorkomt een belastingsafdracht naar de garage.SchouwburgpleingarageOm de aansluiting op de Schouwburgpleingarage mogelijk temaken, zijn vanuit het ontwerp diverse aanpassingen gedaanaan de bestaande constructie. Als randvoorwaarde voor dezeaanpassingen gold dat netto geen belasting mocht wordentoegevoegd. De paaldraagkracht is immers al volledig uitge-nut. Met het realiseren van de ondergrondse parkeerstraat konde ingang van de parkeergarage op maaiveldniveau vervallen(fig. 8). De oude hellingbaan, die als toerit diende, is groten-deels gesloopt. Het deel van de hellingbaan boven belangrijketechnische ruimten voor de bioscoop is gehandhaafd. Hiermeekon verplaatsing van de installaties worden voorkomen. Wel isde bovenste uitvullaag op de hellingbaan verwijderd.De opening op maaiveldniveau wordt dichtgezet met kanaal-platen, waardoor de uitblaasmogelijkheid van de ventilatie vande garage vervalt. Daarom is in het bestaande dak een sparinggemaakt met nieuw te storten raveelbalken, waaraan nieuweventilatoren worden bevestigd.C28/35 (moot rotonde in C53/65). De constructieve diktenzijn wel gelijk aan die van de moot rotonde. Om zo weinigmogelijk dilataties te krijgen, is besloten de verbindingstunnelals ??n monoliete tunnelmoot uit te voeren. Deze tunnelmootis totaal ongeveer 75 m lang. Om de ongeveer 20 m is eenkrimpstrook (een later gestorte strook) opgenomen in devloer, wanden en het dak. Zo worden de spanningen tengevolge van de verhardingskrimp gereduceerd. De bouwputheeft een gelijk principe als die van de moot rotonde, dusuitgevoerd met onderwaterbeton, damwanden, stempels. Ookhier is de onderwaterbetonvloer losgekoppeld van de perma-nente vloer en de palen. De damwanden van de bouwputmoesten worden aangesloten op de buitenwand van deSchouwburgpleingarage. Om geen nieuw damwandslot aan deSchouwburgpleingarage te hoeven maken, is gebruikgemaaktvan jetgroutkolommen.WindbelastingDe verbindingstunnel loopt rakelings langs de circa 70 m hogeCalypso-woontoren. Deze woontoren moet grote windbelas-tingen af kunnen dragen via de palen naar de grond. Daaromwordt de verbindingstunnel in de eindfase horizontaal belasten de bouwput in de bouwfase. In een vroeg stadium heefthierover afstemming plaatsgevonden met de constructeur vande Calypso-woontoren. Zowel de bouwput als de verbindings-tunnel zelf zijn berekend op horizontale gronddrukken vanorde grootte 175 kN/m.Probleem tijdens ontgraving verbindingstunnelTijdens het nat ontgraven is aan de buitenzijde van de bouw-kuip ter hoogte van de aansluiting op de Schouwburgpleinga-rage (zijde van de Doelen) tot tweemaal toe plaatselijk grondweggezakt. Daarbij is zand van onder de -2 vloer van deSchouwburgpleingarage de bouwkuip ingestroomd. Hetniveau van ontgraving lag op dat moment al voor een deelonder de onderkant van de -2 vloer van de Schouwburg-pleingarage. Ook is grond ingespoeld door de groutkolomtussen garage en bouwput. Maatregelen in de vorm van eenextra (kort) damwandscherm en groutkolommen naast deSchouwburgpleingarage hebben ervoor gezorgd dat de ontgra-ving alsnog kon worden gerealiseerd, het onderwaterbetongestort en de bouwkuip drooggezet. Het incident heeft geleidtot een vertraging van ongeveer acht weken.Doorbraak naar SchouwburgpleingarageDe aansluiting op de bestaande Schouwburgpleingarage wordtgerealiseerd door middel van een doorbraak in de betonnenbuitenwand op het -2 niveau van de garage. De betonnenbuitenwand van de Schouwburgpleingarage is voor de door-braak versterkt met een nieuw gestorte betonnen schil rond dete maken sparing. Deze schil is gedilateerd uitgevoerd ten66 Verwijderen damwandscherm voor de moot tramplaat (op de foto reedsgebouwd) ten tijde van de bouw van de verbindingstunnelParkeergarages gekoppeld 52014 81Tot slotDe complexe omgeving was bepalend voor het ontwerp en deuitvoering van de verbindingstunnel. Veel constructievekeuzen zijn gemaakt in verband met de bouwfase. De opleve-ring van de ondergrondse straat wordt eind september 2014verwacht, waarna de maaiveldinrichting kan worden afgerond.Dan is het stationsgebied, naast een effici?nte mogelijkheideen parkeerplaats te zoeken, ook een mooi verblijfsgebied opmaaiveld rijker. PROJECTGEGEVENSproject Aansluiting Kruispleingarage op Schouwburgpleingarageopdrachtgever Gemeente Rotterdamconstructief ontwerp Ingenieursbureau Gemeente Rotterdamarchitectonisch ontwerp Maarten Struijs, IngenieursbureauGemeente Rotterdamaannemer verbindingstunnel / aanpassingenSchouwburgpleingarage Van Hattum en Blankevoortaannemer moot rotonde / tunnel onder tramplaat BesixUitvoeringHet aanpassen van een bestaande constructie brengt bepaalderisico's met zich mee. Dat is ook tijdens de uitvoering van deSchouwburgpleingarage gebleken. Regelmatig werden afwij-kingen ten opzichte van beschikbare gegevens uit het archiefgeconstateerd. Zo bleek tijdens het inboren van stekken datbestaande wanden minder dik waren dan ze op tekeningstonden en bleken extra sparingen aangebracht.ChronologieVanwege de planning en om kosten te besparen, zijn projecton-derdelen van de ondergrondse parkeervoorziening in verschil-lende bestekken ondergebracht. De chronologische volgorde vanuitvoering was:1 Bestek voorinvestering tramplaat (dak moot tramplaat), uitge-voerd door CFE nv en opgeleverd in 2005.2 Bestek Weenatunnel: voorzieningen in- en uitrit opgenomenin bestek zuidelijke buis Weenatunnel, uitgevoerd door BAMCiviel bv en opgeleverd in 2009.3 Kruispleinparkeergarage met tunnelmoot rotonde en tunnel-moot onder de tramplaat, uitgevoerd door Besix en opgeleverdin 2013.4 Verbindingstunnel en verbouwingen aan de Schouwburgplein-garage, worden nog uitgevoerd door Van Hattum en Blanke-voort, de oplevering wordt in het najaar van 2014 verwacht...NAPventilatiesparingnieuwenieuwe kanaalplatenhellingbaan deels geslooptnoodtrappenhuisPath?-bioscoop-2 vloerdoorbraakverbindings-tunnel-1 vloerSchouwburgpleingarage787 Vlechtwerk van de verbindingstunnel met een aanzicht van de buitenwandvan de Schouwburgpleingarage8 Langsdoorsnede aansluiting verbindingstunnel op Schouwburgpleingarage