C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2002 1 43Hetspoortrac?Amsterdam?DenHaag doorkruist het bouwterrein.De bestaande parkeergarage P1wordt over de twee onderste lagenuitgebreidtottegendeNS-tunnel.Dit zijn de niveaus ?2 en ?1 in eenkelder, losgehouden van de be-staande tunnelconstructie. Niveau0, +1 en +2 lopen door over detunnel tot aan de verhoogde toe-voerwegen. Een deel van de par-keergarage is op de tunnel gefun-deerd (fig.1).Aan de zijde van de Schiphol Bou-levard verrijzen naast de huidigevier nog eens vier kantoortorensmet een maximale hoogte vancirca 48 m (foto 2). De doorgangnaar Schiphol Plaza wordt door-getrokken tot voorbij de laatstetoren. In de toekomst zal ook hetHiltonhotel op deze traverse aan-sluiten.B o u w k u i p e n k e l d e rDe uitvoering van de bouwputwordtinbelangrijkematebepaalddoor de aanwezigheid van de NS-spoortunnel. In het bouwterreinvertakt deze in twee tunneldelen.De betonnen kelder sluit aan opde noordelijke, recent gebouwdetunnelbuis.Uitbreiding van h?t ondernemend hart van SchipholWTC Schiphol AirportJ.W. van Dorst, Royal Haskoning (voormalig De Weger Architecten- en Ingenieursbureau)J. Maasland en R.L. van Leeuwen, Aannemerscombinatie Volker Wessels Stevin Bouw (Boele & van Eesteren enVisser & Smit Bouw) ? IBC Utiliteitsbouw vofHet World Trade Center (WTC) groeit uit haar jasje. Begin 2001 is de uit-voering gestart van de uitbreiding van het kantorencomplex op Schiphol-centrum. Het huidige WTC, bestaande uit een parkeergarage, kantoren en eentraverse naar Schiphol Plaza, wordt vergroot aan westelijke zijde, richtingrijksweg A4. Opdrachtgever Schiphol Real Estate heeft enkele jaren gewerktaan de bouwvoorbereiding, tezamen met het ontwerpteam BenthemCrouwel NACO (architect, projectmanagement), De Weger (adviseurconstructie) en Van Heugten (adviseur installaties). AannemercombinatieVolker Wessels Stevin Bouw ? IBC Utiliteitsbouw is de bouwer.traverse metextra kantoorvloerop niveau +3kantorenparkeergaragehellingbanenbestaande NS-tunnels2 | Uitbreiding WTC; langsSchiphol Boulevardkomen naast de vierbestaande nog vierkantoortorens1 | Dwarsdoorsnede overkantorencomplexC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2002 144De bodem bestaat uit een niet-draagkrachtige laag van klei enzand tot aan de waterafsluitende,ongeveer 1 m dikke veenlaag opcirca NAP ? 11,00 m. Onder deveenlaag bevinden zich draag-krachtige, vaste zandlagen. Destijghoogte van het diepe grond-water ligt op een gemiddeldewaarde van NAP ? 4,50 m, onge-veer een halve meter onder maai-veld. Ook met het oog op ver-plaatsingvandeNS-tunneldienende waterstanden gehandhaafd teblijven.Gekozen is voor een bodemaf-sluiting van onderwaterbeton.Toename van de verzilting van debovenste grondlagen is hierdooreenvoudig te voorkomen en destabiliteit van de NS-tunnel isbeter te waarborgen. Stalen dam-wanden vormen de begrenzingvan de bouwput. Tegen de NS-tunnelisindebouwputeenstalenschoorconstructie voorzien die detunnel op zijn plaats houdt.BesteksontwerpNa ontgraven van de bouwputworden prefab betonpalen, metmaximale afmetingen 420 x 420mm2, vanaf pontons geheid.Direct naast de NS-tunnels wor-den twee rijen vibro-combinatie-palen geslagen, totaal 100 stuks.Het ontwerp gaat uit van een con-structievloer op onderwaterbe-ton, met versterkte stroken voorde afdracht van belastingen uitparkeergarage en kantoren. Dedikte van de monoliet afgewerktevloer is 500 mm, oplopend tot 585mm voor het afschot. De ver-sterkte stroken zijn 3000 mmbreed en 1000 mm dik, doorlo-pend op een onderlinge stramien-afstand van 17,00 m. Dubbele rij-en trekpalen onder de versterktestroken doen in eindfase dienstals drukpalen. De kelderwandenzijn vrij uitkragend uit de kelder-vloerenwordeninhetwerkgestort.In het ontwerp is de kelder van120 x 140 m2 in zes bouwdelenonderverdeeld. Dilatatieprofielenin vloeren en wanden garanderendewaterdichtheid.Terplaatsevande overgang naar de bestaandekelder is destijds een dilatatiepro-fiel in de vloeren en wanden opge-nomen.F i x a t i e N S - t u n n e lIn de eerste fase van het WTC isde (daar veel bredere) NS tunnelop zijn plaats gehouden doorgroutankers, bevestigd aan hetdek van de tunnel. Deze methodebleek voor de uitbreiding om tweeredenen niet geschikt: Nu dienentwee tunnelbuizen gefixeerd teworden. Groutlichamen van denoordelijke buis zouden terecht-komen tussen de palen van deoudere, zuidelijke tunnelbuis.Bovendien is de kantelstabiliteitvan de veel smallere tunneldelenniet gewaarborgd door groutan-kers aan de bovenzijde.Het tunneldek van de noordelijkebuis wordt op zijn plaats gehou-den door stalen drukpalen met3 | Verschillende bouwfasenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2002 1 45een schoorstand van circa 45?.Tevens is v??r het ontgraven aande tunnelteen een stempel aan-gebracht door middel van grout-injectie. In overleg met de beheer-der van de tunnel is een ge-faseerde uitvoering opgesteld inzeven stappen (fig. 3). Pas na ge-reedkomen van de kelder ontstaatweereennatuurlijke,stabielesitu-atie.BewegingenvandeNS-tunnelen grondwaterstanden in de na-bije omgeving worden gedurendede bouw nauwkeurig gemeten.In de tunnelbuis naast de bouw-put is een meetsysteem aange-bracht.Ditsysteembestaatuiteentachymeter en groot aantal spie-gels die steeds nabij de overgangtussen twee tunnelmoten, demeest kritische positie, zijn aan-gebracht. Om verstoringen tevoorkomen meet de tachymeter's nachts, geheel zelfstandig. Degegevens worden opgeslagen ineen aan de tachymeter gekop-pelde laptop; via een mobiele tele-foon vindt de uitwisseling van degegevens plaats. Na een vertaal-slag worden de verplaatsingen inhorizontale en verticale richtinggepresenteerd tot nauwkeurighe-den van 0,1 mm. De absolutewaarden van verplaatsingen be-dragen tot nu toe minder dan5 mm, over een tunnellengte vanmeer dan 120 m. Temperatuurin-vloeden van de seizoenen zijnhierin meegenomen (fig. 4 en 5).P a r k e e r g a r a g eDe kolommen en balken van deparkeergarage zijn van geprefa-briceerd beton. De stabiliteit vande maximaal vier verdiepingenhoge constructie is verzekerddooringeklemdekolommenindekeldervloer op niveau ? 2. Dezein het werk gestorte vloer wordtmonoliet afgewerkt en inge-strooid. De vloeren van de overigevier parkeerdekken zijn voorge-spannen TT -platen met een over-spanning van 17,00 m. Onder dekantoren worden druklagen opdeze platen gestort.K a n t o r e n e n t r a v e r s eTwee kantoorvleugels zijn aanelkaarverbondendoormiddelvaneen betonnen kern. Deze in hetwerk gestorte kern wordt vanuitde keldervloer opgetrokken meteen klimbekisting. De beschik-bare bouwtijd vereist de inzet vanmeerdere bekistingen, zodat tweekernblokkenbijnagelijktijdigver-rijzen.De kantoortorens kennen eenstramien van 14,40 m. De onder-gelegen parkeergarage gaat uitvan een 17,00 m stramien. Deovergang van de draagconstructievan de torens naar de parkeerga-rage bestaat uit schuin geplaatste,Y -vormige kolommen. De hier-voor noodzakelijke trekbandenzijn opgenomen in de prefab con-structie van de parkeergarage.Geprefabriceerde pi-frames vor-meetpuntbestaand12131211109876543zuid buisnoord buisbestaande NS tunneluitbreiding kantorencomplex-1,00-0,50-0,500,000,501,001,502,002,503,003,504,004,505,0012345678910111213Verplaatsingen[mm]week 40week 41week 42week 43week 44week 45week 46week 4724 | Meetpunten t.p.v.NS-tunnel5 | Horizontale verplaat-singen haaks op hetspoorC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2002 146men dragende gevels. Kanaalpla-ten overspannen in ??n keer vangevel naar gevel. Op deze wijzeontstaan kantoren die zeer flexi-bel zijn in te delen (fig. 6 en 7).De traverse verbindt de parkeer-garage en kantoren met SchipholPlaza. Deze doorgang is een on-derdeel van de parkeergarage opniveau +2. De TT-platen zijn hierplaatselijk hoger uitgevoerd envoorzien van een druklaag. Dezevloer is zo geschikt voor een ho-gere veranderlijke belasting dande parkeergarage. De karakteris-tieke stalen huifconstructie isgemaakt van staal. Kolommen enspanten dragen hun belastingenaf op de ondergelegen draagcon-structie van de parkeergarage.V o o r s t e l a a n n e m e r s -c o m b i n a t i eDe aannemerscombinatie heeftbij de start van de bouw voorge-steld het ontwerp van de kelder-vloer en fundering te wijzigen.Het voorstel is gebaseerd op hetafvoeren van belastingen directnaar de ondergrond op die plaat-sen waar ze optreden. Zo kan eenvlakke vloer gemaakt worden meteen minimum aan verzwaringen.De dikte van onderwaterbeton,constructievloer, paalafmetingenen -aantallen worden geoptima-liseerd. Dilatatievoegen blijvenachterwege. Het aantal uitvoe-ringscompartimenten is beperkt(fig. 8 en 9).Afdracht belastingenUitgangspunt was dat het zoveelmogelijk `zonder omwegen' af-voerenvanbelastingenzouleidentot de meest economische funde-ring. Om dit te realiseren is ge-bruikgemaakt van in het werkte maken gewapend-betonpalenvan grote afmetingen, op dieplaatsen waar via de kolommenhoge neerwaartse verticale belas-tingen zullen optreden. Hierbijis onderscheid gemaakt tussenmiddelzware palen ? 1000 mmen zware palen ? 2000 mm.De rekenwaarde van de neer-waartse verticale belasting op depalen ? 1000 mm varieert tussen2700 kN en 4000 kN; de palen? 2000 mm krijgen een belastingtussen 10 000 kN en 13 000 kN.Voor het leveren van voldoendedraagvermogen zijn de lengtenvan de palen per punt afgestemdop de maatgevende belastingen.Voor een voldoende betrouwbaredimensionering is ter plaatse vanelke zware paal een aanvullendesondering gemaakt tot voldoendediepte beneden het vereiste punt-niveau.Door het toepassen van de zwarepalen ter plaatse van de gecon-centreerde neerwaartse belastin-gen is verder over het geheleoppervlak van de parkeergarage-vloer opwaartse belasting aanwe-zig, die door de prefab betonnentrekpalen wordt opgenomen.Vlakke vloeren, minimum aan ver-zwaringenEen vlakke vloer heeft voordelenvoor de benodigde uitvoeringstijden de kosten ten opzichte van eenvloer met verzwaringen. De con-structie van het oorspronkelijkefunderingsontwerp voor de sta-biliteitskernenendenoodtrappen-huizen is gehandhaafd: vlakkefunderingsplaten met dikten van1500 mm en 1000 mm, onder-steund door prefab betonpalen.De voorgestelde wijziging tenopzichte van het oorspronkelijkeontwerp betreft het laten verval-len van de 500 mm dikke strokenonder de vloer. In het besteksont-werp waren deze stroken bedoeldvoor het verdelen van de zeergrote geconcentreerde verticalebelastingen over meerdere palen.Door het rechtstreeks afvoerenvan de geconcentreerde belastin-genwasdenoodzaakvandezever-zwaringen niet meer aanwezig.Ter plaatse van de buitenwandwas in het besteksontwerp rond-omeenverzwaringaanwezigvoorhet leveren van een voldoendeinklemmingsmogelijkheid voorde wand. Die verzwaring is ge-handhaafd, met dien verstandedat een vloeiende, hellende over-gang naar de vlakke vloer is gere-aliseerd. Hiermee is voorkomendat onder de vlakke vloer een ver-ticale bekisting zou moeten wor-den toegepast.+12+4+2-2overgang Y-kolommenkantoorparkeergaragekeldervloer000-6.465+43.350130013001700014400+4+2parkeerdekkantoorverdiepingTT-platentussen Y-kolommen600x600prefab kolom400x600prefab kolomvoorgespannen balk1800720036003600360018006 | Doorsnede over kantoor7 | Zijaanzichten spantenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2002 1 47Een belangrijke overweging voorhet laten vervallen van verzwarin-gen onder de vloer was dat daarbijhet niveau van de onderkant vande constructie hoger is dan in hetoorspronkelijke ontwerp. Hier-doorisdeopwaartsebelastingdoorhet grondwater (spanningswater)gereduceerd, waardoor gunstigerbetonafmetingen konden wordengerealiseerd. Bovendien hoeftminder graafwerk (onder water)te worden verricht. Een bijko-mend voordeel is dat ook de afme-tingen van de damwanden diedienst doen als compartimente-ringswand, konden worden gere-duceerd.Optimalisering van het ontwerpVoor het bereiken van een mini-mum aan kosten voor het totaalvan ontgraven, leveren en heienvan palen en maken van de on-derwaterbetonvloer en de kelder-vloer, is een kostenvergelijkinggemaakt voor toepassing van pre-fab betonnen trekpalen met ver-schillende afmetingen. Geblekenis dat een alternatief met eengroter aantal prefab betonpalenvan geringere afmetingen dan inhet bestekontwerp, leidde tot ge-ringere totaalkosten. In dat alter-natief was het mogelijk zowel dedikte van de onderwaterbeton-vloer als die van de keldervloer tereduceren.Voorts is in de optimaliseringgebruikgemaakt van het feit datde zware vloerstroken, waaronderzich in het oorspronkelijke ont-werp een concentratie van palenbevond, zijn vervallen. Hierdoorwas het mogelijk een gunstigerverdeling van de prefab betonpa-len te realiseren, met over de ge-hele oppervlakte van de parkeer-garagevloer gelijke vloervelden.DilatatievoegenIn het voorstel van de aannemergeldt als uitgangspunt dat in elkeopvolgende doorsnede van dekeldervloer de verhouding tussenvloerdikte, betonsterkteklasse enhoeveelheid wapeningsstaal zo-danig moet zijn, dat over hetgehele vloeroppervlak de con-structie waterdicht is. Aan dezevoorwaarde moet worden voldaanbij elke maatgevende combinatievan trekkrachten, buigende mo-menten en opgelegde vervormin-gen. Opgelegde vervormingenkunnen het gevolg zijn van ver-hinderde lengteveranderingen alsgevolg van krimp en tempera-tuurveranderingen. Als de meestbetrouwbare ontwerpvoorwaardewordt daarbij gezien dat lengte-veranderingen als gevolg vankrimp en temperatuurverande-ringenzullenwordenverhinderd;het aanbrengen van dilatatievoe-gen zal dit nooit volledig ophef-fen. In dit project zouden dilata-tievoegen slechts plaatselijk engedeeltelijk de lengteveranderin-gen toestaan die `spontaan' zou-den willen optreden.Om deze redenen is ervoor ge-kozen als uitgangspunt voor dedimensionering rekening te hou-den met de opgelegde vervormin-gen die maximaal kunnen optre-den. Bij de maximale combinatievan krimp en temperatuurdalingzaleenevenwichtontstaantussenopgelegde verlenging van de vloeren horizontale verplaatsing vande koppen van de palen. De weer-stand die behoort bij de paalkop-verplaatsingen is bepalend voorde grootte van de opgelegde ver-lenging in de vloer. Gebleken isdat het aanbrengen van dilatatie-8 | Bestekoplossing kelder-wand en keldervloer(boven)9 | Alternatief aannemer-combinatie(onder)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2002 148voegen, in combinatie met hetgenoemde uitgangspunt, niet zin-vol is.Compartimenten in de uitvoeringIn het oorspronkelijke ontwerpwas een koppeling aanwezig tus-sen de dilatatievoegen en de com-partimenteringswanden. De com-partimenteringswanden dienenom de fundering en de kelder-vloer in niet te grote delen tekunnen uitvoeren. Door het latenvervallen van de dilatatievoegenwas de mogelijkheid aanwezigeen meer optimale verdeling incompartimenten te kiezen. Hetaantal compartimenten is hier-door gereduceerd, waardoor dehoeveelheid daarvoor benodigdedamwand geringer is gewordendan oorspronkelijk.Koppeling onderwaterbeton aanconstructievloerTussen de bovenkant van de on-derwaterbetonvloer en de kelder-vloer is ruimte aanwezig doordathet niet mogelijk is de onderwa-terbetonvloer vlak af te werken.Deze ruimte moet worden voor-zienvaneenuitvullaagomdefun-daties van de stabiliteitskernen ende parkeergaragevloer in de juistevorm en afmetingen te kunnenmaken.Bij lang aanhoudende strenge vorstkan boven de onderste vloer van deparkeergarage de temperatuurbenedenhetvriespuntdalen,terwijlde temperatuur onder het onder-waterbeton boven het vriespuntblijft. In de daarbij behorende tem-peratuurgradi?nt is de gemiddeldetemperatuur van de parkeergarage-vloer lager dan de gemiddelde tem-peratuur van het onderwaterbeton.Dit heeft tot gevolg dat de tempera-tuurverkorting van de parkeergara-gevloer groter is dan die van deonderwaterbetonvloer.De palen zijn verbindende ele-menten tussen beide vloeren.Als gevolg van de extra verkortingvan de parkeergaragevloer ten op-zichte van de onderwaterbeton-vloer bestaat het gevaar dat depalen horizontaal zullen afschui-ven. Dit wordt voorkomen door-dat het vulbeton tevens voor eenvoldoende sterke verbinding tus-sen beide vloeren zorgt. In het be-stekisoverigenszandvoorgesteld.Ongewapende onderwater-betonvloerHetafdragenvandebelastingnaarde palen is beschouwd met behulpvan de drukbooganalogie. Het ver-schil in verlenging tussen lichteen zware palen is in rekening ge-bracht door het beschouwen vande vloer als verend puntvormigondersteund met verschillendeveerstijfheden. Gebleken is dat devloer in ongewapend beton niet instaat is de opgelegde vervormingals gevolg van de maatgevendetemperatuurverlaging in de ge-bruikstoestand, te weerstaan.Dit heeft geleid tot de voorwaardedat de onderwaterbetonvloer nietzonder `bescherming' mag wor-den blootgesteld aan de maatge-vende lage temperatuur. Het ver-wijderen van het water boven deonder water gestorte vloer en hetuitvoeren van de keldervloer moe-ten dus plaatshebben in periodenmet voldoende hoge temperatu-ren,omdatervanwordtuitgegaandat de onderwaterbetonvloer ge-scheurd zal zijn na een periodemet lage temperatuur.Wapening van de keldervloerEengescheurdeonderwaterbeton-vloer betekent dat de constructie-vloer over het gehele oppervlak deopwaartse waterbelasting van 6 mwaterkolom moet kunnen afdra-gennaardepalen.Daarbijdientdescheurwijdte in de relatief geringevloerdikte beperkt te blijven totminder dan 0,1 mm.De wapening van de keldervloeris gekozen met een staafafstandvan 100 mm hart op hart, hetminimum waarbij de betonspecienog goed te storten en te verdich-ten is. Aanleiding hiervoor washetgegevendatdebenodigdehoe-veelheid wapeningsstaal geringeris naarmate de kenmiddellijnkleiner is. Maatgevend hiervoor isde strenge voorwaarde voor descheurwijdte.Gebleken is dat met beton B 35 eneen basisnet ? 16 mm aan allevoorwaardenkonwordenvoldaan.Op voorstel van het vlechtbedrijfzijn staven ? 16 mm vervangendoor bundels van twee staven?11,5mm.Hierdoorwashetmo-gelijk fabrieksmatig netten te ver-vaardigen van grote afmetingen,waardoor de benodigde uitvoe-ringstijd werd gereduceerd.Doordekeuzevanzwarepalenterplaatsevandegeconcentreerdebe-lastingen uit de bovenbouw zijnalleennogresulterendeneerwaart-se belastingen aanwezig ter plaat-se van de dikke vloergedeeltenvan de stabiliteitskernen en trap-penhuizen. Hier zijn grotere ken-middellijnen toegepast (fig. 10).U i t v o e r i n g , g r o n d w e r k e nb o u w k u i pPlanningDe werkzaamheden zijn gestartin oktober 2000, de totale bouw-tijd is 34 maanden. Er zijn driedeel-opleveringen, te weten: 1 no-vember 2002 parkeergarage, 1 de-cember 2002 kantorenblok E & Finclusief traverse en 1 juli 2003kantorenblok G & H inclusieftraverse. Deze laatste datum istevens ook de eindoplevering.10 | Wapening van dekeldervloerC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2002 1 49Globale werkvolgordeVolgens bestek:damwanden ? grondwerk? nat heiwerk ? onderwaterbeton.Alternatief van de aannemer:damwanden ? boorpalen enschroefboorpalen ? grondwerk? nat heiwerk ? onderwaterbeton.Het voordeel van de alternatievewerkvolgorde is dat damwandenen boorpalen/schroefboorpalengelijktijdig kunnen worden uitge-voerd,waardoortijdwordtgewon-nen.DamwandenDe afmeting van de bouwkuip is120 x 160 m2, onderverdeeld indrie compartimenten (foto 11).Rondom de bouwkuip zijn dam-wandplanken ingetrild, langs deSchiphol Boulevard is het dam-wandschermverankerdmetgrout-ankers, de rest is vrij uitkragend.De compartimenteringswandenzijn ook als damwand uitgevoerd.De planken zijn gemiddeld 15 mlang. De compartimenterings-wanden worden afgebrand op hetonderwaterbeton, de plankenrondom de kuip worden getrok-ken nadat de kelderwanden zijngestort.Grote BoorpalenDe in de grond gevormde palen? 2000 mm zijn gemaakt vanafhet maaiveld. Met behulp van eenkellyboor wordt een verticaal rondgatgeboord.Ominstortenvanhetgat te voorkomen wordt tijdenshet boren voortdurend bijgevuldmetbentonietsuspensiealssteun-vloeistof. Als het gat op diepteis wordt de bentonietsuspensiegereinigd kort voordat de paalwordt gestort en de wapenings-korf wordt geplaatst. Door debetonspecie via een stortbuis in tebrengen wordt van onderaf hetbentoniet in de paal verdrongendoor het zwaardere beton. Voorhet storten is een betonpompgebruikt. De betoniet wordt her-gebruikt, hiervoor is in het werkeen tijdelijke installatie ingericht.De lengte van de palen varieertvan 14 tot 28 m, de palen zijn opdiepte afgestort, met kleine over-hoogte. De ruimte, tussen boven-kant paal en maaiveld is gevuldmet grind. De productie van dezepalen lag op 1 stuks per dag. Dewapeningskorf bestaat uit 24 ? 25mm, lang 12 m.SchroefboorpalenDe in grond gevormde palen?1000mmzijneveneensgemaaktvanaf het maaiveld en zijn als`normale' schroefboorpalen uit-gevoerd. De lengte van de palenvarieert van 10 tot 21 m, ook dezepalen zijn op diepte afgestort. Deproductie van deze palen lag op 4stuks per dag. De schroefboorpa-len zijn gewapend met 12 ? 32mm, lang 5,5 m en 1 centrale staaf? 63 mm over de gehele lengtevan de paal.GrondwerkVan de totaal 120 000 m3te ont-graven grond is het grootste deelnat ontgraven met twee zwarehydraulische graafmachines van-afzogenaamde`kaden'.Dezelepel-den met hun lange armen de putleeg, de machines werkten vanvoor naar achter en ze ruimden dekade zelf op. Ze stonden droogmaar groeven nat. Een derdegraafmachine sloeg de natte klei-en veenachtige grond over in eenvrachtauto. Voor het afgraven vande laatste meter zand is een jet-pomp ingezet, deze harde zand-laag was niet te ontgraven metgraafmachines.Dejetpompspootmeteendrukvan100barhetzandlos. Een pomp zoog het zand-watermengsel op en perste het viaeen persleiding naar een slibde-pot aan de andere zijde van Rijks-wegA4.Dejetpompinstallatiewasgemonteerd aan een dragline-kraan, die vanaf een ponton delaatste meter kon verwijderen.Voordegehelewaterhuishoudingzijn leidingen aangelegd van hetwerk naar bassins elders op deluchthaven. Zo kon ervoor wor-den gezorgd dat er altijd beschik-king was over voldoende zoetwater, de afvoer van kwelwater enslib.Prefab betonpalenDe circa 2200 prefab betonpalendienen merendeels als trekpalen.Deze zijn geheid vanaf een pon-ton (foto 12). De stellingen warenuitgerust met een hydroblok,waarmee dus onder water geheidkonworden.Eenbijkomendvoor-deel was voor de gasten van hetnaast gelegen Hiltonhotel dat ditrelatief `stille' blok, onder water`geruisloos' kon heien. Er zijntweeheipontonsendiversepalen-11 | Bouwput metcompartimentering;aan de rechterzijde isafstand gehouden totde NS-spoortunnelC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2002 150pontons ter bevoorrading van deheipontons ingezet. Met twee stel-lingen tegelijkertijd is een pro-ductie van ruim 20 palen per daggehaald. Een bijzonder aandacht-punt was de maatvoering van deheipalen. Op de heiblokken waseen spiegel gemonteerd, ??nmaatvoerder met een tachymeterkon beurtelings de beide stellin-gen aanwijzingen geven zodatdeze op de juiste positie gema-noeuvreerd konden worden.OnderwaterbetonNa het heien is het bezonken slibweggezogen en is de put stort-klaar gemaakt. Daarna is het on-derwaterbeton gestort door mid-del van de hop-doppermethode.Het onderwaterbeton is 1,15 mdik en deels onder een helling vanmaximaal 1 op 10 gestort. Totaalis er 18 000 m3 onderwaterbetonverwerkt. De grootste stort was6600 m3 en duurde drie dagen.KranenDoor de locatie en de beperkteruimte rondom het gebouw washet alleen mogelijk de kranen inhet gebouw te plaatsen. Er is eenrijdende torenkraan ingezet omde constructievloer en de kelder-wanden te maken. Deze kraanrijdt over het onderwaterbeton(foto 13). Twee torenkranen zijningezet voor het klimmen van kis-ten van de kantoortorens (foto 14)en later voor de prefab montagehiervan. Voor de montage van hetprefab beton van de parkeerga-rage is lang gezocht naar eengeschikte kraan, de zwaarste ele-menten hebben namelijk eenmassa van 18 ton. De keuze is ge-vallen op een topkraan met eengiek van 60 m en een hijsvermo-gen van 20 ton op 50 m afstand.Van deze uitvoering zijn er inEuropa maar twee beschikbaar.De compacte situatie had ook totgevolg dat de kranen erg hoogmoesten worden. Daardoor konhet kranenplan invloed hebbenop de zichtlijnen vanuit de ver-keerstoren en de betrouwbaar-heid van de radarinstallaties. Nauitgebreid overleg met de lucht-haven Schiphol en de betrokkeninstanties, konden deze geplaatstworden zoals gewenst, zonderafbreuk te doen aan de veiligheidvan de luchthaven. 12 | Heien prefab beton-palen vanaf ponton13 | Over onderwaterbetonrijdende torenkraanvoor constructievloeren kelderwanden14 | Aanzet klimbekisting enopbouw torenkraan