30 5 2014 Zin en onzin van NEN 8700 ir. Ernst F. de Beaufort EversPartners Ingenieursbureau Ervaringen van een restauratieconstructeur Als een bezitter van een oude woning mij vraagt of bijvoorbeeld een fundering, balklaag of stabiliteitsconstructie nog voldoet, antwoord ik vaak bevestigend. Ik zie dan dat het materiaal in goede staat is en dat de constructie, na een levensduur van meer dan honderd jaar, geen schade vertoont. Maar als ik eraan ga rekenen volgens de huidige bouwregels, zou ik de constructie volledig moeten afkeuren. Klanten begrijpen dat niet en ik eerlijk gezegd ook niet. Waarom is er zo'n discrepantie tussen hetgeen ik als ervaren, rationeel denkende restauratie - constructeur zie en de beoordeling volgens regelgeving? 1 Zin en onzin van NEN 8700 opinie 31 400 jaar grachtengordel Wat levensduur van bouwwerken betreft is de Amsterdamse binnen- stad hét voorbeeld. De grachten- gordel is het eerste projectmatig opgestelde, geplande nieuwbouw- project ter wereld. Een Vinex-locatie avant la lettre. De levensduur van de grachtenpanden aldaar is feno - menaal. Tot de dag van vandaag is het metselwerk van de bouwmuren vrijwel even sterk als tijdens de bouw, de sterkte van de houten balklagen is praktisch onveranderd of door veroudering zelfs sterker dan voorheen. De funderingen functioneren conform verwachting en tonen zelden tekenen van spon- taan bezwijken. Formele regelgeving was er in de tijd dat deze panden werden gebouwd nauwelijks. De gilden (metselaars, timmerlieden, houtza- gers, schilders, ijzersmeden) hadden ruime ervaringsdeskundigheid en zorgden zelf wel voor de kwaliteit van de bouwconstructies, bijge - staan en gecontroleerd door de particuliere bouwheer, de architect. De huizen staan nu weliswaar een beetje scheef, roestende muuran- kers willen nog wel wat scheuren veroorzaken en lekkende daken zorgen voor de nodige ellende. Dit soort zaken heeft eigenlijk vooral te maken met (gebrek aan) goed onderhoud. Maar nooit is er sprake van feitelijke constructieve onveilig- heid. Een fundering kan ongelijkma- tig zakken, maar zal zonder uitwen- dige calamiteitsbelasting (Vijzel- grachtbouwputten, ondoordachte verbouwingen) geen krimp geven. Ik heb dan ook nog nooit een bou- winspecteur ontmoet die me kon vertellen dat een historisch bouw - werk spontaan bezweek door 'beëindiging van de technische levensduur'. Het betreft altijd een externe factor. Europese normen Nu, 400 jaar na de 'Vinex grachten- gordel', hebben we een revolutio - naire ontwikkeling van mechanica en materiaalkunde doorlopen. Onderzoeksinstituten hebben decennialang de meest ingewik - kelde statistische analyses en onwaarschijnlijk knap materiaalon- derzoek uitgevoerd. We bouwen ranker, hoger, verder, lichter en (relatief ) goedkoper dan ooit. In Nederland is die enorme kennisex - plosie vergezeld gegaan van een vergelijkbaar heftige normenont - wikkeling. Er worden steeds gede - tailleerdere bouwregels gemaakt, met steeds betere wetenschappe - lijke onderbouwing. Deze normen zijn weer deel geworden van bijzon- der ingewikkelde bouwregelgeving (fig. 2). Dit heeft in de afgelopen decennia geleid tot een proces waarin door Europese normcom- missies afspraken zijn gemaakt over de vorm en inhoud van de huidige regelgeving: de Eurocode. Met wetenschappelijke precisie zijn enorme boekwerken met formules gemaakt, vol eindeloze hoeveelhe - den veiligheidsfactoren, uitzonde - ringen, reductiefactoren en toelich- tingen. Parallel daaraan zijn natio - nale bijlagen per individueel land opgesteld met weer een hele grote hoeveelheid uitzonderingen op de hoofdregels, andere factoren en zelfs botte verwijzingen naar de eigen, oude nationale normen. (In feite dat laatste natuurlijk volledig in tegenspraak met de essentie van het Europese eenwordingsproject, maar dat terzijde). Vroeger hadden we normbundels, nu spreken we over normreeksen. Is de bouwveiligheid gediend bij deze ontwikkeling? Ik vermoed van niet, als je je aan de regels houdt dan zijn de bouwwerken nog steeds net zo veilig ontworpen als bij toe - passing van de TGB sinds 1949. Het is allemaal wat ingewikkelder, con- servatiever en soms tegenstrijdiger geworden. NEN 8700 Met het tot stand komen van de Eurocode, was in Nederland de behoefte tot het in regels vervatten van de werkelijkheid nog niet gestuit. Sinds 2012 zijn de algeme - ne regels voor het beoordelen van bestaande constructies en voor ver - bouw (NEN 8700) aangewezen in het Bouwbesluit. NEN 8701 voor het bepalen van de belastingen voor beoordeling van bestaande con- structies, is sinds 2011 definitief. De normcommissies voor de specifieke materiaaleigenschappen bij het beoordelen van bestaande con- structies worden momenteel opgetuigd. NEN 8700 is in het leven geroepen om drie redenen: 1. het is gewoon te duur om het nieuwbouwniveau aan te houden ('voor bestaande bouw valt met name de overweging van kosteneffectiviteit anders uit'), 2. zo kan beter worden bepaald of een bouwconstructie nog veilig is, en 3. het wordt mogelijk gemaakt om via metingen meer te weten te komen over een bouwconstructie. Kostenaspect Het kostenargument is merkwaar - dig. Waarom zou de kostprijs een argument zijn bij het beoordelen van de constructieve veiligheid van een bouwwerk of van een verbou- wing? Je houdt toch je hart vast als dit soort argumenten mee gaat spelen bij het bepalen van con- structieve veiligheid, nieuwbouw dan wel bestaande bouw! Beter beoordelen van bestaande constructie Het argument dat beter bepaald moet kunnen worden of een bestaande constructie veilig is of niet, is de hoofdreden van het normblad. Die nieuwbouwnormen zijn leuk, maar als restauratiecon- structeur kan ik daar niet zo veel mee. In Nederland zijn vele tienduizenden bouwwerken die, getoetst aan de vigerende nieuw - bouwrichtlijnen, volledig door het ijs zakken. Dus voor mij was de introductie van de NEN 8700 een uitkomst. Eindelijk zou er 1 De Waag op de Nieuwmarkt van Amsterdam bleek in 2011 niet meer aan de ´minimale wettelijke handhavingstermijn bij verbouw van 15 jaar' te voldoen; funderingsherstel was noodzakelijk foto's: Ernst de Beaufort2 Bouwregelgeving anno 2014; deze structuur tart alle logicabron: Verdiepingscursus Regelgeving, Expertisecentrum Bouw 2 Samenhang documenten waarnaar Woningwet en Wabo vewijzen in 2012 Woningwet / WABO Bouwbesluit 2003 Bouwverordening Gebruiksbesluit Bouwbesluit 2012 Ministeriële regelingen (BB2012 en drinkwaterleidingen) BOR Bblb Biab MOR Nederlandse praktijkrichtlijnen Kwaliteitsverklaring/ CE-markering NEN's Zin en onzin van NEN 8700 5 2014 32 opinie gedwongen vereenvoudigingen van mechanicaprincipes, is het effect van de gereduceerde factoren van NEN 8700 klein. Rechtens verkregen niveau NEN 8700 stelt dat we een bestaan- de constructie mogen beoordelen op zijn rechtens verkregen niveau. Dat wil zeggen: volgens de norm die gold op het moment van de bouw. Maar dan moet dat er wel zijn. Alle vooroorlogse bouwwerken vallen daar dus niet onder omdat die niet conform een traceerbare norm zijn gebouwd. Bovendien is het een hele toer om je te verdiepen in oude normen en in de praktijk kunnen alleen de heel oude con- structeurs ('de rechtens verkregen constructeurs', zij die nog kunnen 'crossen') onder ons er hier en daar een graantje van meepikken. Redelijke argumentatie nodig De NEN 8700-serie kan nuttig zijn en de markt kan er zeker beter van wor - den. Maar de norm is te beperkt en gaat uit van de rekenkundige, statis- tische methode voor het beoordelen van bestaande bouwwerken. Dat kan nooit volledig zijn. Er zijn genoeg situaties waarin een deskun- dig beoordelaar met redelijke niet-rekenkundige argumenten kan verklaren waarom het bouwwerk in zijn of haar oordeel toch voldoende veilig is. Waarom ´Beoordeling op grond van redelijke argumentatie' niet opnemen in de regelgeving? Dus stel ik voor om in het volgende correctieblad van NEN 8700 de volgende tekst toe te voegen: 'Er zijn gevallen waarin de rekenkundige beschouwing van een constructie geen goed beeld kan geven van de werkelijke constructieve veiligheid. In dat geval moet een deskundige de kwaliteit van de constructie op grond van redelijke argumenten definitief kunnen bepalen.' ? De zin van NEN8700 De toepasbaarheid van NEN 8700 is beperkt. De gereduceerde veilig- heidsfactoren in de conceptversie van de norm waren nog redelijk, maar in de definitieve versie zijn ook die factoren weer opge - schroefd. Voor oude gebouwen, waarvan de blijvende belasting vaak meer dan 70% van het totaal- gewicht is, hebben we daar vrijwel niets aan. Vooral ook omdat we bij gewichtsberekeningen in de Euro - code twee vloeren volbelast moe - ten berekenen, in plaats van één ten tijde van de TGB-normen. In het hele circus van toelaatbare metsel- werk- en houtspanningen en Reactie NEN De NEN normsubcommissie 'TGB Basiseisen en Belastingen', verant - woordelijk voor de totstandkom- ning van NEN 8700, heeft voor verschijning kennis genomen van dit artikel. Zij is nog niet bijeen geweest om de inhoud te bespre - ken. Een eventuele reactie zal in Cement of op Cementonline.nl worden geplaatst. een richtlijn komen die begrip en relativering voor het beoor - delen van bestaande bouw zou introduceren. Proefneming Het laatste argument, mogelijkhe - den voor het betrekken van meting en proefneming in de beoordeling, is volgens het vigerende gelijkwaar - digheidsprincipe in de wet al vast - gelegd om bestaande bouwwerken beter te beoordelen. NEN 8700 verwijst zelf linea recta naar bijlage D van NEN-EN 1990, waarin een methode wordt gegeven om door proefneming eigenschappen van bouwconstructies te bepalen. 3 3 De fundering van Oudezijds Achterburgwal 148-150 in Amsterdam functioneerde tot 2006 uitstekend. Na scheurvor - ming door gemeentelijke werkzaamheden aan de grachtmuren bleek er sprake te zijn van een middeleeuwse fundering op staal. De eigenaar werd door de gemeente aangeschreven voor funde - ringsherstel Zin en onzin van NEN 8700 52014