A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pI n f r a s t r u c t u u rcement 2005 2 111 |Marktwerking in deinfra: A59 sneller gereedtegen lagere kostenfoto: Steef Croonen`A59 eerste autosnelwegproject in PPSBEZINTEER GEBEGINTEen kleine twee jaar na aanvang werkzaamheden zijnalle betrokken partijen nog steeds zeer tevreden over deombouw van de oude N50 (later N59) Rosmalen ? Geffentot volwaardige autosnelweg A59. Maar Maarten van derBent, manager projectfinanciering BAM Groep, noemdezijn presentatie vorig jaar `Bezint eer ge begint' omdat devoorbereiding veel tijd vergt. De A59 wordt namelijk alseerste autosnelweg in ons land als PPS-project uitge-voerd volgens een DBFM-contract. Abstracte begrippendie de komende jaren bij menige projectmanager, aanne-mer en overheidsdienaar hun dagelijks werk gaan bepa-len. Marktwerking in de Nederlandse bouwsector aan hetbegin van een glorieuze toekomst?"De provincie heeft 9 km nieuwe autosnelweg per1 januari 2006, vijf jaar eerder gereed dan geplandtegen minder kosten. Voor alle partijen, publiek enprivaat, is de A59 een leerproces en daar heeft minis-ter Peijs ook toestemming voor gegeven." EricaVergroesen, manager Integrale projectbeheersingPPS A59, benadrukt namens de provincie haar tevre-denheid over de Publiek Private Samenwerking in dePoort van Den Bosch, de constructie waarin Noord-Brabant samenwerkt met Koninklijke BAM Groep,Boskalis en Fluor Infrastructure (foto 1). "Wij wildeneerder bouwen, maar de minister had pas geld na2007 beschikbaar. Zij vroeg ons met een DBFM-voor-stel te komen omdat het Kenniscentrum PPS eenpilotproject zocht. Voor ons een uitdaging om inno-vatief aan de slag te gaan."De eerste plannen voor de ombouw van de N50 totautosnelweg dateren namelijk uit de jaren tachtig.In de jaren negentig voerde RWS een planstudieuit, wat in 1995 tot een Trac?besluit leidde. Datwerd in 1999 herzien, maar het ministerie vanVerkeer en Waterstaat reserveerde geen geld op dekorte termijn voor dit project. Om ervaring op tedoen met nieuwe contractvormen als Design,Build, Finance, Maintain (DBFM) was w?l financi?-le dekking van het rijk beschikbaar. De provinciekreeg een budget van 218 miljoen euro, kon eenaanbesteding uitschrijven en in februari 2003 werdhet contract getekend met de combinatie Poort vanDen Bosch.R i s i c o s p r e i d i n g"We hebben een speciaal projectteam opgezet,omdat dit een groot en innovatief project is voor deprovincie", vervolgt Vergroesen, "en in de aanbeste-dingsfase veel externe deskundigen ingehuurd opjuridisch, technisch, financieel en contractueelgebied." Ook voor BAM is dit een nieuw en grootproject, benadrukt registeraccountant Maarten vander Bent. "Iedereen moet hiervan leren, de provin-cie, wij, Boskalis en zelfs partner Fluor, dat vanuithet Amerikaanse moederbedrijf toch al veel PPS-kennis bezit. Voor de aanleg van de HSL had FluorAmerikaanse specialisten erbij gehaald, nu kunnenook hun Nederlandse specialisten ervaring opdoen.BAM heeft wel ervaring met PPS in het VerenigdKoninkrijk opgedaan, maar dit was toch weer an-ders."'Vergroesen: "Het eerste contractvoorstel was geba-seerd op een Engels contract, maar daar was debasis voor ons niet goed en waren de uitgangspun-ten te eenzijdig. Alle risico's naar de opdrachtne-mer verplaatsen is niet haalbaar. Te hoge risico'sgeeft een hogere prijs en we zochten een evenwich-tige risicospreiding om tot de beste prijs te komen."Van der Bent: "Een oneindig risico kun je niet prij-zen en ook niet hebben als bedrijf. We kunnen besteen lange tijd vooruit kijken en daar risico's innemen, maar dan niet als enige partij. In het con-tract is dat allemaal van tevoren geregeld."Projectmanager A59 Hans Kooijman stelt dat klei-nere vernieuwingen in de uitvoering en regulieronderhoud goed voor de lange termijn zijn in teschatten. "De begroting daarvoor is geen probleemgeweest. Grote innovaties doe je niet snel, je zoekthet in kleinere zaken. Doe maar net alsof je thuiszelf verbouwt: je krijgt een andere kijk op je mate-riaal en zoekt het in optimalisatie. Je gaat andersmet een weg om als het vijftien jaar je zorg is. Wijhebben bijvoorbeeld de riolering in de vluchtstrookgestopt, dat voorkomt overlast en wegafsluitingenbij onderhoud later. Je kiest soms voor een duurde-re uitvoering omdat overlast minimaliseren in hetcontract geregeld is en overlast ons geld kost in detoekomst."Omdat de risico's in de vernieuwingen zitten, zijndie financieel slecht van tevoren in te schatten,benadrukt financieel manager Van der Bent. "Wehebben ze als een voor ons aanvaardbaar risicoopgenomen, hoewel je moeilijk weet wat bijvoor-beeld een slijtlaag gaat doen. Bij PPS met gebou-wen werken we in het contract met benchmarking;misschien zou dat later met wegen ook kunnen? Bijcontracten met een langere loopduur tot 30 jaarworden de risico's denk ik ook te groot. Dan moetje risico's gezamenlijk nemen."I n n o v a t i e s e n v o o r d e l e nHoe zit het met de geroemde innovaties en finan-ci?le voordelen die PPS-contracten zouden opleve-ren? "We zien nu meer vernieuwingen dan in eentraditioneel contract", antwoordt Vergroesen."Omdat alles, van uitvoering tot onderhoud, in ??nproject zit, zijn alle kosten bekend. Begrotings-technisch klopt het beter dan voorheen. We kunnennu als provincie betere keuzes maken en datbespaart altijd. Vroeger was de aanleg een budget,en het onderhoud een ander budget. Dan heb jeminder zicht op de totale kosten. Bovendien kun-nen we nu sneller (laten) bouwen, deadlines wor-den gehaald en we zijn op tijd gestart (foto 2 en 3)."Van der Bent: "Je weet nu nog niet of alles wat je indit contract nieuw inbrengt, wel goedkoper is. Datis in Nederland nog nooit aangetoond vanwege degeringe ervaring met PPS. Wij denken dat, omdatEngelse rapporten dat aantonen. Maar besparenklinkt altijd lekker! Zonder gekheid: zeker voor deopdrachtgever, hier de overheid, biedt dit meerzekerheid. De maatschappelijke kosten voor de bur-ger dalen zeker, want er is minder overlast bij weg-aanleg.Als bedrijf krijg je meer prikkels op tijd te leveren.Niet alleen door de boetes, maar ook door hogererentekosten omdat de financiering langer door-loopt. En het scheelt negatieve publiciteit omdat jeniet te laat oplevert. Je kan nu bovendien geenmeerwerk meer scoren, dat is tot een minimumingeperkt in het contract. Uitgangspunt is wel datde klant minder extra's kan vragen in een later sta-dium. Dat mag wel, maar dat kost extra geld.Verder hebben we misschien weinig productinno-A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pI n f r a s t r u c t u u rcement 2005 2122 en 3 | A59: aansluitingBerlicumseweg,februari 2004 enjanuari 2005luchtfoto's: Aeroview ?Dick Sellenraadvatie ingebracht, al zijn wel sterke voordelen be-haald in de procesinnovatie. Langer vooruit plan-nen, betekent anders denken over de uitvoering end??r boek je dan interessante voordelen mee."M e e r p r o j e c t e nBeide partijen benadrukken dat alles tot nu toe goedgaat. De A59 is volgens hen "niet enqu?tegevoelig".De schaal vinden ze perfect en zou in feite nog welwat groter kunnen. De provincie gelooft in `het pro-duct PPS' en krijgt veel belangstellende bezoekers uitandere provincies en van gemeenten, en uit het bui-tenland "van Scandinavi? tot landen in Oost-Europa". BAM verzorgde een presentatie voor aan-deelhouders om met dit fenomeen kennis te maken.BAM is inmiddels met een tweede weg bezig in PPS,de N31 in Friesland. "Daar hebben ze veel contactmet Poort van Den Bosch omdat dit eerder isgestart", vervolgt de manager projectfinanciering."Qua project is de N31 in feite te klein vanwege dehoge voorbereidingskosten die we nu nog makenmet deze nieuwe contracten. Dat betaalt de burger,inderdaad, maar alleen als we het nooit meer op dezewijze doen is dat zonde van het geld. Bij een grotere`dealflow' kun je de kosten drukken door de ervarin-gen die we nu met de A59 en de N31 opdoen.Rijkswaterstaat heeft al een lijst gereed met potenti?-le wegprojecten in PPS, dat geeft hoop op meer."B e t o n o f a s f a l t ?Is er nog gekeken naar de keuze beton of asfalt alswegverharding? Beton kan tenslotte op de langereduur door lagere onderhoudskosten voordeel opleve-ren. Hans Kooijman: "We hadden de vrijheid, maardaar is de looptijd van dit contract in feite te kort voor.Beton heeft minder onderhoud nodig, maar is inaanleg duurder. Aangezien we hier voor 15 jaar dezorg hebben voor de weg, bleek asfalt een goedkope-re optie. Bij contracten van meer dan 25 jaar wordtbeton zeker interessant. Overigens is veel gerecycledbeton uit de oude N50 in de fundering voor de nieu-we weg gebruikt. Werkelijk niets is weggegooid, endankzij die stevige fundering heeft de bovenlaag vanasfalt minder volume nodig."Zijn financi?le collega vult aan "dat uiteindelijk derentestand de keuze voor asfalt heeft bepaald. Wekijken naar de netto contante waarde van dit projectover de looptijd van het contract (2003-2020). Hetrisicovoordeel van asfalt en de beschikbaarheid vande weg (in kosten uitgedrukt) zetten we af tegen delagere onderhoudskosten van beton. Door die waar-des in geld uit te drukken (verdisconteringsfactor)kun je een materiaalkeuze maken. Stel dat we eenweg aanleggen met een concessie voor 50 jaar tol.Dan is beton de eerste optie."S a m e n w e r k i n gKun je bij de A59 wel van publiek-private samen-werking spreken, of is dit, zoals prof. De Ridderstelt, meer een vorm van wegaanleg in huurkoop?"Samen participeren in een vennootschap is ??keen vorm van PPS", meent Van der Bent. "Moet jedan nog meer samen doen en risico's delen, en metwelke winst? Wat is een redelijke winst voor eenbouwwerk? Ik zie alleen bij gebiedsontwikkelingmeer mogelijkheden vanuit onze ervaringen, nietbij wegaanleg. Dit DBFM-contract heeft een vasteprijs met indexering, en m?t nadrukkelijke inzetvan de overheid op het gebied van pr, vergunningenet cetera. We hebben absoluut samengewerkt." Datbeamen ook Vergroesen en Kooijman.Kooijman: "Alle angels werden van tevoren uit deprocedures gehaald, door bijvoorbeeld een tijds-maximum te stellen aan inspraak en overleg. Datheeft veel versneld in de bouwfasering. De inbrengvan de overheid bij het regelen van kabels en lei-dingen was eveneens van groot belang."Vergroesen: "Cruciaal was ons contact met hetministerie van Landbouw en Natuurbeheer over deplotselinge wens voor een grotere wildtunnel (foto4). Nu weten we dat flora- en faunawetgeving eenplan compleet kan doorkruisen. Het ministeriewilde eerst een enorme wildtunnel en die stondniet in het Trac?besluit. Als bedrijf kun je moeilijkin overleg gaan met een ministerie. Als provincieligt dat anders en zo hebben we een voor alle par-tijen redelijk compromis gesloten."A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pI n f r a s t r u c t u u rcement 2005 2 134 |De wildtunnel gaf voorafflink wat problemen opbeleidsniveau...5 |Bij Maliskamp kwam eentunnelbak van 600 mterwijl het verkeerernaast gewoon door-gang vondBelangrijk hierbij was dat tijdens deze onderhande-lingen de bouwcombinatie op andere locaties door-ging met de werkzaamheden (foto 5). Vroeger zoueen impasse stilstand en afwachten betekenen (enhogere kosten voor de opdrachtgever, de overheid).De prijs voor tijdsovertredingen versnelt in dit soortgevallen de besluitvorming ten goede bij het rijk enministeries.Provincie en bedrijfsleven leerden hier ook datgoed je huiswerk vooraf maken een absolute voor-waarde is bij PPS-contracten. Het voorkomt over-schrijdingen in tijd en geld. De inspraak was goedgeregeld en de gedegen communicatie betekendeeen sterk maatschappelijk draagvlak voor de weg-aanleg. "Het infocentrum heeft zeer goed gewerkt,we krijgen nog steeds heel wat bezoekers", zegtKooijman. "Communicatie kost veel energie maarde waardering van omwonenden is hoog. Als je laatmerken dat je hun inbreng belangrijk vindt, is ernauwelijks tegenwerking. Qua milieu hebben webenadrukt veel aan hergebruik in de fundering tedoen. Verder is de overlast beperkt gebleven en isde nieuwe weg veel veiliger (foto 6 en 7). Wat wijhier leren, daar doet de N31 z'n voordeel mee."Nadat de ombouw van de A59 is gerealiseerd, ver-zorgt Poort van Den Bosch 15 jaar het beheer enonderhoud van de autosnelweg vanaf 1 januari2006. Eind 2020 komt de A59 weer in beheer enonderhoud van Rijkswaterstaat. Ton BrehmProjectgegevensopdrachtgever:Provincie Noord-BrabantPoort van den Bosch:? Speciaal opgerichte BV met als aandeelhouders:? Koninklijke BAM Groep N.V.? Boskalis B.V.? Fluor Infrastructure B.V.? Uitvoerende partijen:? BAM Civiel B.V. (kunstwerken, geluidsschermen)? BAM Wegen Zuid B.V. (wegen, geleiderail, groenvoor-zieningen, verkeerstechniek en -maatregelen)? Boskalis B.V. (grondwerk en bodemsanering)? Fluor Infrastructure B.V. (project- en procesmanage-ment)Fasering:? Ombouw aansluiting Berlicumseweg (september 2003 ?september 2004).? Ombouw kruising Maliskamp tot ongelijk-vloerse aanslui-ting met verdiepte ligging (september 2003 ? september2005).? Ombouw kruising Vliertwijksestraat / Autotron tot onge-lijkvloerse aansluiting (voorjaar ? winter 2004).? Nuland 1: Ombouw kruising Hoogstraat/ Van Rijckevor-selweg tot ongelijkvloerse aansluiting. Kruising Coppens-dijk vervalt (september 2003 ? najaar 2004).? Nuland 2: Ombouw bestaande rijksweg tussen Nuland enGeffen tot lokale parallelweg (januari 2005 ? juni 2005).? Geffen: Ombouw bestaande kruising tot ongelijkvloersekruising (zomer 2004 ? september 2005).A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pI n f r a s t r u c t u u rcement 2005 2146 en 7 | Kunstwerken in deA59: sober en effi-ci?ntfoto's: Steef Croonen