Binnen een cilindervormige diepwandconstructiemet een diameter van 56 meter `schroeft' een 16,5meter breed, geheel kolomvrij parkeerdek in vijfomwentelingen naar de 15 meter onder maaiveldgelegen garagebodem. Het schroefvormige par-keerdek bestaat uit ??n rijstrook voor eenrichtings-verkeer omlaag die aan weerszijden is voorzien vanin totaal 320 schuine steekhavens. Om de garage tekunnen verlaten is er elke omwenteling van hetparkeerdek een doorsteek naar een constructieve`binnenring' annex retourbaan. Deze binnenringmet een diameter van 24 meter bestaat uit tweeA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 68GENIALE EENVOUDIn de parkeergarage onder de Ossenmarkt in Groningenvallen functie, constructie en verschijningsvorm op voor-beeldige wijze met elkaar samen in een even heldere alsgeniale `wokkel'-vorm. Hellingbanen, rijstroken en par-keervakken zijn ruimtelijk en constructief volledig metelkaar ge?ntegreerd tot een grote, spiraalsgewijs omlaag-lopende rij-/parkeervloer. Behalve helder, compact enoverzichtelijk is de ondergrondse garage ook zeergebruiksvriendelijk door de schuine, kolomvrije steekha-vens en de strikte scheiding van in- en uitgaand verkeer.Parkeergarage Ossenmarkt GroningenSpiraal in aanbouwFotografie:Studio Sphinx, GroningenEgbert Kosterconcentrische ringen van kolommen waartusseneen 5 meter brede retourbaan met tegengestelde rij-richting omhoog `schroeft'. In het hart van de bin-nenring bevindt zich een ronde vide (diameter 10meter) over de hele hoogte van het garage-interieur.De ruimtelijke verrassing en de constructieve com-plexiteit van de door Ballast Nedam in samen-werking met Haitsma Prefab Beton ontworpengarageconstructie zit in het feit dat de hellingshoekvan het schroefvormige rij-/parkeerdek naar hetmidden toe steeds groter wordt. Terwijl de tegen debuitenwand geparkeerde auto's vrijwel horizontaalstaan loopt de retourbaan in de binnenring stijlomhoog. (Aangezien het rij-/parkeerdek over dehele breedte in hetzelfde aantal omwentelingennaar beneden gaat daal je, net als op een spiltrap,langs de buitenrand met zijn veel grotere omtrekper strekkende meter veel minder snel af dan op debinnenring.) De `sleutel' tot deze ruimtelijke para-dox is gelegen in het feit dat de 16 meter lange, wig-vormige dubbele T-liggers waar het rij-/parkeerdekuit is samengesteld, getordeerd zijn uitgevoerd.Het is de torsie van deze `wokkelplaten' waar devergelijking met het gelijknamige zoutje op is ge-baseerd.Het principe van een wokkelvormige parkeergarageis overigens eerder toegepast in Annecy en Lyon.In beide gevallen gaat het echter om een constructiein ter plaatse gestort beton. De door Ballast Nedamen Haitsma ontworpen prefab-variant zal in denabije toekomst waarschijnlijk als een soort stan-daard-product op de markt gebracht gaan worden.V i j z e l sGezien de vierkante vorm van de Ossenmarkt laghet aanvankelijk meer voor de hand een vierkanteparkeergarage te maken die, door zijn grotereoppervlak, minder diep had hoeven te zijn.Uitvoeringstechnisch stuitte een vierkante bouw-put van 58 x 58 m2 echter op praktische bezwaren.Stempeling door middel van vloeren met ontgra-vingsopeningen was niet mogelijk, omdat debodemgesteldheid ter plaatse groot en zwaar mate-rieel vereist. Toepassing van tijdelijke hulpcon-structies werd te duur geacht. En het alternatief omde zijwanden te verankeren met groutankers viel afomdat de ankers onder de omringende historischepanden zouden uitkomen, met alle juridische com-plicaties vandien. Uiteindelijk is daarom gekozenvoor een cilindrische diepwandconstructie met eendiameter van 58 meter (buitenzijde), een wanddik-te van 1 meter en een lengte/diepte van 25 meter,die louter door ringdrukkracht, zonder verankeringof stempeling, de binnenwaartse gronddruk konweerstaan.De 25 meter lange diepwand maakte het ook mo-gelijk om bij wijze van bodemafsluiting gebruik temaken van de dikke laag potklei ter plaatse.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 6 9(boven) Ossenmarkt metmassieve `glasdruppels'en op de achtergrond dehoofd- in- en uitgang voorvoetgangers(links) Onderzijde garage-dak met daarin opgenomennegen `glasdruppels' annexdaklichten(onder) De in de kade vanHet Diep ge?ntegreerdehoofdin- en uitgang voorvoetgangersHierdoor kon een (kostbare) waterdichte betonvloermet trekkankers tegen opdrijven achterwege blij-ven, maar moest wel een aflaat-vijzelsysteem wor-den toegepast om het opzwellen van de potklei alsgevolg van de 15 meter diepe ontgraving op te kun-nen vangen.De hele constructie van de garage is zodanig uitge-voerd en gedimensioneerd dat de dragende `bin-nenring' in verticale richting 100 millimeteromhoog en omlaag kan bewegen. De 44 kolommenvan de `binnenring' rusten op een 1 meter dikkebetonplaat met een diameter van 28 meter. Onderde kolommen staan stalen stoelen waartussen vij-zels kunnen worden geplaatst. Anticiperend op hette verwachten zwellen van de ondergrond werdende kolommen bij de bouw 50 millimeter lager dande referentiehoogte geplaatst. Nadat de ondergrondenkele maanden na de oplevering 100 millimeterwas opgezwollen (en de kolommen dus 50 mmboven de referentiehoogte waren gekomen) zijn dekolommen vervolgens met behulp van vijzels intwintig cycli van elk 5 millimeter afgelaten op de100 millimeter ingekorte stoelen. Een proces dat,indien nodig, in de toekomst herhaald kan worden.G l a s d r u p p e l sDe architectonische vormgeving van de parkeerga-rage ? dat wil zeggen de afwerking en verlichtingvan de garageruimte, de stilering van de betoncon-structie, het ontwerp van de toegangsgebouwtjesen de herinrichting van de Ossenmarkt ? was inhanden van architect Jan C. de Graaf (OLGAArchitecten, Groningen). Op advies van De Graafwerd het ruwe, rotsachtige oppervlak van de beton-nen diepwand onafgewerkt gelaten, omdat het per-fect uitdrukking geeft aan het ondergrondse, grot-achtige karakter van de ruimte. Om een maximaalA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 610Kolomvrije rij-/parkeervloermet door middel van zwartevlakken aangegevenparkeervakkencontrast met deze ruige, semi-'natuurlijke' buiten-wand te cre?ren, stileerde hij de prefab `inbouw-constructie' zo rank en elegant mogelijk door recht-hoekige kolommen en consoles op strategischeplekken te voorzien van ronde be?indigingen.In het garagedak bracht De Graaf negen grote `glas-druppels' aan teneinde in de garage een minimumaan daglicht te krijgen. Deze in het plaveisel van deOssenmarkt opgenomen `druppels' van massiefglas zijn zodanig gedimensioneerd dat er bij hetopbouwen van de jaarlijkse kermis op het plein inprincipe zelfs vrachtwagens overheen kunnen rij-den. Het zorgvuldig ge?nsceneerde `schervenballet'op de garagevloer, recht onder de druppels, wektmet een vette knipoog de suggestie dat eerdere dak-lichtconstructies minder solide waren.De hoofdin- en uitgang voor voetgangers situeerdeDe Graaf ter plaatse van een voormalig washok opde kade van de tussen de Ossenmarkt en de bin-nenstad gelegen singel (Het Diep). Bij het te voetverlaten van de garage komt men, via een passerel-le onder het wegdek van de Noorderhaven door, opeen in de kade verzonken balkon. Doordat dit `bal-kon' als het ware is vastgebouwd aan de brug naarde binnenstad, is het geen enkel probleem je teori?nteren. Een tweede (nood-)uitgang bevindt zichin een glazen `huisje' op de Ossenmarkt. sA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 6 11De `binnenring' met retour-baan en videProjectgegevensopdrachtgever/initatiefnemer: Gemeente Groningeneigenaar/exploitant: Q-park, Maastrichtconstructief ontwerp: Ballast Nedam Engineering / Haitsma Prefab Betonbouwkundig ontwerp: OLGA Architecten, Groningen (Jan C. de Graaf)hoofdaannemer: Ballast Nedam Beton en Waterbouw, Groningenonderaannemer: Haitsma Prefab Beton, Maarssen/KootstertilleBouwkosten: f 22 miljoen excl. BTWUitrit van parkeervloer naar de retourbaan met tegengestelde rijrichting