Milieukosten civiele betonbouw 1 2012 | online online Milieukosten civiele betonbouw In navolging van de bedrijfsmatige CO 2-prestatieladder van ProRail heeft Rijkswaterstaat een projectmatige variant gelanceerd genaamd DuboCalc. Hierin worden de milieueffecten omgere - kend tot milieukosten die bij de prijs van een product moeten worden opgeteld. Maar wat zijn de projectmatige gevolgen hiervan? Zijn de gangbare keuzes in de Nederlandse civiele betonbouw dan nog wel gerechtvaardigd? Deze vragen stonden centraal in een afstudeeronderzoek aan de TU Delft, waarin werd samengewerkt met BAM Civiel en BAM Infraconsult. Onderzoek naar de gevolgen van het toevoegen van milieukosten voor de Nederlandse civiele betonbouw Milieukosten civiele betonbouw2 2012 | online 1 Stort van onderwaterbetonvloer van referentieproject Schelphoek te Alkmaar foto: Jane van Raaphorst Uitgangspunten onderzoek Bij het betreffende afstudeeronderzoek is de volgende probleemstelling geformuleerd: 'Wat zijn de gevolgen voor de Nederlandse civiele betonbouw ten aanzien van de keuze in uitvoeringswijze, sterkteklasse en verhardingssnelheid, indien de projectmatige emissies worden beschouwd?' Literatuuronderzoek omtrent deze materie levert de volgende aspecten op: ? Het traditionele bouwproces is een rechtlijnig proces. Zoals in figuur 2 inzichtelijk is gemaakt, dienen grondstoffen als input, worden keuzes gemaakt op basis van kosten, tijd en kwaliteit en zijn emissies en biodiversiteit de output. Dit in tegenstelling tot het 'sustainable' bouwproces, waarin terug- koppeling plaatsvindt met de in- en output. De keuzes worden hierbij gemaakt op basis van economische begrenzin- gen, milieutechnische en sociaal-culturele aspecten [3]. ? Om deze 'sustainable' verandering te bewerkstelligen moet de realisatie van betonnen constructies op een andere wijze geschieden. Uit figuur 3 valt op te maken dat er gedurende bepaalde levenscyclusfasen zeer effectief kan worden gestuurd op de totale milieubelasting. Tevens kan uit deze figuur worden geconcludeerd dat de keuzes in de conceptuele ontwerpfase, van de uitvoeringsmethode en van de wijze van hergebruik, het meest effectief zijn [1]. ? Uit figuur 5 blijkt dat circa 80% van de CO 2-emissie wordt geëmitteerd tijdens de 'inkoopfase' (zie kader 'Verklarende woorden- en afkortingenlijst'), waarmee deze fase maatge- vend is voor civieltechnische projecten. Dit in tegenstelling tot woning- en utiliteitsbouw, waar de 'gebruiksfase' maatge- vend is met een nagenoeg gelijk percentage [2]. De voor - naamste reden hiervoor is dat aan de gebruiksfase van een woning of kantoor hoge eisen worden gesteld ten aanzien van beheersing van het binnenklimaat. ? Als naar de emissies van betonmortel, één van de basisingre- diënten van de betonbouw, wordt gekeken, valt op dat circa 80% van de CO 2-uitstoot wordt veroorzaakt door de produc- tie van cement. Dit wordt voor portlandcement hoofdzakelijk 1 ir. Maarten de Moel BAM Infraconsult bv 1) ir. Jeannette Bouwmeester- Van den Bos BAM Infraconsult bv / TU Delft fac. CiTG 1) M.R. de Moel is afgestudeerd op het onderzoek '(Milieu)kosten in de Nederlandse civiele betonbouw' aan de TU Delft fac. CiTG. Het onderzoek werd begeleid door ir. W.J. Bouwmeester-Van den Bos, prof.ir. A.Q.C. van der Horst (beiden BAM Infraconsult bv / TU Delft fac. CiTG), ing. W. Boekhold (BAM Civiel bv) en dr.ir. A.L.A. Fraaij (TU Delft fac. CiTG). Aanleiding onderzoeksvraag De emissie van CO 2 speelt in de Nederlandse civiele betonbouw geen rol van betekenis, omdat in de civiele techniek de nadruk ligt bij de prijs van een product en niet waar het vandaan komt, hoe het is geproduceerd en of het wel recyclebaar is. In december 2009 heeft ProRail de eerste stap gezet om een kentering te veroorzaken met de lancering van de bedrijfsmatige CO 2-prestatie - ladder (zie kader 'Verklarende woorden- en afkortingenlijst') waarin aanbeste - dende bedrijven worden beloond voor hun CO 2-beleid door middel van een bedrijfsmatige korting op de aanneemsom. In navolging hiervan heeft Rijkswa- terstaat DuboCalc, nu onderdeel van BREEAM-NL Infra (zie kader Verklarende woorden- en afkortingenlijst), gelanceerd waarbij op projectniveau de milieuef- fecten inzichtelijk worden gemaakt. Een eerste ervaring met de gevolgen van dit programma staan centraal in dit onderzoek.. Milieukosten civiele betonbouw 3 2012 | online online naar negen milieueffectcategorieën (MEC's), zoals in de linker - kolom van tabel 1 is weergegeven. Een milieueffectcategorie is een verzameling van gelijkge- stemde emissies, die alle invloed uitoefenen op een specifiek onderdeel van het milieu, zoals klimaatverandering [4]. Elke milieueffectcategorie heeft een equivalenteenheid (zie tabel 1, derde kolom van links). Een equivalenteenheid is de eenheid waarin de emissies van milieueffectcategorie worden uitge- drukt en heeft als doel alle emissies binnen de desbetreffende milieueffectcategorie om te rekenen tot één getal. Dit wordt voor de milieueffectcategorie 'klimaatverandering' geïllustreerd aan de hand van tabel 2. Hierin is inzichtelijk gemaakt dat CO 2 de referentiestof is en dat 'kg CO 2' de bijbehorende equivalent- eenheid is. Daarnaast zijn in tabel 2 de equivalentfactoren van de belangrijkste broeikasgassen weergegeven. De equivalentfac- tor voor klimaatverandering wordt berekend door het aardop- warmingsvermogen van 1 kg broeikasgas te delen door het aardopwarmingsvermogen van 1 kg van de referentiestof CO 2. Uit de getallen in tabel 2 wordt inzichtelijk dat het aardopwar - mingsvermogen van 1 kg CO 2 nagenoeg verwaarloosbaar is ten opzichte van de andere broeikasgassen. Door de hiervoor beschreven benaderingswijze wordt in het onderzoek een breed scala aan emissies gegroepeerd tot slechts enkele milieueffectcategorieën, die worden uitgedrukt in één waarde per milieueffectcategorie [7]. veroorzaakt door de decarbonatie van kalksteen (circa 55%) en de energiebehoefte voor het branden van cement (circa 45%) [3]. Op basis van deze uitgangspunten is de focus van het onderzoek gericht op een levenscyclusbeschouwing van de 'winning van grondstoffen' tot en met de 'oplevering van de betonconstructie'. Met deze uitgangspunten zijn de in de probleemstelling vermelde varianten getoetst aan de hand van een referentiepro- ject: de bouw van de parkeergarage Schelphoek in Alkmaar (foto 1). Deze drie verdiepingen tellende ondergrondse parkeergarage (met zevenhonderd parkeerplaatsen) wordt onder twee appartementencomplexen gerealiseerd. Dit project is geselecteerd voor dit onderzoek omdat het een representa- tieve waarde heeft voor de Nederlandse civiele betonbouw. Dit vanwege de grote hoeveelheid beton (22 250 m 3) en de hoge repetitiefactor. Ten behoeve van vereenvoudiging van het onderzoek zijn de betondimensies gelijk gehouden. Beschouwde milieueffecten Oorspronkelijk richtte het onderzoek zich alleen op de project- matige emissie van CO 2. Echter, de milieutechnische compo- nent van 'sustainability' is breder dan alleen het broeikasgas CO 2, aangezien het milieu meer aspecten omvat dan alleen klimaatverandering. Daarom is in het onderzoek opgeschaald bronnen bronnen kwaliteit milieu- technische aspectensociaal culturele aspecten economische begrenzingen kosten tijd emissies emissies biodiversiteit traditioneel bouwproces 'sustainable' bouwenbiodiversiteit detailontwerp bouw conceptueel ontwerp ontwerp bouw gebruik levensloopfases van een betonnen constructie de mogelijkheid tot beïnvloeden milieubelastingeciëntie sloop/ herge- bruik sloop hergebruik afvalstoen, stortplaats gebruik onderhoud reparatie technologisch concept 2 3 Tabel 1 De beschouwde milieueffectcategorieën met bijbehorend invloedsgebied, equivalentfactor en schaduwprijs [5] beschouwde milieueffectcategorieën inclusief schaduwprijs milieueffectcategorieën (MEC's) betreffende invloedsgebiedequivalent- eenheid schaduwprijs [? / kg eq] ozonlaagaantasting (ODP) ozonlaagkg CFK-11 eq? 30 vermesting (EP) water en bodemkg PO 4-eq? 9 verzuring (AP) water en bodemkg SO 2-eq? 4 fotochemische oxidantvorming (POCP) volksgezondheid en gewassenkg ethyleen eq? 2 human-toxologische effecten (HTP) volksgezondheidkg 1,4 DCB eq? 0,09 terrestrische ecotoxiteit ( TETP) ecosystemen in de bodemkg 1,4 DCB eq? 0,06 klimaatverandering (GWP 100j) klimaatveranderingkg CO 2-eq? 0,05 zoetwater aquatische ecotoxiteit (FEATP) ecosystemen in het waterkg 1,4 DCB eq? 0,03 uitputting van abiotische grondstoffen (ADP) natuurlijke hulpbronnen kg Ab eq? 0,00 Tabel 2 Opbouw milieueffectcategorie klimaatverandering met de belangrijkste broeikasgassen en hun relatieve aardopwarmingsvermorgen volgens de CML-2 methode [6] milieueffectcategorie klimaatverandering (equivalenteenheid kg CO 2-eq) naam broeikasgas scheikundige notatieequivalentfactor [kg CO 2-eq / kg] koolstofdioxide (referentiestof ) CO 2 1 methaan CH 4 21 lachgas N 2O310 chloorfluorkoolstofverbindingen C xFyClz 4000 tot 11700 zwavelhexafluoride SF 6 22800 waterdamp H 2Otemperatuurafhankelijk Milieukosten civiele betonbouw4 2012 | online Als input voor dit onderzoek zijn zes LCI- en LCIA-studies vergeleken. De gehanteerde studies zijn uiteengezet in kader 'Uiteenzettingen gehanteerde databases', waarbij de naam, type, initiator, jaar van uitgave en eventuele bijzonderheden zijn beschreven. Uit deze vergelijking kan het volgende worden geconstateerd: ? Tussen de modellen kunnen grote spreidingen zitten in de emissie per eenheid materiaal. De grootste spreiding betrof zelfs een factor 10. Dergelijke grote verschillen komen o.a. doordat voorschriften niet uniform worden gehanteerd, procesbomen aan de hand van gemiddelden worden opge- steld en studies locatiegebonden zijn. ? Bij bepaalde bouwmaterialen of processen zijn de getalswaar - den daarentegen exact hetzelfde. Indien de herkomst hiervan wordt herleid, blijken de databases veelal naar één onderzoek te verwijzen. Levenscyclusbeschouwing en beoordelingssysteem Nu de uitgangspunten en de beschouwde milieueffecten zijn behandeld, ontstaat de vraag hoe een waardeoordeel over de emissies wordt opgesteld. In figuur 4 wordt aangegeven dat een waardeoordeel de uitkomst is van een vermenigvuldiging tussen een beoordelingssysteem en een Life Cycle Impact Assessment (LCIA, zie kader 'Verklarende woorden- en afkor - tingenlijst'). Een LCIA is een levenscyclusbeschouwing waarbij de emissie van het materiaal in milieueffectcategorieën wordt uitgedrukt. Om tot deze LCIA te komen, worden de emissies van de verschillende Life Cycle Impacts (LCI's) gesorteerd. Een LCI bestaat daarbij uit een in- en outputanalyse van bijvoor - beeld de productie van een materiaal of het uitvoeren van een proces. Hierbij kan ten aanzien van de input worden gedacht aan grondstoffen plus energie, en voor de output aan halffabri- caten, emissies en afval. Deze beschouwing moet worden uitge- voerd op alle componenten van een procesboom, zoals weerge- geven in figuur 4. Oftewel, als de emissies van twee vergelijk- bare materialen worden vergeleken, moet allereerst van beide materialen een procesboom worden opgesteld. Hierbij moet op elk onderdeel van de procesboom een in- en outputanalyse worden uitgevoerd. Vervolgens worden de emissies gesom- meerd, gesorteerd en vermenigvuldigd met een beoordelings- systeem om een waardeoordeel van beide materialen te verkrij- gen, zoals in figuur 4 inzichtelijk is gemaakt. Op basis van dit waardeoordeel kunnen de beide materialen onderling worden vergeleken [8]. materiaal (incl. pers- boom) LC I's productie grondstof x transport x infrastructuur productie materieel brandstof brandstof materieel ranaderij transport productie en onderhoud materieel aanleg en onderhoud infrastructuur winning winning beoordelings- systeemwaarde- oordeel emissies LCIA [MEC's] sorteren v/d emissies (CML -2 methode) LCI van het materiaal grondstof y grondstof zkg x [kg] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 kg kg transport S O2 C 2H4C O2 C FK 1 1 P O4 C d Sb A s C O 4 5a 5b 2 Omschakeling bouwproces [1] 3 Sturingsmogelijkheden in levenscy- clus van betonnen constructie [1] 4 Opbouw procesboom tot waarde - oordeel emissies 5 CO 2-emissie gedurende verschil- lende levenscyclusfasen voor woning en autoweg [2] Milieukosten civiele betonbouw 5 2012 | online online ? Als de Nederlandse databases daarentegen worden vergele- ken met de internationale database, wordt inzichtelijk dat gemiddeld genomen de hoogte van de emissies per product in Nederland lager liggen dan het wereldwijde gemiddelde. Dit komt vooral doordat in landen in ontwikkeling minder efficiënte processen worden gehanteerd. ? Het niet volledig vermelden van de uitgangspunten en het beschouwen van verschillende emissies leidt tot een gebrek aan uniformheid en uitwisselbaarheid van de databases. Om deze problematiek aan te pakken heeft men besloten de 'Geharmoniseerde Nationale Materialen Database' op te stellen. Deze database zal vanaf 2012 de standaard worden voor de bepaling van milieueffecten voor bouwmaterialen en processen. In deze studie is hoofdzakelijk gebruikgemaakt van de emissie- gegevens uit DuboCalc, omdat dit programma momenteel door Rijkswaterstaat wordt gebruikt in de aanbestedingen van grote civieltechnische werken. In het afstudeeronderzoek is als beoordelingssysteem (zie fig. 4 en 6) de schaduwprijsmethode gehanteerd zoals in de rech- terkolom van tabel 1 is weergegeven. Deze schaduwprijzen behorend bij de milieueffectcategorieën worden vermeld in de 'Handleiding milieuprestaties gebouwen' [5] en worden gehanteerd door de computerprogramma's Eco-quantum (woningbouw), GreenCalc (utiliteitsbouw) en DuboCalc (civiele bouw). De hoogte van de schaduwprijs wordt door de Nederlandse overheid gezien als het hoogst toelaatbare kost- prijsniveau voor het ongedaan maken van de schadelijke effecten van emissies. Door deze methode toe te passen ontstaat een fictief kostprijsniveau, waarin milieueffecten worden vertaald in milieukosten. + + bouwsteen (materiaal of proces) kosten tijdsonafhankelijke kosten tijdsonafhankelijke kosten directe kosten milieukosten [MEC's] [MEC's] x [Kg] emissies indelen in milieueectcate- gorieën (MEC's) (wetenschappelijk bepaald) schaduwkosten milieueecten (politiek bepaald) [?] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 emissies totale project kosten SO2 C 2H4C O2 C FK1 1 P O4 C d Sb A s C O ? ? ? ? ? ? ? ?? ? ? ? 6 Modelopzet In de vorige paragraaf is (aan de hand van fig. 4) aan bod gekomen op welke wijze de emissies worden gesommeerd, gesorteerd en vermenigvuldigd met de schaduwprijzen, zodat van elk materiaal of proces de milieukostprijs kan worden bepaald. Wanneer de milieukostprijs wordt gecombineerd met de directe kosten, ontstaat de kern van het afstudeeronderzoek: het kosten-, tijd- en emissiemodel. In figuur 6 wordt dit sche- matisch weergegeven. In dit model worden de drie kostprijscomponenten gesommeerd die benodigd zijn voor het produceren van een materiaal of voor het uitvoeren van een proces. Met het doorlopen van dit model voor alle bouwmaterialen en processen (benodigd voor de reali- satie van een constructie), kunnen de verschillende uitvoerings-, sterkteklasse- en verhardingssnelheidvarianten worden doorge- rekend. De uitkomst van deze (milieu)kostencalculatie geeft inzicht in de gevolgen van het toevoegen van het toetsingscrite- rium 'sustainability' op projectmatige basis. Constateringen en conclusies De vergelijkingen in-situ versus prefab beton, normale (C20/25) vs. hogesterktebeton (C53/65) en de gebruikelijke versus de versnelde verharding van beton, zijn getoetst aan de bouw van het referentieproject. Hierbij zijn de negen milieueffectcatego- rieën en schaduwkosten uit tabel 1 gehanteerd en is hoofdzake- lijk gebruikgemaakt van de emissiegegevens uit DuboCalc. De resultaten van de vergelijking zijn in figuur 7 weergegeven. Hierin zijn de hoogte en onderverdeling van de kosten- en mili- eukostencomponenten van de beschouwde varianten weergege- ven. Als eerste kan worden geconstateerd dat de milieukostprijs, voor de levenscyclus 'van winning van grondstoffen tot en Milieukosten civiele betonbouw6 2012 | online ? 8.000.000 ? 7.000.000 ? 6.000.000 ? 5.000.000 ? 4.000.000 ? 3.000.000 ? 2.000.000 ? 1.000.000 ? 0 [?] Directe kosten [?] Milieukosten [?] Directe kosten [?] Milieukosten [?] Directe kosten [?] Milieukosten [?] Directe kosten [?] Milieukosten Bouwkeet en -plaatsMaterieelUitvoerend personeel Transport Bekisting en ondersteuning bouwfase transportfase productiefaseWapeningstaalBetonmortelBreedplaatvloer In-situ C20/25 C20/25 (verscheld) Breedplaat C28/35 met druklaag C20/25 In-situ C53/65 7 met de oplevering van de betonconstructie', circa 10% van de directe kostprijs bedraagt. Dit verschilt ten opzichte van de milieukostprijsberekening volgens DuboCalc. Volgens DuboCalc is de milieukostprijs circa 20% van de directe kostprijs, waarbij het verschil afkomstig is uit de verreke- ningswijze van transport en de beschouwde levenscyclusfa- sen (DuboCalc beschouwt een langere levenscyclus: van 'wieg tot graf '). Ten tweede wordt uit figuur 7 duidelijk dat de 'productiefase' (zie kader 'Verklarende woorden- en afkortingenlijst') maatge- vend is voor de hoogte van de milieukosten. Dit wordt hoofd- zakelijk veroorzaakt door de energiebehoefte van de productie van staal en cement. Deze conclusie komt overeen met de situ- atie in de woning- en utiliteitsbouw. Hieruit kan worden gecon- cludeerd dat de meeste-energiebehoevende levenscyclusfase de belangrijkste graadmeter voor de belasting op het milieu is. De veelbesproken 'transportfase' is voor de hoogte van de milieu- belasting nagenoeg verwaarloosbaar. Hierbij moet echter worden opgemerkt dat de 'transportfase' de transporten van de productie- locatie naar de bouwplaats beschouwt en dat in de 'productiefase' een nagenoeg even grote component 'transport' zit. Wanneer figuur 7 wordt geanalyseerd kan een uitspraak worden gedaan over de kosten. De varianten in figuur 7 zijn geplaatst op volgorde van oplopende directe kosten. Deze volgorde wijzigt niet wanneer de totale kosten (directe kosten + milieukosten) worden beschouwd. Wanneer alleen de milieukosten worden beschouwd, wisselen de twee rechtervarianten van positie. ? rEfErEntiEs 1 Environmental design. fib Bulletin 28, 2004. 2 Reductie CO 2-emissie, deel 'Naar weten'. Koninklijke BAM Groep, 2008. 3 Beton en CO 2. Betoniek 14/23, Uitgeverij Aeneas, 2009. 4 Meer Sustainable. Betoniek 15/22, Uitgeverij Aeneas, maart 2012. 5 Aniek, D., Ewijk, H. van & Haas, M., Handleiding Mili- euprestaties Gebouwen. 2007. 6 Guinnée, J.B., Handbook on life cycle assessment: operational guide tot the ISO standards. 2002. 7 Milieugegevens van bouwmaterialen, bouwpro - ducten en bouwelementen voor opname van een milieuverklaring - Bepalingsmethode volgens de levenscyclusanalyse methode. NEN 8006, 2004. 8 Environmental ? Life cycle assessment ? Principle and framework. NEN EN ISO 14040, 2006. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de traditionele bouwwijze met een relatief lage druksterkte zowel in directe kosten als in milieukosten tot de laagste kosten leidt en daarmee de voorkeur geniet. Ten slotte zijn de milieukosten beschouwd in relatie tot de mili- eueffectcategorieën. In dat geval blijkt dat 'klimaatverandering' (? 0,05 / kg) de grootste bijdrage levert aan de milieukosten. Deze categorie wordt gevolgd door 'humane toxiteit' (? 0,09 / kg), 'vermesting' (? 4,00 / kg) en 'verzuring' (? 9,00 / kg). Wanneer niet naar de hoogte van de milieukosten, maar naar de kwantitatieve uitstoot wordt gekeken, valt op dat er in de milieueffectcategorie 'klimaatverandering' het meest wordt geëmitteerd. Wanneer de emissies afzonderlijk worden beschouwd, wordt inzichtelijk dat CO 2 de meest geëmitteerde stof is. Hierdoor is en blijft CO 2 de belangrijkste indicator voor de milieubelasting in de Nederlandse civiele betonbouw. Gevolgen voor de Nederlandse civiele betonbouw Het beschouwen van projectmatige emissies in de Nederlandse civiele betonbouw heeft onderstaande tot gevolg, zoals beschouwd in dit onderzoek: ? Ondanks dat de directe gevolgen van het toevoegen van de milieukosten gering zijn (10% van de directe kosten), kan het in combinatie met andere projectmatige aspecten doorslag- gevend zijn. Hierbij moet worden opgemerkt dat de hoogte van de milieukosten direct is gerelateerd aan de hoogte van de schaduwkosten. Grote wijzigingen in deze politiek bepaalde vertaling van milieueffecten naar milieukosten zal daardoor leiden tot andere overwegingen. 6 Kosten-, tijd- en emissiemodel ten behoeve van bepaling kosten en milieukosten 7 Opbouw kosten en milieukosten van de beschouwde varianten Milieukosten civiele betonbouw 7 2012 | online online ? De conceptuele ontwerpfase, uitvoeringsmethode en wijze van hergebruik zullen de belangrijkste sturingsmomenten worden om tot een 'sustainable' ontwerp te komen (zie fig. 3). ? Het beschikbaar komen van de 'Geharmoniseerde Nationale Materialen Database' zal een grote bijdrage leveren aan de uniformheid, betrouwbaarheid en transparantie van de beschikbare emissiefactoren. ? Het sluiten van de kringloop (van 'wieg tot wieg') in de huidige modellen wordt niet beloond. ? De zoektocht naar minder-energiebehoevende productiepro- cessen en materialen wordt voortgezet. Tot slot kan worden gesteld dat de wereld om ons heen lang- zaam verandert en dat het leefbaar houden van de aarde een steeds grotere rol zal gaan spelen. Deze ontwikkeling zal zich niet tot een product of sector beperken. Het vraagt aanpassin- gen in productie, gebruik en hergebruikwijze van producten. Dus, hoewel de directe impact van het toevoegen van het toet- singscriterium 'sustainability' gering is, zullen de gevolgen voor de Nederlandse civiele betonbouw niet uitblijven! ? Uiteenzetting gehanteerde databases Momenteel zijn er veel verschillende databases met milieugere - lateerde informatie beschikbaar. In het onderzoek zijn onder - staande (inter)nationale databases gehanteerd, waarbij van elke database een korte omschrijving is gegeven: ? MRPI-bladen (LCIA-studie door VROM en NVTB uit 1999); ? Betondatabase 3.1 (LCIA-studie specifiek voor de Nederlandse bouwsector. De studie is verricht door een samenwerkingsver - band van Stichting Zand, Stichting Grind, VNC, BFBN, VOBN (2003)); ? DuboCalc v1.12b (LCIA-studie die o.a. de betondatabase gebruikt. Het programma is gelanceerd door Rijkswaterstaat in 2010); ? CO 2-prestatieladder (LCI-studie uitgedrukt in CO 2 die is uitge - geven door ProRail in 2009); ? Project Carbon Calculator (LCI-studie uitgedrukt in CO 2. Het programma is gelanceerd door Koninklijke BAM Groep in 2009); ? ICE v1.6a (deze studie vergelijkt LCI-studies van over de gehele wereld en is uitgegeven door de University of Bath (UK) in 2008). Verklarende woorden- en afkortingenlijst CO2-prestatieladder De CO 2-prestatieladder van ProRail beloont bedrijven voor hun bedrijfsma- tige CO 2-beleid met kortingen op de prijscomponent van de aanneemsom. De kortingen lopen van 0 tot 10% en de hoogte van de korting wordt bepaald door middel van certificering waarin vier invalshoeken worden beschouwd. Het gaat hierbij om: inzicht in CO 2-emissies, de reductie van CO 2, transparantie (intern en extern) en participatie ten aanzien van initiatieven. In deze bedrijfsmatige CO 2-beschouwing wordt o.a. meegenomen: het gebruik van energie in bedrijfsruimten, gebruik van (bedrijfs)auto's en vliegreizen. DuboCalc DuboCalc is een computerprogramma van Rijkswaterstaat waarin de projectmatige emissies van civieltechnische projecten worden gekwantifi- ceerd over de levensduur van 'wieg tot graf '. De resultaten van DuboCalc worden uitgedrukt in milieukosten, die ontstaan door de projectmatige milieueffecten te vermenigvuldigen met de schaduwprijzen (zie rechterko - lom tabel 1). Vanaf september 2011 is DuboCalc door Rijkswaterstaat over gedragen aan de Dutch Green Building Council en de CROW ten behoeve van de ontwikkeling van BREEAM-NL Infra. BREEAM-NL Infra BREEAM-NL Infra is het keurmerk voor infrastructurele werken vanaf september 2012. In dit programma is DuboCalc het milieutechnische rekenprogramma voor het kwantificeren emissies. De overgang van DuboCalc naar BREEAM-NL Infra is in dit onderzoek niet beschouwd omdat de ontwikkeling nog niet uitgekristalliseerd is. Duurzaamheid In het Engels kent het begrip duurzaamheid twee woorden: 'durability' en 'sustainability'. Vanwege dit onderscheid worden in Nederland veelal de Engelse termen gehanteerd. Durability Duurzaamheid die zich richt op de levensduur van de constructie. Sustainability Duurzaamheid die zich richt op het handhaven van de leefomstandighe - den op de aarde ten behoeve van toekomstige generaties. Bouwfase De fase waarin de constructie wordt gerealiseerd. Gebruiksfase De levenscyclusfase waarin de constructie wordt gebruikt voor haar doel- stelling. Inkoopfase De fase voor de bouwfase oftewel de productie- en transportfase in één. Productiefase De levenscyclusfase vanaf winning van grondstoffen tot en met het gefa- briceerde product. Transportfase De fase waarin de geproduceerde producten naar de bouwlocatie worden gebracht. LCA Life Cycle Assessment oftewel een levenscyclusanalyse. LCI Life Cycle Impact oftewel een in- en outputanalyse van een procesboom uitgedrukt in ongesorteerde emissies. LCIA Life Cycle Impact Assessment oftewel een levenscyclusbeschouwing waarbij de emissies van het materiaal in milieueffectcategorieën worden uitgedrukt.