C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n g60 jaar Cement64 cement 2008 1Professor Ton Bruggeling om-schrijft zichzelf als `een jongetjeuit een relatief eenvoudig Rotter-dams milieu' dat door de bouwvan de Maastunnel ge?nteresseerdraakt in de Weg- en Waterbouw-kunde. Verschillende malen be-zoekt hij daarvan de bouwplaats."Daar stond een man die `de pro-fessor' werd genoemd. Hij ver-telde aan belangstellende omstan-ders wat er zoal gaande was. Die`professor' heb ik ook verschil-lende keren aangesproken, want ikwilde gewoon weten hoe die Maas-tunnel werd gebouwd. Op eengegeven moment werd ik doorhem uitgenodigd een keer in detunnel te kijken. Terwijl ik daarbeneden rondliep, probeerde ik tebegrijpen hoe die tunnel, met diemerkwaardige voegen tussen tweeafgezonken tunneldelen, (hetGina-profiel bestond toen nogniet, red.) in elkaar zat."Vanaf dat moment stelt Brugge-ling zich ten doel de HBS af teronden met hoge cijfers. Toelatingtot de Technische Hogeschool inDelft is dan namelijk nog geenvanzelfsprekendheid voor iemanduit een lagere sociale klasse. Om-dat hij het cijfer 7,5 te laag vindt,speelt hij het zelfs klaar bij dedirecteur van zijn school om voorhet vak Mechanica een mondelingherexamen te mogen doen. Speci-aal voor hem komt er een hoogle-raar uit Delft over; een unicumvoor die tijd. Het resultaat is deverlangde 9! Aansluitend reistBruggeling met zijn vader naarDelft om zich bij de TH-afdelingWeg- en Waterbouwkunde in teschrijven. Hij haalt het eerste jaarvan de propedeuse (P1) zeer vloten krijgt dan een studiebeurs,waardoor hij er zeker van is zijnstudie te kunnen vervolgen. Veellater komt hij er overigens achterdat hij met deze beurs niet veelminder kreeg dan zijn vader metwerken verdiende! Nog altijd voelthij zich bevoorrecht dat hij alseerste in een gezin met vier kinde-ren de kans kreeg te studeren.O o r l o gHet behalen van het HBS-eindexa-men en het starten van de studiein Delft, spelen zich beide af tij-dens de Tweede Wereldoorlog. Hetdoor de Duitsers verbieden vanhet geven van colleges door joodsehoogleraren had aanvankelijk, inDe beginjaren: professor Bruggeling60 jaar Cement: Mensenwerk1 |De Maastunnel in aan-bouw (1937-1942)Uw vakblad Cement, h?t vakblad voor en door de constructeur, beleeft dit jaarzijn zestigste jaargang. Uitgebreid terugblikken op wat we vanaf het verschij-nen van het eerste nummer in 1949 zoal hebben gepubliceerd, heeft sinds hetvia cdrom-serie en webshop digitaal ontsluiten ervan geen echte toegevoegdewaarde. Wie wel al die jaren onderbelicht zijn gebleven, zijn de mensen dieCement hebben gemaakt tot wat het is geworden: de auteurs. Hoog tijd dusom in een serie artikelen aandacht aan hen te besteden. En met wie kunnenwe beter beginnen dan met prof.dr.ir. A.S.G. Bruggeling, bij Cement betrokkenvanaf het eerste nummer en met ruime voorsprong de auteur met de meestepublicaties in uw vakblad op zijn naam. Met hem blikken we terug op de voorhet materiaal beton zo belangrijke jaren '40, tevens de start van zijn eigencarri?re. In een relatief kort tijdsbestek worden zeer veel belangrijke ontwik-kelingen in gang gezet.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n g60 jaar Cementcement 2008 1 651940 al een waardig protest van destudenten Weg- en Waterbouw-kunde tot gevolg gehad. Na afloopdaarvan spreekt student Van Has-selt op de grote trappen in het TH-gebouw van Weg ? en Waterbouw-kunde, de vele studenten toe enadviseert iedereen zo snel als mo-gelijk te vluchten, omdat zichbijna zeker verraders onder henbevinden. Desondanks ging hetonderwijsprogramma gewoondoor.In 1943, als hij bijna klaar is metzijn P2, worden de studenten voorde keuze gesteld: "Of we tekendende voorgelegde loyaliteitsverkla-ring of we zouden naar Duitslandmoeten om te werken. De hoogle-raren raadden ons aan om door tegaan. Ik heb toen aan mijn kandi-daatsexamen C1 gewerkt."Tijdens een razzia in november1944 door de Duitse Wehrmachtin Rotterdam wordt hij, met circa50 000 stadgenoten opgepakt enop transport naar Duitsland gezet.Uiteindelijk lukt het hem in april1945 daar te vluchten en na watomwegen staat hij op 17 april 1945bij zijn moeder in het BrabantseOssendrecht, waar zij in 1943 omgezondheidsredenen naar toe wasgebracht.Na de bevrijding gaat hij terugnaar Rotterdam. Verder gaan metzijn studie in Delft kan nog niet.Allereerst moet de TH `gezuiverd'worden van `foute' studenten enhoogleraren. Het duurt tot mei1946 vooraleer de TH weer open-gaat. Omdat zijn eerste P2 ongel-dig is verklaard, moet hij dit deel-certificaat opnieuw halen. Dat lukthem in nog geen twee maanden.Eind 1946 haalt hij zijn C1, in juni1947 het C2 en uiteindelijk slaagthij op 18 december 1947 voor zijningenieursexamen.Dat is de beloning voor een peri-ode ontzettend hard werken.V o o r g e s p a n n e n b e t o nBruggeling heeft inmiddels zijnlatere echtgenote leren kennen,maar door omstandigheden zienzij elkaar nog niet zo vaak. "Ikherinner mij nog dat ik tijdenseen wandeling op een pleintje inRotterdam tegen haar zei: `Er isiets waarvan ik heb gehoord en datnoemen ze voorgespannen beton,en daar ga ik wat mee doen.'"In zijn laatste fase aan de THontdekt hij het proefschrift van dr.ir. H.C. Duyster, de latere topmanvan de HBM. Diens proefschrifthandelt over een boogbrug meteen geknikte boog ter plaatse vanhet wegdek en bevat ook allerleiberekeningen. Na dit uitvoerig tehebben bestudeerd, bedenkt hij inzijn afstudeerwerk voor Beton meteen trekband in voorgespannenbeton een alternatieve oplossingvoor het brugdek van een derge-lijke boogbrug. "Ik legde dit ver-volgens aan professor Bakker voor,maar deze had er nog nooit vangehoord. Ik mocht dit voorstel inmijn afstudeerwerk uitwerken.Met behulp van het weinige dat ikwist - verankeringen, voorspan-staal, krachtoverdracht, noemmaar op - ontwierp ik die boog-brug met een trekband in voorge-spannen beton. Daarop ben ikonder andere afgestudeerd."v . h . H . F . B o e r s m aNa zijn studie neemt hij zich voormee te helpen aan de wederop-bouw van Rotterdam. ProfessorBakker adviseert hem echter ookcontact op te nemen met hetbouwbedrijf v.h. H.F. Boersma(het latere Nedam, red.) in DenHaag. Hij komt terecht bij dedirecteur ir. J. Groeneveld de Ka-ter, en mag daar zijn idee?n overvoorgespannen beton uitwerken."Groeneveld de Kater wilde voor-gespannen beton inzetten om dehavens van Rotterdam weer op tebouwen. Daar geloofde hij in."Een goede schets van de toenma-lige verhoudingen geeft de vol-gende anekdote. "We reden eensover de Coolsingel in een auto.Dat was op zichzelf al een helebelevenis voor een jong broekie alsik. Toen we een ??nrichtingsstraatde verkeerde kant op inreden,werden we door een agent staandegehouden. Daar was Groeneveldde Kater niet blij mee. Hij zeitegen de agent `Wij gaan julliehavens weer opbouwen en rijdendus door!' Dat maakte zoveel in-druk, dat we gewoon doorreden!"Vrij snel komt er een eerste pro-ject: een groot gebouw voor KLM."Daarbij moest in de duinen eenondergrondse garage komen.Groeneveld de Kater vroeg mij:`Zou dat niet in voorgespannenbeton kunnen? Dan kunnen wemet ??n overspanning volstaan.'2 |Professor Bruggelingtemidden van studentenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n g60 jaar Cement66 cement 2008 1Ik werkte vervolgens een idee uiten ging ermee naar Bouwtoezicht,naar een zekere ir. J.A.H. Hart-mann. Deze resideerde in eengrote zaal. Ik herinner me dat ikeen hele lange wandeling moestmaken naar hem toe: d? manierom iemand te intimideren! Heteerste wat Hartmann van me wil-de weten, was waarom ik me als ir.had durven aanmelden, terwijl ikin het naamboek van Delftse inge-nieurs in het geheel niet voor-kwam! Ik was echter nog maar zokort geleden afgestudeerd, dat ikdaarin nog niet vermeld stond!Joop Hartmann en ik zijn tot zijnoverlijden dikke vrienden geble-ven".Bij v.h. H.F. Boersma doet Brugge-ling veel proeven om tot een hoog-waardig beton te komen. Ookonderzoekt hij de werking van devoorspanning en het overbrengenervan, door middel van eindveran-keringen op de betonconstructie.Om het Freyssinet-systeem teleren kennen rijdt hij regelmatigmee met ir. J.J.B.J.J. Bouvy naarParijs. En passant leert hij daarEug?ne Freyssinet zelf kennen.S t u v oHartmann brengt dan enkelemensen bij elkaar die zich metvoorgespannen beton bezig hou-den. Dit leidt op 11 mei 1949 totde oprichting van de Stuvo, destudievereniging voorgespannenbeton. Bruggeling wordt als jong-ste van de vereniging aangewezenals secretaris.Stuvo-voorzitter Hartmann heeftcontacten met ing. G.J. Hamer.Onderwerp van hun gesprek is demogelijkheid een populair-weten-schappelijk tijdschrift over beton-bouw op te zetten. Hartmann enBruggeling zeggen direct hunmedewerking toe. Het vakbladCement is geboren! Eerst beschrijftBruggeling bouwwerken van ande-ren, later publiceert hij ook overzijn eigen projecten en onderzoe-ken. Zijn eerste verhaal verschijntin Cement 1949 nr. 9-10, `Voorge-spannen beton in de utiliteits-bouw. Ontwerp en uitvoering vaneen waterreservoir van 7000 m3teOrl?ans'."Hartmann en ik hadden veelcontact met Hamer en zaten regel-matig met elkaar over de wijze vankennisoverdracht te praten. Erwerd veel gebouwd in Limburg,onder meer voor de Staatsmijnen.Hamer wilde enerzijds die projec-ten binnenhalen voor de Neder-landse cementindustrie, en ander-zijds de nieuwe ontwikkelingenvanuit die projecten de wereld inbrengen. Aan de mensen die hier-bij betrokken waren heeft Cementruim de gelegenheid gegevenerover te publiceren, zowel betref-fende gewapend als voorgespan-nen beton."R i j k s g e b o u w e n d i e n s tOnvrede met een, in zijn werk-kring aangetreden, nieuwe direc-teur doet Bruggeling besluitenontslag te nemen bij v.h. H.F.Boersma. Groeneveld de Katerprobeert hem nog tegen te houdenen stelt voor hem adjunct-direc-teur van een bedrijfsonderdeel inParijs te maken. In het noordenvan Afrika zou een nieuwe tunnelworden gebouwd en Bruggelingzou daaraan leiding mogen geven.Omdat hij net verloofd is en hetjonge stel al zijn relaties in Neder-land heeft, zet Bruggeling zijnontslag door. Het kost hem echterveel moeite: "Ir. Groeneveld deKater is voor mij nog steeds eenvan de hele grote mannen met wieik ooit heb mogen samenwerken.Hij gaf mij de kans die nieuwetechniek van het voorspannenverder te ontwikkelen."Dat hij geen baan heeft, gaat ver-volgens als een lopend vuurtjebinnen de Stuvo. "Een zekere ir.Engel kwam naar me toe en haal-de me naar het Constructiebureauvan de Rijksgebouwendienst. Daarkwam ik terecht bij dr.ir. J. Em-men, een van de allergrootstemannen in Nederland op mijnvakgebied. Ik heb veel discussiesmet `Jan' Emmen gevoerd, maarconstateerde uiteraard ook dat iknog veel in mijn vak moest leren."Dan krijgt het jonge stel in Hille-gersberg een zoldertje toegewezenen trouwt in november 1950. Hunhuwelijksreis gaat naar Parijs endaar worden zijn bruid en hij doorFreyssinet ontvangen, een voorhen zeer bijzondere ontmoeting.Met het Hofpleinlijntje gaat Brug-3 |Colofon uit het allereer-ste nummer van Cement(1049 nr. 1-2). ProfessorBruggeling is ??n van demedewerkers. VanafCement 1949 nr. 5-6 is hijlid van de redactieraadC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n g60 jaar Cementcement 2008 1 67geling daarna dagelijks naar zijnwerk op het Constructiebureauvan de Rijksgebouwendienst inDen Haag.S p a n b e t o nDrie maanden later, februari 1951,bezoekt C. Verruijt, de penning-meester bij de Stuvo, hem in zijndakwoning, om te zien waar desecretaris van de Stuvo woont. Hijkomt echter vooral om hem uit tenodigen adjunct-directeur te wor-den van een nieuwe fabriek voorvoorgespannen beton van de N.V.Nederlandse Spanbeton Maat-schappij. "Dat bedrijf maakte alportalen voor de NederlandseSpoorwegen voor de elektrificatie.Deze portalen staan er nu al 60jaar en verkeren in een uitsteken-de staat! Toen deze order bijna wasuitgevoerd werd besloten dat ditbedrijf zich in de toekomst geheelzou toeleggen op de vervaardigingvan voorgespannen beton metvoorgerekt staal. Daardoor kwamik ook nader in aanraking metvoorspanstaal, een materiaal dat iktevens vanuit de Stuvo moest on-derzoeken. We moesten er meervan af weten en in plaats van teimporteren ook in Nederland zelfgaan maken." Hij krijgt de leidingvan Demka zo ver dat men speci-aal voor Spanbeton voorspanstaalgaat maken. Demka heet inmid-dels Nedri Spanstaal en staat nu,op een breed internationaal niveaubekend als een van de vooraan-staande bedrijven op dit gebied.Al vrij snel na zijn aantreden bijSpanbeton, stelt Verruijt voor omte onderzoeken of het mogelijk isde alom toegepaste heipalen ingewapend beton, ook in voorge-spannen beton met voorgerektstaal te maken. Na bestuderingvan dit onderwerp, het ontwikke-len van een product en de produc-tiemethode, wordt deze nieuwesoort heipalen op een zogenoemdelange bank gemaakt en met succesgeleverd, ook voor projecten vande Rijkswaterstaat. Terwijl de doordr.ir. G.F. Janssonius (later hoofd-redacteur van Cement, red.) invoorgespannen beton gebouwdeAmstelbrug wordt geopend, wor-den aan de overzijde van de Am-stel 24 m lange heipalen van Span-beton de grond ingebracht vooreen gebouw voor Heineken. "Ikword gebeld met de mededelingdat de palen geen stuik krijgen.Meteen ga ik naar het bouwwerktoe. Nu is het zo dat zich ter plek-ke twee draagkrachtige lagen be-vinden: een eerst laag op NAP -10m tot circa -12 m, vervolgens weereen slappe laag en daarna de twee-de draagkrachtige laag op circa -24m. Ik stel voor om weer een paalte heien en deze van een sterkelange draad te voorzien, met regel-matig strepen op deze draad en opde paal. De heipaal ontmoet eerstveel weerstand bij het heien doorde eerste laag en er wordt duszwaar geheid. De merkstrepen opdraad en paal blijven keurig sa-menvallen Dan bereikt de paalvoetde tweede slappe laag. Na eengering aantal klappen vallen destrepen op de draad en de heipaalniet meer samen! De heipaal moetzijn gebroken. Wat nu? Ik moestdit probleem oplossen! Ik liet hetheiwerk stoppen, ging terug naarmijn kantoor en belde Verruijt opin Luxemburg, waar hij voor dezaak was. Hij beloofde ogenblik-kelijk terug te komen. 's Nachtsstopte een auto voor ons huis enhij kwam binnen. Hij zei `Ik hebin de auto nagedacht en een oplos-sing gevonden.' Ik vroeg: Welke?Hij antwoordde: `Wij maken nooitmeer een heipaal!!' Maar zo is hetniet gegaan! Hartmann kwam de4 |Nablaligger voor hetsluizencomplex in hetHaringvlietC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n g60 jaar Cement68 cement 2008 1volgende dag naar ons toe en zei:`De Rijkswaterstaat vindt heipalenin voorgespannen beton een grotestap voorwaarts. Wij blijven zeafnemen'. Ik ben gaan studerenop de grootte van druk ? en trek-golven in ongescheurde betonpa-len tijdens het heien en ontwik-kelde vervolgens een nieuwe aan-pak. Daarna werd in overleg metde Rijkswaterstaat met zulke palenin het IJ een heiproef uitgevoerd.Deze proef verliep uitstekend.Spanbeton maakte daarna nogveel palen, maar tot een productie,op grote schaal is het, op grondvan bepaalde overwegingen, nietgekomen. Inmiddels wordt ditproduct door vele bedrijven in onsland vervaardigd en is nu circa95% van de heipalen in Nederlandvan voorgespannen beton!"K e n n i s o v e r d r a c h tEen andere belangrijke gebeurte-nis naast de reeds genoemde Am-stelbrug, is in 1953 de watersnood-ramp. De eerste werken die daar-uit voortkomen, zoals het sluizen-complex in het Haringvliet, zijnalle in Cement te volgen. "Daarvoorzorgden Piet Blokland en de zij-nen. Ook de Stuvo speelde hierbijeen rol. Blokland, destijds HIDvan de afdeling Sluizen en Stuwenvan de Rijkswaterstaat, had name-lijk in Frankrijk grote betonele-menten gezien die aan elkaarwerden gekoppeld met voorspan-ning. Wat uiteindelijk de Nablalig-ger is geworden, is vooraf regel-matig in de Stuvo besproken.Blokland kwam zijn idee?n feite-lijk in deze kring toetsen. Bedenkwel: we hadden nog nooit voegentussen elementen gemaakt, voe-gen die ook nog eens allerlei golf-krachten moesten opnemen. Sa-men bedachten we onder anderehoe die voegen moesten wordengemaakt."In 1963 verschijnt van Bruggelingeen tweedelig handboek getiteld`Theorie en Praktijk van het Voor-gespannen beton', uitgegevendoor Drukkerij Het Koggeschip,met in totaal 1050 dichtbedruktepagina's. Hij maakt nog een korteoverstap naar het ingenieursbu-reau ABT en wordt dan in 1969uitgenodigd als hoogleraar voor deleerstoel `Beton' aan de TH inDelft. Blokland raadt hem drin-gend aan deze benoeming te aan-vaarden. Kort daarna betrekt deopleiding Civiele techniek eennieuw gebouw. Naast het bestaan-de gewapend beton geeft hij uiter-aard ook colleges voorgespannenbeton. Hij beschouwt het dan alszijn grote opdracht tot ??n modelte komen voor de aanpak van hetconstrueren in beton. Een paarjaar later komt ook professorHans-Wolf Reinhardt vanuit deTU Stuttgart naar Delft, om daarhet laboratorium voor onderzoekvan Beton en Betonconstructies opte bouwen. Een perfect duo, onderwier leiding `Betononderzoek inDelft' tot bloei komt.C o n s t r u c t i e f b e t o nAls Reinhardt na circa tien jaarteruggaat naar Stuttgart, is de lolvoor Bruggeling er ook vanaf,mede omdat de overheid de stu-dieduur van vijf jaar wil terugbren-gen en de afdeling Civiele Tech-niek ook de leiding aan het beton-lab wil veranderen. In 1986 neemthij afscheid van de TH Delft. Kortdaarna verschijnt in Cement zijnmisschien wel belangrijkste bij-drage aan de ontwikkeling van hetmateriaal beton: een vijftiendeligeartikelenserie met als titel `Con-structief beton'. Voor deze bijdra-ge, die hij ook in het Engels publi-ceert, ontvangt hij wereldwijdwaardering. In 1991 verschijnt bijuitgever Balkema van zijn handhet boek `Structural Concrete.Theory and its application'. Daarinbehandelt hij het uiteindelijk doorhem ontwikkelde, volledige modelConstructief beton, voor het voor-heen als ongewapend, gewapenden voorgespannen beton bekend-staande trio. Hij geeft daarovercolleges in verschillende landen,voornamelijk buiten Europa. DeAmerican Concrete Institute (ACI)meldt in 1996 bij de introductievan de nieuwe versie van de ACICode (318-95) voortaan de termStructural Concrete te zullen han-teren.In totaal publiceert professorBruggeling ruim tachtig artikelenin Cement. Zijn laatste bijdrageverschijnt in Cement 1998 nr. 6,`Twee sporen: gewapend en voor-gespannen beton'. Deze bijdrageis hem op het lijf geschreven.Het afgelopen decennium heefthij zich langzaamaan teruggetrok-ken uit de betonwereld. Vandaagde dag is professor Bruggelingvanuit zijn studeerkamer nogaltijd actief, zij het nu vooral in derol van archivaris van het levenvan zijn familie, met name hunbelevenissen in de Tweede Wereld-oorlog. Het NIOD (NederlandsInstituut voor Oorlogsdocumenta-tie) is een overzicht van deze boe-ken reeds toegezegd. nHenk Wapperom5 |Melding van StructuralConcrete door de ACI(maart 1996)