Betonnendakpannendoor ing. G. J. HamerInleidingDoel van elk dak met zijn dakbedekking is:1. een duurzame afdichting te geven,2. het regenwater snel af te voeren,3. een aesthetisch geheel te vormen.Materialen voor dakbedekking zijn reeds in de Oudheid bekend: takkenvan bladeren, riet en stro, hout met leem, en natuursteen in de vorm vanplaten en leien. Thans worden in ons land in hoofdzaak nog gebakkendakpannen gebruikt, en verder lichte betonplaten, gegolfde asbest-cement-platen, gegalvaniseerde stalen, glazen en plastic golfplaten als harde, enriet en stro als zachte dakhuid.DakpannenOnder de in fabrieken vervaardigde soorten neemt de gebakkendakpan de oudste en voornaamste plaats in; de betonnen dakpan(betonpan) is van veel latere datum. Eerst door de intrede van hetportlandcement in de vorige eeuw werd het mogelijk een beton-pan te maken.In deze eeuw met de hoogwaardige cementen en de modernebetontechnologie worden fraaie en dunne modellen gemaakt, alzijn wij in ons land tot nu toe nog niet ver gevorderd.Reeds 110 jaar geleden zijn in het buitenland, vooral in Engelanden Duitsland, betonpannen toegepast.Het is interessant, na te gaan :I. hoe deze betonpannen zich thans gedurende een eeuw hebbengedragen in economisch, technisch en architectonisch opzicht,enII. hoe de toekomst van de betonpan er elders en in ons land uit-ziet.1. De economische toestandDe jaarproductie van betonpannen in haar verschillende vormenen afmetingen bedraagt totaal voor:Engeland ................................................................ 690 000 000Duitsland ............................................................... 120 000 000Finland ................................................................... 25 000 000foto 1. dakbedekking met rood-bruine betonpannenNoorwegen, Ierland, IJsland, Polen,Australi?, Zuid-Afrika, Rodesia en de Ver. Staten 200 000 000Engeland. Vooral in Engeland heeft de betonpan een zeer grotevlucht genomen, alhoewel hier ook gebakken pannen en leisteenals dakbedekking te vinden zijn. Sinds 40 jaar worden er echter intoenemende mate betonpannen gemaakt.In het begin werkten de dakdekkers tegen, vooral omdat repa-raties voor hen vervielen. De fabrikanten van betonpannenvingen dit op door eigen mensen aan te stellen en door metanderen contracten af te sluiten, waarbij zij een garantie gavenvan 20?30 jaar. Spoedig was de oppositie verdwenen; thans wordt90% van de betonpannen via de bouwmaterialenhandel geleverd.De fabricage geschiedt hier veelal vol-automatisch, waardoor deproductie sinds 1948 die van de gebakken pan overtreft. Van alleharde dakbedekkingen neemt de betonpan thans 69% voor haarrekening. Er zijn fabrieken die de betonpan 50 jaar garanderen.Duitsland. Reeds sinds 1865 zijn betonpannen gemaakt, die thansnog waterdicht zijn en geen gebreken vertonen. Inmiddels is doorde betontechnologie en door de normalisering tot 3 typen en vande kwaliteitseisen, enz. het product zo goed en de prijs zo laag,dat de productie zienderoog toeneemt. Evenals in Engeland wordtook hier veelal een garantie verstrekt voor 20 tot 30 jaar.Eind 1925 stelde de Duitse Betonvereniging, tezamen met deBond van Duitse Betonwarenfabrikanten, technische voorschriftenvoor betonpannen op. Alle betonwaren, dus ook de betonpan,staan tijdens de fabricage onder contr?le en worden van eenwaarborgmerk voorzien. De eigenschappen overtreffen door-gaans in belangrijke mate de normeisen. De prijs bedraagt 60%van de ge?mporteerde Nederlandse gebakken pannen.Finland. Hier wordt de betonpan reeds 50 jaar toegepast. Vooralde laatste 10 jaren is de omvang sterk vergroot en neemt de eersteplaats in. Er zijn vooral Deense automaten in bedrijf. De betonpanis er genormaliseerd.Nederland. In ons land is de fabricage nog gering, zeer plaatselijken geschiedt zij nog met de hand. Uit economische overwegingen(prijs, transportkosten, levertijd, enz.) dient er evenwel meeraandacht aan de betonpan te worden besteed. Zij kan bovendienoveral ter plaatse worden gemaakt, waar de grondstoffen (cement,zand en water) aanwezig zijn, zonder dat er brandstof aan te paskomt. Een uitgebreid onderzoek naar de mogelijkheden voor debetonpan is zeker op zijn plaats.2. De technische toestandZoals met elk nieuw product is de fabricage van de betonpan inhet begin niet direct geheel geslaagd. Zij diende duurzaam, goed-koop en aesthetisch te zijn; de kwaliteit en vooral de kleur lietaanvankelijk veel te wensen over.De jaren na 1945 hebben zovele verbeteringen gebracht, dat deproductie in Engeland en Duitsland aanzienlijk is gestegen en nogsteeds blijft stijgen. De betonpan is nu dan ook gegarandeerdduurzaam. De betonpan heeft thans de volgende voordelen:nauwkeurige vorm, juiste afmetingen, haarscherp in elkaar passen-de sluitingen, geen vervorming of kromtrekken door een bak-proc?d?, gemakkelijk te houwen en te leggen, geringe breuk bijtransport, vorm en grootte afhankelijk van dakvlak, schaduwrijkevormen, waterdicht, steeds sterker wordend, doelmatige bij hetmateriaal passende vorm, vele kleuren. Dr W. Gr?n schat delevensduur op ten minste 100 jaar. Hieruit blijkt wel, dat detechnische vooruitgang niet is tegen te houden, al speelt de patri-archische leeftijd van de gebakken dakpan een rol.Het gewicht van de betonpan is practisch gelijk aan dat van degebakken dakpan, nl. 26-44 kg/m2.3. Het architectonisch aanzienNiet de soort materiaal is bepalend voor de werking van een dak,doch het aanzien en de vorm, grootte, kleur en schaduwwerking.De betonpan kan op deze punten wedijveren met de gebakkenpan, en is goedkoper.De betonpan wordt toegepast bij: woningen, kerken, zakenpan-den, scholen, openbare gebouwen, villa's, tehuizen, schuren, enz.De foto's tonen de verschillende werkingen van de betonnendakpan, die architectonisch uitstekend voldoen. De oude ruit-Cament 7 (1955) Nr 1-2 33foto 2dak metCubanabetonpannen(Engeland)vorm is minder fraai en wordt dan ook practisch niet meer ge-maakt.Helle of zoete kleuren, zoals wel zijn gemaakt, zijn thans geheelverdwenen. Ook de bonte pan, met jaartal, reclameteksten ofemblemen in het dakvlak, zijn als vergissingen aan te merken.Bij toepassing van de tegenwoordige gekleurde en ook wel innatuurkleur gehouden betonnen dakpan kan deze in afmetingenpassend voor het land worden gemaakt. De thans bereikte tinten(licht- en donkerrood, genuanceerd rood, baksteen kleur) passenuitstekend bij de plaatselijke kleuren van de bestaande daken.Ook het natuurlijk lichtgrijs is architectonisch fraai en daaromgevraagd. Uit het oogpunt van stedebouw komt het er niet zozeer op aan, dat op een bepaalde plaats of in een bepaalde om-geving alle daken beslist dezelfde, bijvoorbeeld rode, kleurhebben, doch van veel meer belang is het, dat uniforme dakvor-men en zo mogelijk ook uniforme dakkleuren in het beeld van eenstad of wijk met gelijksoortige woningen naar voren treden.Conclusies1. De gebakken dakpan heeft onbestreden haar eigen waarde-volle, door grondstof en keramische fabricage, goede eigen-schappen.2. De betonnen dakpan heeft tegenwoordig fraaie kleuren (fram-bozen- en zuurstokkleuren zijn niet nodig!).3. De betonnen dakpan kan overal worden gemaakt, vooral opplaatsen, waar wel zand doch geen klei aanwezig is, hetgeentransportkosten spaart.4. De betonnen dakpan vergt minder investering dan de gebakkendakpan en vergt bovendien minder brandstof (nl.: 50-55%wegens het cement en bij verharding in stoomkamers60?70%).5. De betonnen dakpan wordt in het buitenland, met name inEngeland en Duitsland, in steeds stijgende mate toegepast.Een ruime productie van betonnen dakpannen is ook in onsland in het belang van de bouw- en volkseconomie.3. Fabricage van betonpannen (volgens DIN II I5/1116)De fabricage geschiedt tegenwoordig met stempelmachines (300stuks en meer per dag), met automatische trilmachines (6 000 tot7 000 per dag en meer) en met vol-automaten (25 000 tot 48 000stuks per dag). Er bestaan Deense, Engelse en Duitse automaten.a. Keuze der toeslagstoffenHet gehalte aan uitslibbare bestanddelen (0?0,02 mm) mag nietmeer dan 4% en dat aan zwavel (uitgedrukt in S03) van de drogetoeslagstoffen ten hoogste 1% bedragen. Met het laatste is vooralbij gebruik van vliegas of slakkenzand rekening te houden. Hethumusgehalte van het natuurzand mag bij de proef met 3%natronloog ten hoogste een lichtgele tint geven.De korrelgrootten moeten wegens de geringe dikte van de beton-pan tussen nauwe grenzen.liggen en dienen van 0 tot 3 mm (max.4 mm) te zijn.b. KorrelverdelingDe aan te houden zeefkromme dient in het, in de grafiek aange-geven korrelgebied, te vallen. Hiertoe moeten aanwezig zijn vande korrelgrootten:0/0,1 mm.................................. 10--15%0,1/0,2,2mm ................................. 10--15%0,2/1,0 mm.................................. 30--40%1/3 mm.................................. 50--30%graf. I. zeefkrommegrenzen van specie voor betonpannen(volgens Hummel)c. CementhoeveelheidAlleen normcementen mogen worden gebruikt. Fijn cement isbeter dan de minder fijn gemalen soort. Veelal worden hoogwaar-dige en zeer hoogwaardige cementen gebruikt.Het cement mag niet te vers zijn en dient droog te worden op-geslagen.Bij stampen van plastische mortel dient te worden aangehouden:I : 2? tot I : 3 volumedelen (rond 430?360 kg cement per m3ver-dicht beton) enbij persen en trillen van stijve mortel kan als mortelverhoudingworden aangehouden:I : 3 tot I : 4 volumedelen (rond 360?300 kg verdicht beton).Bij zand met ongunstig liggende zeefkromme (in het gebied van'bruikbaar') is meer cement nodig dan hierboven vermeld staat.d. WaterhoeveelheidAls aanmaakwater dient zo mogelijk leidingwater of zeer zuiverbronwater te worden gebruikt. De mortel ligt tussen aardvochtigen zwak plastisch.foto 3. landhuis te Gauting (Ober Bayern) foto 4. huizen te St. Abbans (Engeland)34 Cernant 7 (1955) Nr 1-2foto 12levendige dak-bedekking metbetonpannen ophet evangelisatie-huis te Rendsburgfoto I3woonhuizenmet fraaiebetonpannen teWiesbadene. VerdichtingDoor de fabricage en de verdichting moet een geheel dichtestructuur worden verkregen, dus niet alleen aan het oppervlak,maar ook inwendig en langs de zijden. De kanten dienen zuiver enzonder baard te zijn. Het oppervlak moet na het verdichten gladworden afgestreken, totdat een gering zweten plaats vindt. Vloei-bare kleurstoffen, dienen, zoals steeds bij machinale fabricage ge-schiedt, volkomen gesloten te zijn.f. Kleurstoffen: zie 5. Richtlijnen.g. Opslag en nabehandelingDe verse betonpan wordt met de onderlegplaat op stellingen ge-plaatst, die tochtvrij dienen te staan, bij een temperatuur vantenminste 5?8 ?C.Na 2 tot 3 dagen, afhankelijk van de weersomstandigheden, kande betonpan van de plaat worden afgenomen en op latroostersworden opgeslagen.Bij droog weer dienen ze de eerste 2 weken dagelijks enige kerente worden bevochtigd. De betonpan mag niet eerder dan na4 weken worden verzonden.h. Vormen en NormenDe vroeger in vele maten en soms niet zeer gelukkige vormenvan de betonpan in het buitenland hebben thans normmaten ennormeisen; in Duitsland zijn deze vastgelegd in DIN 1116/1119,In beton zijn doelmatige en materiaal-eigen vormen te maken.j. Eigenschappen en KwaliteitseisenDe betonpan verenigt in zich alle eigenschappen, die van een fout-loos dakbedekkingsmateriaal mogen worden verwacht zoals:waterdicht, vorstbestendig, grote buigsterkte, beslist duurzaamen architectonisch bevredigende vormen en kleuren.k. Het leggen van betonpannenZij dienen voldoende dekking te hebben, die afhankelijk is van dedakhelling. Er dient verder voor gezorgd te worden, dat er vol-doende ventilatie bestaat.4. Duitse normen voor betonpannen1. DefinitieBetonpannen worden gemaakt van zand (rivierzand, gebrokenzand o.d. niet-brandbare toeslagstoffen) en normcementen ofandere gelijkwaardige minerale bindmiddelen op slagtafels ofmachinaal. Hulpstoffen als tras, thurament, kleurstoffen e.d. zijntoegestaan.2. SoortenNaar de vorm worden onderscheiden :Schbpannen klein en groot format.......................................(DIN 1116),Verbeterde Hollandse pan met en zonder kopsluiting..........(DIN 1117),Holle pannen met en zonder sluiting ...............................(DIN 1118),Vorsten en kilpannen...................................................(DIN 1119),3. Afmetingen en Gewichten. Zie DIN 1116/1119.4. Uiterlijk en kleurHet uiterlijk dient zuiver te zijn, zonder haarscheuren en zonderuitwendige beschadigingen. De pannen mogen geen bramen langsde randen hebben, die het leggen en aaneensluiten van de Ver-beterde Hollandse pannen en panneuzen bemoeilijken.De natuurlijke grijze kleur kan door getinte toeslagmaterialen(bijv. pannenmeel of gegloeid zand), door toevoeging van cement-kleurstoffen (door-en-door) of door gekleurde deklagen, bij voor-keur leikleurig, bruin of donkerrood, worden verkregen. Fellekleuren dienen te worden vermeden.pan-typelengte breedte1)dikte straal gewichtbetonpangewichtdakvlak?)mm mm mm mm kg/st. kg/m2A 375?3 155?3 11?l 155 1,4?0,2 30B 375?3 180?3 11?l 180 l,6?0,2 26?) bij dakhelling 45?, overlap 16 cm en latafstand 3? cm.'Falzdachstein' {verbeterde Hollandse pan)(Zie tek. 6-7, blz. 36)pan-typelengte breedte1)dekk.breedtedikte gewichtbetonpangewichtdakvlak?)mm mm. mm mm kg/st. kg/m2A 400?5 242?3 200?3 ll?l 2,7?0,3 42--44B 400?5 242?3 200?3 ll?l 2,8?0,3 44A = zonder kopsluiting, voor linkse en rechtse dekking, en= met kopsluiting.Halve betonpannen hebben de overige afmetingen hetzelfde.?) dakhelling bij 30? en bij 20?, overlap 8 cm en latafstand32 cm.Pfanne' (holle pan)(Zie tek. 8-10, blz. 36)pan-typelengte breedte1)dekk.breedtedikte gewichtbetonpangewichtdakvlak?)mm mm mm mm kg/st. Kg/m2A 400?5 240?3 200?3 11?1 2,2?0,3 34B 400?5 240?3 200?3 11?1 2,7?0,3 41C 400?5 242?5 200?3 11?1 2,7?0,3 41A = zonder sluiting, B = met enkele kop- en dubbele zijsluitingen C = met dubbele zijsluiting en zonder kopsluiting, voor linkseen rechtse dekking.?) dakhelling bij A 30? en bij B en 25?, overlap 7? resp. 7cm en latafstand 32? resp. 33 cm.1) speling van de overige maten van onderdelen overeenkomstig.Cement 7 (1955) Nr 1-2 36DIN 1117 (1951)DIN ///8(1954)tek. 6. onder- en bovenzijde van 'verbeterde Hollandse pan', type Atek. 7. onder- en bovenzijde van 'verbeterde Hollandse pan', type B36 Cement 7 (1955) Nr 1-2foto 14. vrijstaande woningen bij Hanau,afgedekt met betonpannenfoto 15. muurafdekking met automatisch vervaardigde beton-pannen om het kerkhof, straatweg Bonn-Rhein bachDe donkere afsluiting toont een fraaie, golvende structuurmet levendige werking.vorstpantypeb1 b2r gewichtkg/st.A 120 166 60 2,9?0,3B 178 226 90 3.3?0,3Vorstpannen, die als kilpannen op stijle vlakken worden gelegd,kunnen op verzoek met ophangstukken worden voorzien.Kwaliteitseisen, beproeving, controle en levervoorwaarden zieDIN 1115, behalve 5.3 buigproef.5. Kwaliteitseisen en beproeving5.1. Algemene eisenBetonpannen dienen waterdicht (5.2), buigvast (5.3) en vorst-bestendig (weervast, 25.4) te zijn.De beproeving vindt gewoonlijk plaats na 28 dagen; bij korteretijdsduur is de beproevingstijd gelijk aan de aflevertijd.5.2. Beproeving op waterdichtheidLangs de rand van de betonpannen is bijvoorbeeld met kit ofdergl. een rand aan te brengen, zodat een vlakke ruimte ontstaat.Hierin wordt water gegoten, dat de betonpannen overal tenmin-ste 1 cm hoog moet dekken.Gedurende 24 uur gadeslaan van vijf betonpannen mogen aan deonderzijde geen druppels afvallen. Vochtig zijn, zonder dat erdruppels afvallen, is toelaatbaar.5.3. BuigproefVijf betonpannen in luchtdroge toestand worden als ligger op 2ondersteuningen 25 cm van elkaar opgelegd en door een kracht(lijnkast) in het midden op buiging belast. Om goede opleg- enbelastingvlakken te verkrijgen, zijn aan de onderzijde van debetonpannen op afstanden van 25 cm en aan de bovenzijde in hetmidden 2 cm brede lijsten van cement of gips aan te brengen.Van de afgeronde opleggingen van het beproevingsapparaat moeter ??n, evenals bij de beiastingssnede, beweegbaar zijn.De volgende min. breuklasten zijn voorgeschreven.betonpantypen DINnrmin. breuklast in kggemiddeldewaarde van5 proeventoelaatbareindividuelewaardeschubpan: klein 1116 25 20groot 1116 30 25verb. Holl. pan 1117 75 65holle pan 1118 90 805.4. VorstbestendigheidWaterdichte betonpannen, die aan bovengenoemde buigproefvoldoen, beantwoorden volgens ervaring aan de tegen woord igegenormde vriesproef.Zolang nieuwe bepalingen van de vriesproef niet zijn vastgesteld,kan de vriesproef worden nagelaten.6. Contr?leDe fabrikant van betonpannen is verplicht de te gebruiken grond-stoffen (korrelsamenstelling, zuiverheid van de toeslagmaterialen)en de gereed gekomen betonpannen op de fabriek voortdurendte controleren. De proeven moeten bij verandering van de grond-stoffen (zowel van het cementmerk als van zand of eventl. hulp-stoffen) tenminste ??nmaal per maand worden verricht. Van dezefabrieksproeven dient een dagboek te worden aangelegd.Naast de eigen fabrieksproeven moeten, voorzover niet eenregelmatige contr?le uit hoofde van kwaliteitsveiligheid van debetonproducten wordt uitgeoefend, jaarlijks tenminste tweemaalproeven door een offici?el laboratorium worden verricht. Hier-voor moeten tenminste 10 betonpannen (5 stuks voor elk derproeven van 5.2 en 5.3) uit de lopende productie door een offici?leinstantie worden getrokken.7. LevervoorwaardenBetonpannen mogen eerst worden geleverd, wanneer zij aan deeisen van sterkte volgens 5.3 hebben voldaan.5. Richtlijnen van kleurstoffen voor betonpannen1)DefinitieOnder kleurstoffen voor betonpannen verstaat men kleurstoffen,die zich lenen voor het door-en-door kleuren van cement.EigenschappenOpmerking. Alleen natuurlijke en kunstmatige minerale kleur-stoffen kunnen worden gebruikt. Kleurstoffen, die met gips ofkrijt zijn versneden of met teer (aniline) zijn verfraaid, ontmengen,evenals de zgn. kalkverven.Tegenwoordig worden bij voorkeur kunstmatige, zuivere ijzer-oxydkleurstoffen gebruikt, die zich kenmerken door een snellekleuring. De zgn. aardverven (zoals dodekop, gebrande sienna,roodoker, omber, Engels rood, enz.) zijn wegens de te grote be-nodigde hoeveelheid niet geschikt; dit geldt ook voor Kasselsbruin. Cement en kleurstoffen moeten bij de verwerking zeerinnig dooreen worden gemengd.Eisen1. Lichtechtheid. De kleur van de betonpan mag zich in de loop derjaren niet wezenlijk veranderen.2. Kalkechtheid. Mengsels met cement zijn alkalisch wegens hungehalte aan kalkhydraat. Kleurstoffen voor betonpannen zijnblootgesteld aan de alkalische inwerking en mogen niet ver-anderen door de kalk van het cement."3. Muuruitslagbestendigheid is aanwezig, wanneer een niet uitslaggevende cementkalk ook in gekleurde toestand geen uitslagop het oppervlak toont.4. Bindechtheid. De kleurstoffen mogen:het binden van het cement niet of slechts onbeduidend be?n-vloeden,1) Uittreksel uit: Richtlinien f?r Betondachsteinfarben, uitgave Arbeits-gemeinschaften Betonstein und Mineralfarben, Bonn/Frankfurt a/M, 1951.Cement 7 (1955) Nr 1-2 37de bindtijd niet veranderen noch de verharding van het cementresp. de mortel vertragen.5. Volumebestendigheid. De kleurstoffen moeten zo fijn zijn gemalen, dat ze op zeef N 480-d-0,090 ten hoogste een rest van2?% geven.7. Gehalte ijzeroxyde. Natuurlijk ?jzeroxydrood moet ten minste60% Fe2O3, en kunstmatig ?jzeroxydrood ten minste 90%Fe2O3 bevatten.8. KleurenDe belangrijkste kleurstoffen zijn voor:1.rood: kunstmatig of natuurlijk ?jzerroodoxyde; zij moetzuur- en gipsvrij zijn;2. bruin: kunstmatig zuiver ijzeroxydbruin is het beste;3. zwart: zuiver kunstmatig ijzeroxydzwart of speciaal gepre-pareerd roet (cementroet) en natuurlijk en kunst-matig mangaanzwart.Deze kleurstoffen kunnen zuiver of vermengd met andere ge-eigende kleurstoffen worden gebruikt.De verffabrikant dient steeds een verklaring erbij te geven,dat de leverantie uit cementkleurstoffen bestaat.Opmerking. Verder worden ook gebruikt gekleurde toeslag-stoffen of gekleurd cement, terwijl er soms een kleurlaagwordt opgebracht.Openbaar gemaakte Nederlandse octrooi-aanvragen1.. Op 15 December 1954.Deze liggen tot en met 15 April 1955 ter publieke inzage.Nr 162 238, Ned. dd. 27-6-1951Voorrang 16-10-1950, Duitsland.Werkwijze en inrichting voor het vervaardigen van een betonweg.A. B. G.m.b.H., te Hameln, Duitsland.Nr 163 955, Ned. dd. 13-9-1951Voorrang 11-1951, Groot-Brittanni?.Draagvloer gedeeltelijk opgebouwd uit naast elkaar opgesteldeparen holle elementen en gedeeltelijk uit tussen de paren vanelementen gestort gewapend beton.William Herbert Smith, te East Molesey, Groot-Brittanni?.Nr 175 201, Ned. dd. 10-1-1953Draagvloer uit gewapend beton met elkaar kruisende liggers, diegestort zijn in een blijvende bekisting.Barend Bakker, te Dordrecht.Nr 159 766, Ned. dd. 10-3-1951Voorrang 10-3-1950, Zwitserland.Wapening voor een draagconstructie uit beton.Max Birkenmaier, Antonio Brandestini en Mirko Robin R?s,allen te Z?rich en Kurt Vogt, te Beinwil a/See, Zwitserland.Nr 152 711, Ned. dd. 3-4-1950Ducdalf met twee of meer stalen palen, welke met speling metelkaar gekoppeld zijn.Hermann Wedekind, te Hamburg-Bahrenfeld, Duitsland.2. Op 15 Januari 1955Deze liggen tot en met 16 Mei 1955 ter publieke inzage.Nr 174 615, Ned. dd. 15-12-1952Inrichting voor het ruwen van een wegdek door inwerking vanwarmte.Firma Robert K?gel, te Frankfort a/Main, Duitsland.Nr 175 417, Ned. dd. 20-1-1953Draagvloer, bestaande uit een aantal in hoofdzaak T-vormigeliggers.V.o.f. Bouwkundig Bureau van den Berg & van der Klis, teDelft.Nr 157 960, Ned. dd. 15-12-1950Dakpan van beton.Dr-Ing. Wilhelm Ludowici, te Jockgrim/Pfalz, Duitsland.Nr 163 515, Ned. dd. 23-8-1951Voorrang 12-9-1950, Duitsland.Inrichting voor het frezen van een groef, in het bijzonder in eenmuuroppervlak.Werkzeugbau GmbH, te Starnberg, Duitsland.Nr 166 463, Ned. dd. 4-1-1952Betonnen standaard voor een rijwiel of dergl. voertuig.N.V. Schokbeton, te Kampen.Nr 158 414, Ned. dd. 8-1-1951Betonnen buis of ander, aan drukstoten onderhevig, voorwerp,met een voorgespannen langswapening, waaromheen een voor-gespannen schroefwapening is aangebracht.N.V. Betondak, te Arkel.Nr 162 529, Ned. dd. 10-7-1951Werkwijze voor het vervaardigen van een spoorwegdwarsligger.S.p.A.Eternit Pietra Artific?ale, te Genua, Itali?.Nr 174 004, Ned. dd. 21-11-1952Inrichting voor het behandelen van een deegachtige, in het bij-zonder keramische, massa.Soest-Ferrum Apparatebau GmbH,te D?sseldorf-Oberkassel,Duitsland.Nr 159 642, Ned. dd. 6-3-1951Voorrang 8-3-1950, U.S.A.Werkwijze voor het stabiliseren van de bodem, en werkwijze terbereiding van een bodemverbeteringsmiddel.Monsanto Chemical Company, te St. Louis, Missouri, USA.Afschriften van deze aanvragen kunnen worden geleverd ? f 1,75per stuk.38 Cement 7 (1955) Nr 1-2foto 19. onderaanzicht van dak-bedekking van foto 18; betonpannenin verband gelegd zonder mortelHet geringe gewicht van de pannenmaakt een lichte dakconstructie ennormale latafstand bij geringe over-lapping mogelijk.foto 18. woonhuis met loodsbij Ammersee, bedekt metbetonpannen op zeerwinderige hoogte en sindstal van jaren dicht geblevenbij hevige sneeuwstormenKeine bauaufsichtlichen Bedenken gegen normgerechthergestellte Betondachsteine, Deutscher Bau-Markt, 1951,Nr 10Betondachsteine, Zement-Mitteilungen ?ber Zement-Verwen-dung vom Fachverband Zement e.V., 1950, Nr 10Ing.-Chem. E. Probst, Betondachsteine und Baukunstler,Die Bauwirtschaft, 1950, Nr 27Ing. Urho Kaiponen, Herstellung von Betondachsteinen inFinnland, Betonstein-Zeitung, Nr 2, 1955Litteratuur:Dipl.-Ing. A. Althammer, Die Betondachsteine, 1954Dr.W.Gr?n, Betondachsteine, Beton-Zement-Markt, 1951, nr 3W. von Meng und R. Braas, Betondachsteine in England,Betonstein-Zeitung, 1951, biz. 100/102Ing.-Chem. E. Probst, Der Betondachstein im Dachdecker-handwerk, Deutsches Dachdecker-Handwerk, 1950, Nr 6Betondachsteine schon seit 100 Jahren, Handelsblatt, 1954,Nr 36