21 1 De nieuwe brug over het Van Starkenborghkanaal in Zuidhorn Bijzondere brug en tunnel 1 Omlegging N355 (1): Inleiding De provinciale weg N355 tussen de Groningse dorpen Noord- horn en Zuidhorn is omgelegd. De weg kruist het Van Star - kenborghkanaal nu via een nieuwe, vaste brug en er ligt een tunnel onder de Langestraat in Noordhorn. Ook opwaarde - ren van het kanaal viel binnen het project. De nieuwe brug met een lengte van 152 m heeft de langste en zwaarste prefab kokerliggers die ooit ter wereld zijn geplaatst. De N355 is een weg die van Leeuwarden via Buitenpost naar Groningen loopt. De omlegging betreft een 2,65 km lang deel bij Noordhorn en Zuid- horn. Aanleiding voor de omlegging was de ontlasting van de huidige provinciale weg die door de kern van Noordhorn en Zuidhorn loopt, en de opwaardering van de vaarweg naar vaarwegklasse Va (fig. 3). In de nieuwe situatie is het voor schepen met vier lagen containers mogelijk om tussen Lemmer en Delfzijl te varen. De wegomlegging wordt ingeleid met een grote rotonde in Noordhorn. Het doorgaande verkeer kan bij die rotonde kiezen voor de nieuwe route, zodat het niet meer door de kernen van Noordhorn en Zuidhorn wordt geleid en niet meer voor de huidige beweegbare brug hoeft te wachten. Direct na de rotonde loopt de weg verdiept door in een tunnel onder de Langestraat in Noordhorn. Dorien ter Veld Artikelenserie Aan het project omlegging N355 wordt in drie Cement-artikelen aandacht besteed. Dit eerste artikel is een inleiding. In een tweede artikel, elders in dit nummer, wordt nader ingegaan op de funde - ring en de onderbouw van de brug. Het derde, nog te verschijnen artikel, gaat in op het brugdek. Tevens verschijnt er een Betoniek- artikel over productie en logistiek van 68 m lange liggers. Bijzondere brug en tunnel 5 2015 22 Buiten het bebouwde gebied ligt de weg zo laag mogelijk op het maaiveld. Zo blijft het polderlandschap zoveel mogelijk behouden. De uitdaging hierbij was altijd minimaal de verplichte 90 cm tussen het grondwater en het wegdek te houden. Bij de keuze voor de ligging van het nieuwe weggedeelte is eveneens rekening gehouden met de verdere ontwikkeling van de woonwijk Oostergast ten oosten van Zuidhorn. Nabij de dorpskernen kruist de N355 het Van Starkenborghkanaal bovenlangs, via een nieuwe brug. De doorvaarthoogte is hier 9,1 m. Opwaarderen kanaal Om het kanaal op te waarderen naar vaarwegklasse Va moest het kanaal worden uitgebaggerd van een diepte van 3,20 m tot een diepte van 5,30 m. Tussen mei 2013 en eind 2014 is over 20 km een miljoen kuub gebaggerd. De twee baggerdepots lagen aan weerszijden van het kanaal, precies waar nu terpen liggen als opgangen naar de brug. Dit projectonderdeel vroeg veel aandacht voor de stabiliteit van de terpen. De terpen zijn in de kern gemaakt van zand zodat restzetting beperkt bleef. De verdere ophogingen zijn met bagger gefaseerd uitgevoerd, zodat iedere laag goed kon ontwateren. Zo is er een totale hoogte van 12 m bereikt. Het kanaal is bestand tegen grote schepen. Om langdurig behoud van het doorvaartprofiel te behouden zijn de oevers afgewerkt met een laag steenbestorting. Ook onder water was er werk te verrichten. Tijdens de baggerwerkzaamheden is er een gasleiding vervangen door een nieuwe zinker. De brug Eind 2013 waren de terpen op hoogte. Na realisatie van de landhoofden en van de twee pijlers, is het brugdek geplaatst. Details over de brug en over het brugdek worden uitgewerkt in vervolgartikelen (zie kader 'Artikelenserie'). De brug kruist het kanaal onder een hoek van 60°. De totale lengte van de brug werd daarmee 152 m. Een haakse kruising van de weg met het kanaal paste niet binnen het provinciaal inpassingsplan. De brug bestaat in totaal uit drie overspannin- gen. De hoofdoverspanning is opgebouwd uit geprefabriceerde voorgespannen kokerliggers van 68 m. Hiermee zijn het de langste betonnen prefab kokerliggers in de wereld. De plaatsing van de liggers was, gezien de beschikbare ruimte, een behoor - lijke klus. Naast de hoofdoverspanning zijn twee aanbruggen van respectievelijk 40 en 44 m gerealiseerd, evenals geprefabri- ceerde voorgespannen kokerliggers. De fundering van de pijlers was geen standaardprocedure. Elke zijde van het kanaal vereiste een eigen methode. De prefab- betonpalen aan de noordzijde konden worden gefundeerd in een stevige zandlaag. Aan de zuidzijde was de zandlaag echter te dun. Het funderingsontwerp van de steunpunten ten zuiden van het kanaal betrof maatwerk. Hierover meer in het tweede artikel in deze serie. Open tunnel in de polder Gelijktijdig met de brug is een tunnel gebouwd onder de Langestraat in Noordhorn. Interessant aan deze tunnel is dat hij aan beide kanten open is, terwijl hij toch in een definitieve polder ligt. Deze polder is gerealiseerd door cementbentoniet - wanden te plaatsen en de grondwaterstand binnen deze polder te verlagen. Voor cementbentonietwanden is gekozen omdat het plaatsen van stalen damwanden ? de meest gangbare methode ? te veel hinder zou veroorzaken. Binnenkomend regenwater wordt afgevoerd via een drainagesysteem onderin de tunnel. De tunnel bestaat uit tien moten, waarvan er vier dicht en zes open zijn. Het gesloten deel van de tunnel is 100 m lang en het tunneldak biedt ruimte voor behoud van de bestaande dorpsweg en de aanleg van een park. Voor de aanleg van de tunnel moesten álle kabels en leidingen in Noordhorn worden omgelegd; telecom, gas, water en elektriciteit. Design&Construct Provincie Groningen koos ervoor het project aan te besteden via een concurrentiegerichte dialoog. De eerste selectie vond 2 De open tunnel onder de Langestraat in Noordhornfoto: Jan Beets Media Productie en Fotografie 2 Bijzondere brug en tunnel 5 2015 23 3 Plattegrond omlegging N355 worden aangepast omdat de bodem, waarop de brugpijlers zouden komen te staan anders was dan verwacht. Maar dot alles paste binnen deze contractsvorm. Tijdens het hele project is er nauw overleg geweest met de provincie. Uiteindelijk liep de planning naar tevredenheid. Het baggeren kostte anderhalf jaar en de tunnel en de brug werden in één jaar gebouwd. ? ? PROJECTGEGEVENS project Omlegging N355 opdrachtgever Provincie Groningen architect nieuwe weg Bosch Slabbers opdrachtnemer GMB definitief ontwerp Witteveen+Bos GWW-werkzaamheden Oosterhof Holman opwaardering kanaal Martens en Van Oord engineering brugliggers Mozes en de Boer productie brugliggers Haitsma Beton oplevering: najaar 2014 plaats op basis van een visiedocument. Vijf geselecteerde partijen gingen vervolgens in de dialoogronde met de provincie in gesprek over onderwerpen als contractbeheersing en vorm- geving. Hierna konden partijen hun eerste inschrijving doen. Na een tweede dialoogronde, volgde de definitieve inschrijving. Gunning vond plaats op basis van EMVI. Doorslaggevende factoren in de winnende aanbieding waren omgeving, duurzaamheid, vormgeving, social return, project- management, planning, en hinder. Onder andere het herge - bruik van baggermateriaal en de aantoonbare CO 2-reductie tijdens de baggerfase werden gewaardeerd. Dat geluidshinder voor bewoners werd voorkomen en bovendien de scheepvaart altijd doorgang kon vinden, maakte dat de gekozen werkwijze de goedkeuring van de Provincie kon wegdragen. Tot slot Bij de eerste inschrijving moest 80% van de oplossing en de prijs vaststaan. De tweede dialoogronde is gebruikt om het plan te finetunen. Uiteindelijk moest het ontwerp van de brug nog 3 tunnel Noordhorn bestaande brug Zuidhorn nieuwe brug Van Starkenborghkanaal Bijzondere brug en tunnel 5 2015