themaBouwen in de binnenstad220144themaBouwen in debinnenstadBouwen is op zichzelf vaak al een complexe bezigheid. Als een project dan ook nog in debinnenstad moet worden gerealiseerd, wordt het pas echt ingewikkeld. Zo kunnen omliggendebebouwing of de aanwezigheid van publiek een effici?nte bouw behoorlijk in de weg staan. Deredactie van Cement vroeg Dolf Booij van Stadsontwikkeling Rotterdam naar de werkelijkeinvloed van die omgevingsfactoren op zowel het ontwerp als de uitvoering.1Overlast, veiligheid en logistiek zijn bepalende factorenvoor binnenstedelijk bouwenBouwen in de binnenstad 22014 5Binnensteden in Nederland lijken vaak overvol. Toch wordt erop veel plekken volop gebouwd, zelfs in de huidige laagcon-junctuur. Vanwege het gebrek aan ruimte op deze locatiesmoeten slimme oplossingen worden bedacht. Ook de overlastvoor de omgeving moet worden beperkt.Overlast beperkenOverlast van bouwen wordt anno 2014 heel anders beleefd daneen aantal decennia geleden. Eisen in bouwverordeningen zijnaangescherpt, maar ook de acceptatie door het publiek iswezenlijk veranderd. "Zoals we in de jaren zestig bouwden, kannu vaak echt niet meer," aldus Booij. "Neem de metro onder deCoolsingel. Die werd gebouwd met caissons die zijn aange-voerd vanuit een langs de Maas gelegen bouwdok. De Coolsin-gel heeft toen lange tijd open gelegen. Dat zou nu ondenkbaarzijn. Omgevingsfactoren zijn tegenwoordig veel bepalendervoor ontwerp- en uitvoeringskeuzes."Gelukkig zijn de mogelijkheden om anders te bouwen behoor-lijk veranderd, uitvoeringstechnieken hebben zich enormontwikkeld. Zo is de boortechniek ge?ntroduceerd, voor heteerst toegepast bij RandstadRail. "Geen goedkope oplossing,maar omgevingsfactoren maakten het hier bijna noodzakelijk.Ook zie je steeds vaker de discussie gevoerd worden over `half-time', ofwel het sterk reduceren van bouwtijd, eveneens om deoverlast te beperken. Er wordt daarbij altijd gezocht naar eengezond evenwicht tussen eisen vanuit de omgeving, hetontwerp en de kosten. Want zo'n halftime-methode kan sterkkostenverhogend werken; er moet 's nachts in de weekendenworden gewerkt. De vraag is of men dat ervoor over heeft."Ook voor de keuze tussen relatief eenvoudige technieken kanhet beperken van overlast een bepalende factor zijn. "Neem alsvoorbeeld de recent gebouwde Kruispleingarage. Het uitgangs-punt was een onderkomen voor een bepaalde hoeveelheidauto's. Omdat er op deze plek nauwelijks ruimte was, moest deoplossing worden gezocht in meerdere ondergrondse lagen. Enom overlast te beperken is een bouwput met diepwanden gere-aliseerd in plaats van met damwanden of combiwanden. Datbleek in dit geval de beste oplossing. Maar het resultaat kan netzo goed anders zijn. Mochten diepwanden bijvoorbeeld tochniet haalbaar zijn, dan wordt gekeken hoe de overlast metdamwanden kan worden beperkt. Zo kunnen de periodeswaarin mag worden getrild, worden verkort."Communiceren met de omgevingCommunicatie met de omgeving is bij binnenstedelijke projec-ten van groot belang, niet in het minst vanwege de overlast.Lang niet alles is op te lossen met regels in verordeningen."Vaak moeten ontheffingen worden aangevraagd. Daarbij moetje eruit zien te komen met alle stakeholders. En dat kan bestingewikkeld zijn, want de belangen zijn niet altijd gelijk. Zokan de gebruiker van een groot kantoorgebouw in de omgevingeisen dat er niet overdag wordt gebouwd, terwijl een hotel juistgeen overlast in de avond en nacht wil. Zo ben je continu opzoek naar het juiste evenwicht."Bij het contact met de omgeving gaat het niet alleen om eenzij-dig informeren. Belanghebbenden hebben vaak daadwerkelijkinspraak. Regelmatig worden stichtingen in het leven geroepenom die belangen te behartigen. "Dat juichen wij alleen maartoe. We faciliteren het zelfs. Het is namelijk ook in ons belang".Volgens Booij wordt dit soort processen nog wel eens als lastigervaren in de bouw. "Maar het heeft een absolute meerwaarde,omdat je hierdoor kunt voorkomen dat je later tegen allerlei1 Bouwput van de Kruispleingarage ten zuiden van Rotterdam Centraalfoto: Aeroview"Zoals we in de jaren zestig bouwden,kan nu vaak echt niet meer"Dolf BooijIr. Dolf Booij is, met een korte onderbreking, sinds1985 werkzaam bij het ingenieursbureau vanStadsontwikkeling Rotterdam (voorheen Gemeen-tewerken). Hij was als projectmanager onder meerbetrokken bij RandstadRail en station RotterdamCentraal, twee projecten waarbij de binnenstede-lijke ligging een grote rol speelden.Ontwikkeling in RotterdamHet bombardement op Rotterdam in 1940 is zeer bepalendgeweest voor de opbouw van de stad in de vorige eeuw. Tot dejaren zeventig speelde daarbij de haven, de economische motorvan de stad, de belangrijkste rol. In de jaren zeventig ontstondhet idee dat Rotterdam meer was dan een haven alleen. Ook debewoonbaarheid vroeg om aandacht. Het accent verschoofdaarom richting architectuur en cultuur en hogere inkomens-groepen en studenten werden eveneens belangrijke doelgroe-pen. Dit uitte zich, naast de gangbare projecten ten behoeve vande versterking van de stedelijke infrastructuur, in grootschalige(hoogbouw)projecten. In eerste instantie vooral op en rond hetWeena, later ook op de Wilhelminapier en de Leuvehaven. Ooknu nog werkt Rotterdam aan een aantrekkelijke, meer completebinnenstad, waar wonen, werken en vrije tijd samenkomen.Bouwen in de binnenstad220146themaUiteraard is het voorkomen van schade altijd een belangrijkuitgangspunt in de voorbereiding. Maar theorie en praktijklopen nog wel eens uiteen. "Daarom is monitoring zo belang-rijk. Een voorbeeld is de bouw van het metrostation Rotter-dam Centraal. Juist vanwege het beperken van de overlastwerden hier diepwanden toegepast, een typisch voorbeeldvan een geaccepteerde bouwmethodiek voor een binnenste-delijke omgeving. Deze oplossing was ook prima uitge?ngi-neerd. Toch ontstonden er problemen tijdens de bouw. Erkwam veel water door een voeg tussen diepwandsegmenten.Met het water spoelde ook zand mee, dat onder de funderingvan het naastgelegen Groothandelsgebouw vandaan kwam.We hebben heel snel moeten handelen. Gelukkig hebben wehet gat op tijd weten te dichten. Een van de dingen die wehier hebben geleerd, is dat je ook vooraf al met risico's reke-ning moet houden. Zo heeft het twee dagen geduurd voordatproblemen aanloopt. En de acceptatiegraad wordt veel groter,er ontstaat een soort commitment, trots zelfs. Om dat te bevor-deren proberen we bouwplaatsen er aantrekkelijk en netjes uitte laten zien, met de goede aankleding. Op sommige plekkenzorgen we dat de bouwplaats juist te zien is voor publiek enorganiseren we excursies. Dit alles om een beter draagvlak tecre?ren."Drie schadesoortenNiet alleen overlast kan een rol spelen, omwonenden kunnenook te maken krijgen met schades. Door gemeente Rotterdamwordt onderscheid gemaakt tussen drie soorten schades metelk een eigen regeling, waar mensen een beroep op kunnendoen. In de eerste plaats is er planschade. Als gevolg van wijzi-gingen in het bestemmingsplan kan het bijvoorbeeld voorko-men dat de waarde van een huis daalt. Ten tweede bestaat ereen regeling voor nadeelcompensatie. Een bedrijf of winkel dieaantoonbaar omzet misloopt, kan aanspraak maken op dieregeling. Tot slot is er de schade als gevolg van bouwactiviteitenzoals scheurvorming. "Mensen kunnen zelf in de gaten houdenof er schade ontstaat. Maar daarin acteren wij ook proactief. Zomonitoren we kritische punten altijd nauwgezet. En als er eensignaal is dat er iets niet goed zit, nemen we maatregelen.""Communicatie met de omgevingwordt nog wel eens als lastigervaren in de bouw"2Bouwen in de binnenstad 22014 72 Metrostation Randstadrail,het Spui in Den Haagfoto: Maurits Vink3 De Rotterdam in aanbouw, gezienvanaf de Euromastfoto: Tom Wolbrink / Foto Topaasmogen dan pas naar de bouwplaats zelf als er daadwerkelijk plekis. Zo cre?er je op een werkbare manier just in time-levering."Dan nog mag het transport het normale verkeer niet te veel hinde-ren. Uitgangspunt is altijd dat het verkeer doorgang moet kunnenvinden. "Bij Rotterdam Centraal hebben we een aparte organisatieopgetuigd die de bereikbaarheid continu moet waarborgen. Alleloopstromen zijn inzichtelijk gemaakt. Ook dat kan invloedhebben op het ontwerp of de uitvoering. Zo kan het nodig zijn eenloopstroom te cre?ren over een bouwput heen. Op dit gebiedwordt veel verantwoordelijkheid bij de aannemer neergelegd. Zokan in het contract worden opgenomen dat de bouwer eenverkeersregelaar moet inzetten. Er worden ook afspraken gemaaktover de vervuiling van de omgeving. Vieze trucks bijvoorbeeldmoeten eerst worden schoongespoten. En er moet een oplossingkomen voor het afvoeren van grond. Vooral bij nat ontgravenmoet je voorkomen dat er te veel wordt geknoeid".Tot slotBouwen in de binnenstad is een grote uitdaging. En die uitda-ging is door de verscherpte eisen alleen maar toegenomen.Gelukkig staat ook de techniek niet stil. Veel kennis wordtgedeeld in netwerkorganisaties en met het buitenland, zodat erbijna altijd goede oplossingen beschikbaar zijn. Die oplossin-gen zijn niet altijd goedkoop. Om een binnenstedelijk projectaan ieders eisen en wensen te laten voldoen, kan daarom eenhoger budget noodzakelijk zijn. Jacques linssenwe de juiste pompen ter plaatse hadden. Sindsdien zorgen wedat er bij dit soort risicovolle ondernemingen altijd pompca-paciteit beschikbaar is."VeiligheidSpecifiek bij stedelijke projecten wordt heel sterk gelet op veilig-heid voor de omgeving. Ook op dit gebied is er de laatste tijd veelveranderd. "Veiligheid is een steeds grotere rol gaan spelen in debouw. En terecht. Ik zeg altijd dat een project pas echt is geslaagdals er goed is gecommuniceerd met stakeholders en er geenernstige ongelukken zijn gebeurd. Die factoren zijn in ieder gevalheel bepalend voor de buitenwereld. Veel meer dan technischehoogstandjes, hoe indrukwekkend die ook zijn. Veiligheid komtop veel plekken terug. Bij een bouwkraan bijvoorbeeld, die moetaan strenge eisen voldoen. Of het hijsen van materiaal en materi-eel. Er kunnen afspraken worden gemaakt dat met een dubbelestrop te doen. Ook looproutes langs of soms over een bouwplaatsmoeten veilig zijn. Om dat te waarborgen hebben we bij groteprojecten een aparte veiligheidsmanager rondlopen, vergelijkbaarmet een omgevingsmanager. Die moet in de gaten houden of watvooraf is bedacht, daadwerkelijk wordt uitgevoerd."Logistiek en verkeerNaast overlast en veiligheid zijn logistieke vraagstukken kenmer-kend voor de binnenstad. Daarbij speelt gebrekkige ruimte eengrote rol. Ruimte op de bouwplaats zelf, maar ook ruimte vooraan- en afvoer. Er moet goed worden nagedacht over transport-routes van en naar de bouwplaats en over momenten en locatiesvoor laden en lossen. "Je kunt als eis stellen dat dit laatste op debouwplaats zelf moet worden opgelost, maar daar is vaak hele-maal geen plaats voor. Een alternatief kan zijn een tijdelijke opstel-plaats in te richten op enige afstand van de bouwplaats. Trucks"Een project is pas echt is geslaagd als ergoed is gecommuniceerd en er geenernstige ongelukken zijn gebeurd"3