1 Luchtfoto WTC Tower Ten in aanbouw, bron: Your Captain Luchtfotografie 1 6? CEMENT 7 20 21 De plannen om in Amsterdam een World Trade Center te vesti- gen dateerden al van eind jaren 60. Amsterdam wilde toetreden tot de groep van destijds 30 wereldwijde steden die over het internationale handelscentrum be- schikten. Uiteindelijk werd in 1978 het pro- ject in ontwikkeling genomen. Aan de rand van Amsterdam-Zuid werd aan de ringweg een geschikte locatie gevonden met een treinstation met directe verbinding naar Schiphol voor de deur. Na twee jaar ont- werp- en voorbereidingstijd startte in 1980 de bouw van het ruim 200 x 90 m² grote complex, dat bestond uit vier kantoorto- rens; de identieke A- en D-toren van 12 ver- diepingen en de identieke B- en C-toren van 17 verdiepingen (foto 2, fig. 3). Omringd door laagbouw op het maaiveld en een tweelaagse ondergrondse garage met 1.200 parkeer- plekken, omvatte het gehele plan 110.000 m² vloeroppervlak waarmee een bedrag van 300 miljoen gulden gemoeid was. Na opleve- ring in 1985 was het WTC Amsterdam met een totaal vloeroppervlak van 55.000 m² destijds het grootste aaneengesloten kanto- rencomplex van Nederland [1]. Grootschalige herontwikkeling en uitbreiding Twintig jaar na oplevering vormden de snelle ontwikkelingen op de kantorenmarkt aan- leiding tot een grootschalige renovatie om de verhuurbaarheid en toegankelijkheid van het WTC te verbeteren. In totaal werden er in drie fasen vijf nieuwe kantoorgebouwen (E- t/m I-toren) gerealiseerd waarvan de E- en H-toren IR. JEAN-PAUL FRENCKEN Projectleider / ConstructeurVan Rossum Raadgevende Ingenieurs auteur Bouwen tegen, onder en op een bestaand Zuidas-icoon Het World Trade Center aan de Amsterdamse Zuidas heeft sinds de opening in 1985 een omvangrijke metamorfose ondergaan: verschillende grootschalige verbouwingen hebben plaatsgevonden en meerdere torens zijn toegevoegd. Nog steeds blijft de zakencampus zich verder ontwikkelen. De nieuwste aanwinst is de 80 m hoge Tower Ten; een renovatie en uitbreiding waarbij zowel tegen, onder als op een van de vier oorspronkelijke kantoortorens wordt gebouwd. Onder meer met een optopping van 10 verdiepingen, voegt de nieuwbouw zo'n 32.000 m² toe. Een constructief complexe en uitdagende opgave. Constructief ontwerp van WTC Tower Ten CEMENT 7 2021 ?7 van respectievelijk 80 en 104 m de hoogste waren (foto 4). De kenmerkende golvende glazen daken verbonden de bestaande en nieuwe gebouwen aan en met elkaar. De laatste grote ingreep was de bouw van een tweelaagse parkeerkelder en openbare fiet- senstalling onder het Zuidplein.Uiteindelijk leidden alle renovaties en uitbreidingen tot meer dan een verdubbe- ling van het oorspronkelijke vloeroppervlak. Bij het gehele ontwerp en constructieve uit- werking was Van Rossum BV als hoofdcon- structeur betrokken [2]. Tower Ten Mede door de populaire en centrale locatie met goede ontsluitingsmogelijkheden en de aanhoudend hoge bezettingsgraad van het WTC, initieerde CBRE Global Investors het plan om het WTC verder uit te breiden. Sa- men met het in Londen gevestigde architec- tenbureau PLP Architecture en OZ ? dat ver- antwoordelijk was voor de uitwerking vanaf de bestekfase ? werd een tiende toren ont- worpen: Tower Ten (fig. 5). Dit op één van de weinige nog beschikbare plekken, tegen en op de bestaande D-toren. Deze D-toren was met name aan de oostzijde (Beethovenstraat) gefragmenteerd en straalde onvoldoende karakter en identi - teit uit. Vandaar dat een serie slanke verti - cale volumes is ontworpen die boven de bestaande torens rijzen. Zij vormen samen het hoofdensemble van Tower Ten. Door de volumes een aantal verdiepingen zwevend boven het maaiveld aan te brengen, ontstaat een terugliggende gevelplint en zo een transparante en uitnodigende entree. Aan de noordzijde (Strawinskylaan) is het gol - vende glazen dak van de naburige gebouwen in een vloeiende lijn tot de nieuwe toren doorgezet (fig. 5). Het dak ontsluit hierdoor op een natuurlijke wijze drie kantoorpavil - joenen, gescheiden met ruime atria die zorgen voor daglichttoetreding. Samen met verscheidende groene daktuinen en -terras- sen zorgt dit voor comfortabele en duurzame kantoorruimten. 2 Het oorspronkelijke WTC uit 1985, bron: Stadsarchief Amsterdam PROJECTGEGEVENS project Tower Ten, Zuidas Amsterdam opdrachtgever CBRE Global Investors (CBRE DOF Development BV) architect PLP Architecture & OZ ontwerpend en coördinerend constructeur Van Rossum Raadgevende Ingenieurs adviseur geotechniek CRUX adviseur bouwfysica Peutz adviseur installaties Deerns projectmanagement abcnova hoofdaannemer Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling Speciale Projecten installatietechniek Unica omvang 52.000 m 2 (32.000 m 2 uitbreiding en 20.000 m2 herontwikkeling) functie kantoren, commercieel en parkeren aanvang bouw november 2018 verwachte oplevering medio 2022 2 8? CEMENT 7 20 21 Toren CToren E Toren D Toren B Toren A Podiumgebouw Podiumgebouw Podiumgebouw Podiumgebouw De\fling room Entreegebouw (toren \b) Toren H Toren I Zuidplein Entreegebouw (toren G) Toren Ten Strawinskylaan Beethovenstraat N 3 Schematische plattegrond van het huidige WTC met de uitbreiding van Tower Ten 4 Grootschalige renovatie van het WTC met links toren H en uiterst rechts toren E, bron: Stadsarchief Amsterdam / Doriann Kransberg 5 Artist's impression van de nieuwe Tower Ten, bron: PLP Architecture 3 4 5 CEMENT 7 2021 ?9 6 De gehele D-toren is tot de betonnen hoofddraagconstructie gestript Tower Ten wordt 80 m hoog en voegt over 22 verdiepingen, waarvan 12 nieuwe, 32.000 nieu we vierkante meters aan de D-toren toe, hoofdzakelijk kantoorruimten met horeca en voorzieningen in de plint op de eerste twee lagen. Tevens voorziet het plan in de renovatie van ruim 20.000 m² bestaand kan- tooroppervlak en vindt er een uitbreiding v an de tweelaagse ondergrondse parkeer- garage aan de Beethovenstraat plaats. Sloop, renovatie en nieuwbouw Om plek voor Tower Ten te maken werd al vroeg in de ontwerpfase geconcludeerd dat een algehele sloop van de D-toren niet haal- baar was. Trilling- en geluidshinder moest voor de naastgelegen kantoorgebouwen na- melijk tot een minimum worden beperkt, aangezien deze 24 uur per dag door moeten kunnen blijven functioneren. Het (groten- deels) behouden van het betoncasco van de bestaande toren was dan ook het uitgangs- punt in het ontwerp. Om ruimte te maken voor de nieuw- bouw is allereerst de gehele D-toren tot de betonnen hoof ddraagconstructie gestript (foto 6) en zijn verscheidende onderdelen gesloopt, waaronder de dakvloer en twee 12 v erdiepingen hoge beuken om ruimte te maken voor onder andere een nieuwe kern. Na gereedkomen van de parkeerkelderuit- breiding start de nieuwbouw van de toren vanaf de begane grond op en naast de be- staande kelder, waarna deze rondom het betonnen casco tot laag twaalf wordt opge- trokken. Vanaf hier start ook de optopping van in totaal tien verdiepingen. De drie pa - viljoenen bestaan volledig uit nieuwbouw en reiken vanwege het golvende dak tot verschillende hoogten. Het hele proces van sloop tot en met optopping is toegelicht in figuur 7. Bestaande constructie D-toren De vier oorspronkelijke torens (A t/m D) zijn constructief identiek opgezet en be- staan uit een relatief eenvoudig in het werk gestorte hoofddraagstructuur op een stra - mien van 7,2 / 5,4 m. Voor de kelderlagen en enkele verdiepingsvloeren van de laag - bouw zijn traditioneel gewapende vlakke plaatvloeren met kolomplaten toegepast. Om de doorbuigingen ten gevolge van de gevelbelastingen op de verdiepingen van de torens te minimaliseren, zijn de 240 mm dikke vloeren voorgespannen met aan - hechting, conform het kolomstrokensys- teem. De stabiliteit van elke toren wordt verzorgd door een centrale kern en een stabiliteitswand. 6 De nieuwbouw wordt rondom het gestripte en deels gesloopte betonnen casco opgetrokken tot laag twaalf, vanaf waar de optopping van in totaal tien verdiepingen begint 10? CEMENT 7 20 21 Bestaande poldergarage De tweelaagse bestaande parkeerkelder is gebouwd volgens het poldersysteem, wat in- houdt dat de kelder wordt omsloten met permanente damwanden in de afsluitbare kleilaag, terwijl de onderste keldervloer (-2) een open constructie vormt. Dit is de reden dat op deze laag slechts een betonnen bal- kenrooster met straatwerk ertussen aanwe- zig is. De eis van verticaal evenwicht van de grondlagen boven het spanningswater is mede bepalend geweest voor het niveau 7 Proces van strippen en sloop tot nieuwbouw Optopping met nieuwbouw vanaf de 12e verdieping Bouw uitbreiding ondergrondse parkeergarage Strippen van bestaande D-toren Realisatie nieuwbouw en nieuwe kernen rondom D-toren Sloop twee beuken en dakvloer t.b.v. de nieuwbouw Bereiken dakvloer (23e verdieping) en voortzetting gekromd dak op de paviljoens Sloop voltooid 7a 7d 7g 7b 7e 7h 7c 7f 7i CEMENT 7 2021 ?11 van de laagste keldervloer (NAP -4,6 m). Het kwel- en lekwater wordt permanent door een drainagenet opgevangen. Aangezien het kelderdek (niveau 0) is losgehouden van de damwanden wordt het horizontaal evenwicht ten gevolge van de grond- en waterdrukken in oost-west- en in noord-zuidrichting enkel door de vloer en het balkenrooster van respectievelijk de eerste (-1) en onderste kelderlaag (-2) gewaar- borgd. Onderzoek bestaande constructie Omdat de bestaande D-toren in Tower Ten een belangrijke rol speelt, is de hoofddraag- constructie aan de hand van de oorspronke- lijke berekeningen en tekeningen uitvoerig bestudeerd en met behulp van aanvullende point cloud-inmetingen volledig in 3D uitge- tekend. Ook is de huidige staat van het be- tonskelet geïnspecteerd. Ten behoeve van de toetsing en herbe- rekening van verschillende bestaande con - structies was het nodig de sterkte van het beton te kennen. De gehele oorspronkelijke betonconstructie is in een sterkteklasse B22,5 gestort (karakteristieke kubusdruk- sterkte van 22,5 N/mm² na 28 dagen), maar is onder invloed van doorgaande hydratatie in de loop der jaren verder uitgehard. Om de huidige betonsterktes te bepalen, zijn grote aantallen monsters uit onder andere de poeren, kern- en stabiliteitswanden, vloeren en kolommen geboord en in het laboratori- um op druksterkte beproefd. Hieruit volgde dat voor de karakteristieke waarden van de betondruksterkte (kubusdruksterkte) mini- maal 31,2 N/mm² (kolommen) tot maximaal 41,4 N/mm² (poeren) kon worden aangehou- den. Constructief ontwerp nieuwbouw Omdat dat Tower Ten grotendeels op de bestaande kelder en de D-toren wordt ge- bouwd, was licht bouwen het uitgangspunt. Ook een hoge bouwsnelheid en beperkte hinder voor de omgeving waren randvoor- waarden die moesten worden meegenomen in het constructief ontwerp. Vandaar de keuze voor een ranke staalconstructie, waarbij de kolommen zoveel mogelijk op het bestaande stramien ? en daarmee dus op de bestaande kolommen ? zijn geplaatst. Met een separaat stramien voor de nieuwbouw zouden in de toch al krappe kelder te veel parkeerplekken verloren gaan. De verdiepingsvloeren zijn ontworpen in breedplaten van slechts 160 mm dik en worden voorgespannen om stempelloos te kunnen bouwen (foto 8). Een grid van pri- maire en secundaire stalen liggers zorgt ervoor dat dit haalbaar is met maximale vloeroverspanningen van circa 3,6 m. Voor verdere gewichtsbesparing zijn de vloeren gevlinderd zonder aanvullende afwerklaag. Uiteindelijk had dit systeem ten opzichte van bijvoorbeeld een staalplaatbetonvloer de beste hoogte/gewicht-ratio om aan de mi- nimaal akoestische massa-eis van 400 kg/m 2 te voldoen. Vanwege de ambitie van de opdracht- gever om maximale verdiepingshoogtes te r ealiseren, passend bij moderne en kwalita - tief hoogwaardige kantoorruimten en de ge- vraagde huurprijzen op de Zuidas, zijn de stalen ligg ers voor constructieve samenwer - king via de druklaag aan de breedplaten ver- deuveld (foto 8). Via de druklaag zijn ze ver- bonden aan deuvels op bovenflens van de stalen ligg er, waardoor ze constructief sa - menwerken. Hierdoor kunnen de profielen r elatief laag blijven (maximaal 300 mm hoog) en biedt het de benodigde aanvullende stijfheid voor de gevelliggers om aan de 8 8 De nieuwbouw is opgebouwd uit voorgespannen breedplaatvloeren die zijn verdeuveld op een lichte staalconstructie. Ten behoeve van de installaties zijn de stalen liggers nabij de opleggingen verjongd 12? CEMENT 7 20 21 strenge bijkomende doorbuigingseis van de vliesgevelleverancier te voldoen. Bovendien zijn alle installaties door de liggers geleid om het vloerpakket extra te reduceren. Hiervoor zijn gestandaardiseerde verjongingen en tracés in de stalen liggers ontworpen (foto 8). Aan de oostzijde van het gebouw heeft de terugliggende gevelplint op de onderste ver- diepingen geleid tot een serie van negen ver- diepingshoge stalen vakwerkspanten die fungeren als overdrachtsconstructie die tot 18 verdiepingen van de nieuwbouw dragen (fig. 9). Stabiliteit Na verscheidende varianten- en haalbaar- heidsstudies, is gekozen om naast de be- staande kern en stabiliteitswand één nieuwe centrale kern toe te voegen (foto 10, fig. 11, fig. 12). Deze kern meet 10 x 15 m² en heeft wanddiktes van 350 tot 450 mm. Deze kern is, met twee stramienen tussenruimte, naast de bestaande kern in de kelder geposi- tioneerd en stabiliseert het merendeel van de nieuwbouw, met name de centrale toren tot laag 23. De bestaande kern blijft gehand- haafd, maar de stijfheid ervan neemt door nieuw aan te brengen en te vergroten be- staande deursparingen af (foto 13). Om de krachten uit de stalen kolommen van de nieuwbouw vanaf de 15e verdieping goed en gelijkmatig in de bestaande kern te leiden, wordt de bestaande kern met twee lagen verlengd. De drie paviljoenen worden door middel van twee kleine kernen met wanddiktes van 250 mm gestabiliseerd. Deze worden vanwege de inrit en parkeerplekken in de garage 9 10 9 Stalen vakwerkspanten die tot 18 verdiepingen van de nieuwbouw dragen 10 De nieuwe kern stabiliseert het merendeel van de nieuwbouw CEMENT 7 2021 ?13 11 Bestaande constructie (blauw) en nieuwbouw (groen) 12 Bestaande (blauw) en nieuwe (groen) stabiliteitsvoorzieningen 11 12 14? CEMENT 7 20 21 niet tot de fundering doorgezet, maar op de bestaande beganegrondkolommen gebouwd. De schijfwerking wordt verzorgd door de vloeren, waarbij het noodzakelijk was de nieuwe vloeren aan de bestaande te koppelen om het geheel als één schijf te laten samen- werken. Om de complexe interactie tussen de verscheidende bestaande en nieuwe stabili- teitsvoorzieningen gedetailleerd te kunnen analyseren, is een volledig 3D-eindige-ele- mentenmodel van zowel de bestaande- als de nieuwe hoofddraagconstructie opgesteld. Dit model is eveneens gebruikt voor de ge- wichtsberekening. Studies met variërende paalveerstijfheden en elasticiteitsmoduli zijn uitgevoerd om inzicht in de stabiliteit en de nieuwe versus oorspronkelijke krachts- werking in de bestaande constructies te ver- krijgen. Op basis van deze resultaten zijn de bestaande constructies, zoals de kern(poer), vanwege de constructieve ingrepen alsmede de veranderde krachtswerking opnieuw doorgerekend en getoetst. Het EEM-model is ? tevens op verzoek van de Bouw- en Woningtoezicht ? gecontro- leerd en geverifieerd aan de hand van vereen - voudigde 2D-schema's en handberekeningen. Ook de resultaten uit het windtunnelonder- zoek, waarin naast de te verwachten extreme winddrukken, ook de krachten en momenten op de hoofddraagconstructie zijn gemeten, lagen in lijn met de EEM-resultaten. Fundering nieuwe kern De nieuwe centrale kern staat op een 2 m dikke poer die tussen de onderste twee kel- dervloeren op het bestaande balkenrooster is gestort. Om te voorkomen dat er ten ge- volge van zettingen geen verticale krachten worden overgedragen, wordt de poer door middel van EPS losgehouden van het balk- rooster. Een speciale koppeling is ontwor- pen zodat de poer wel kan voorzien in het doorgeven van de horizontale gronddrukken naar de belendende constructies (balkroos- ter en bestaande kernpoer) in noord-zuid- en oost-westrichting van de kelder. De kernpoer is gefundeerd op 84 Ø540/670 en Ø457/560 LEKA-palen met grout- injectie (foto 14). Deze zijn toegepast vanwege de benodig de hoge paalstijfheid en -draag - vermogen (ruim 4000 kN) en het feit dat ze g esegmenteerd kunnen worden aangebracht. De palen moesten namelijk voor een groot gedeelte in het bestaande gebouw worden aangebracht, tussen in gebruik blijv ende (schoor)palen. Vandaar dat de LEKA -palen volgens een speciale heirouting en niet dieper dan de bestaande inhei niv eaus van NAP -22,3 tot -23,5 m zijn aangebracht om ongunstige beïnvloeding te voorkomen. 13 De deursparingen in de bestaande kern zijn vergroot 13 CEMENT 7 2021 ?15 Robuustheid en constructieve samenhang Gezien de functie en de hoogte van Tower Ten is het gebouw geclassificeerd in gevolg- klasse CC3 en is er een risicoanalyse uitge- voerd en een tweede draagweg in het ont- werp voorzien. De keuze voor in het werk gestorte be- tonconstructies en doorgaande stalen liggers die worden verdeuveld aan voorgespannen breedplaatvloeren over meerdere velden waarin trekbanden zijn opgenomen, maakt het een robuuste hoofddraagconstructie met goede constructieve samenhang. Deze opzet zorgt voor alternatieve mogelijkheden van belastingafdracht indien in geval van calamiteiten een element of deel van een element zou bezwijken en voorkomt daar- mee voortschrijdende instorting. Ook in de negen vakwerkspanten is een tweede draag- weg ontworpen door dubbele (HEM400) dia- gonalen toe te passen, waardoor er één kan wegvallen zonder bezwijken van het gehele vakwerk. Voor de ondersteunende kolom- men van ruim 10 m was dit niet mogelijk en zijn daarom robuust gedimensioneerd (HD-profielen van ca. 818 kg/m¹) met vol- doende reservecapaciteit. Uitbreiding parkeergrage Bij het ontwerp van de diepe bouwkuip voor de tweelaagse kelderuitbreiding aan de Beethovenstraat is rekening gehouden met het zoveel mogelijk beperken van de bouwin - vloeden op de direct naastgelegen bestaande infrastructuur zoals de trambaan, viaducten, leidingen en WKO-systemen (warmte-koude- opslag). Voor de bouwkuipwand is daarom gekozen voor een stijve combiwand opge- bouwd uit LEKA-palen (foto 15). Deze zijn verankerd met behulp van verticale rijen schroefinjectieankers (deels twee rijen, deels drie), die grotendeels tussen de bestaande funderingen en palen van de verscheidende kunstwerken moesten worden aangebracht. Een belangrijk aandachtspunt voor de uit- voering waren onder andere de groutankers van de bestaande kelder. Deze waren con - structief ontkoppeld van de damwanden, maar nooit verwijderd. Ze zijn voorafgaand aan het heiwerk van de nieuwe palen door de aannemer inzichtelijk gemaakt en vanaf maaiveld lokaal doorboord en verwijderd. De kelderconstructie is verder conventioneel van opzet met vloeren variërend van 220 tot 450 mm dikte met versterkte stroken over de kolommen. Faseringen en stappenplannen De uitbreiding van de parkeerkelder met de verankerende combiwand levert als groot voordeel op dat in de bouwfase de grond- drukken in oost-westrichting grotendeels zijn opgeheven. Hierdoor kunnen de ver- schillende sloopwerkzaamheden in de be- staande garage ten behoeve van onder andere nieuwe kolommen, poeren en funderings- balken in deze richting in beginsel zonder enige belemmeringen plaats vinden. Om het bou wproces echter te versnellen was de wens om reeds met de werkzaamheden in de kelder te beginnen alvorens de bouwkuip 14 15 14 De nieuwe kern is gefundeerd op 84 LEKA-palen met groutinjectie 15 Uitvoering van de tweelaagse kelderuitbreiding; de grondkering van de gesloten bouwkuip is gerealiseerd met een combiwand De bestaande betonkolommen zijn deels vervangen door nieuwe betonkolommen en funderingen en deels versterkt door ze op te dikken 16? CEMENT 7 20 21 volledig was ontgraven. Dit heeft tot complexe faseringen en uitgebreide stappenplannen geleid.In de noord-zuidrichting zijn vanwege het ontbreken van grondkeringen de grond- drukken gedurende de hele ruwbouwfase alom in de bestaande constructies aanwezig. Vandaar dat er veel tijdelijke voorzieningen en stempelconstructies nodig waren om het horizontale evenwicht tijdens het slopen van balken en vloeren in de kelder te waarborgen. Voor de nieuwe centrale kern is een stempel- frame toegepast in de lokaal gesloopte vloe- ren. Dit is opgebouwd uit twee stalen buizen Ø368x25 mm die uiteindelijk deels in de kernpoer zijn ingestort (foto 14). Versterken bestaande kolommen Vanwege de optopping wordt het bestaande betonskelet aanzienlijk zwaarder belast. Om te bepalen of de extra belasting door de bestaande k olommen kunnen worden opge- nomen zijn op basis van de gearchiveerde wapeningstekeningen en de huidige beton- druksterkten de opneembare capaciteiten opnieuw berekend. Door de bij de oorspronkelijke bouw van de kolommen toegepaste standaardisatie was er sprake van enige overdimensionering, maar voor het leeuwendeel ruim onvoldoen- de om de belastingtoename te weerstaan. Deze bedraagt voor de kolommen onder de oorspronkelijke dakvloer namelijk ruim 8.000 kN (10 lagen optopping). Voor de ko- lommen onder het kelderdek zonder be- staande hoogbouw is dit door de slimme positionering van de nieuwe kern 'slechts' 10.000 kN (23 lagen optopping). Voor deze laatste groep was het constructief efficiënter om met behulp van tijdelijke stempel - 16 17 18 19 16 Vervangen bestaande kolom?17 Opdikken bestaande kolommen 18 Principedetail vierzijdige kolomopdikking?19 Principedetail tweezijdige kolomopdikking CEMENT 7 2021 ?17 constructies de kolommen te vervangen door nieuwe betonkolommen en funderin- gen (foto 16). Voor de kolommen onder en in de bestaande toren was dit uitvoeringstech- nisch niet haalbaar. Vandaar dat deze zijn versterkt door ze op te dikken (foto 17). Op de meeste plekken gebeurde dit vierzijdig (fig. 18) en langs de gevels en in de kelder tweezijdig (fig. 19). Dit laatste om zo veel mogelijk parkeerplekken te behouden.De opdikkingen variëren van 150 tot 270 mm en zijn in zelfverdichtend beton gestort. Horizontaal zijn volgens een vast patroon haarspelden ingeboord en verlijmd. Voor een goede samenwerking tussen het bestaande en het nieuwe beton is de aan- hechting cruciaal. Vandaar dat de bestaande kolomoppervlakken zijn opgeruwd en er strenge eisen aan de voor- en nabehande- ling van de opdikkingen zijn gesteld. Hier is in nauwe samenwerking tussen de beton- specialisten van Van Rossum en de aanne- mer veel aandacht aan besteed. Later zijn door een onafhankelijke partij tevens aan- hechtingsproeven uitgevoerd. Versterken bestaande funderingen Ook voor de bestaande paalfunderingen was sprake van enige reserve. Desondanks moesten gezien de forse belastingtoename ook de funderingen worden versterkt. Van Rossum had hier bij de uitbreiding van de Amsterdamse Arena in 2011 reeds waardevolle ervaring mee opgedaan. Het- zelfde principe is dan ook voor Tower Ten toegepast. Allereerst zijn nieuwe palen rondom de bestaande poeren aangebracht (foto 20). In samenwerking met geotech - nisch adviseur CRUX is er voor VHP-LR (Very High Pressure Lost Rod) palen gekozen, vanwege de hoge paaldraagvermogens (tot 3350 kN) en het feit dat deze jetgroutpalen door middel van een kleine machine kun- nen worden aangebracht. De werkruimte in de kelder van nog geen 2 m was namelijk beperkt. Vervolgens zijn onder de bestaande poeren frames van stalen liggers over de nieuwe palen aangebracht. Vanwege het pol- derprincipe moesten er in een aantal geval- len samengestelde stalen doorsneden met wanddiktes tot 100 mm worden gemaakt om het te diep afgraven van de grond en daar- mee het risico op opbarsten te voorkomen. Tenslotte zijn tussen de stalen liggers en de onderkant van de poeren meerdere platte vijzels geplaatst (fig. 21 en 22). Door vervolgens een bepaald percentage van de aanwezige permanente belasting te vijzelen, worden de nieuwe palen op spanning ge- bracht en de bestaande ontlast. Door dit proces op voorhand vastgestelde specifieke momenten in de ruwbouwfase in meerdere vijzelslagen te herhalen, kon nauwkeurig worden gestuurd hoe de extra belasting over de bestaande en nieuwe palen werd ver- deeld. Op deze manier is tijdens het bouwen van de optoppingen voorkomen dat de paal- 20 21 20 Nieuw aangebrachte VHP-LR-palen naast de bestaande funderingen 21 Frames van stalen liggers onder de bestaande poeren waarmee door middel van vijzelen de nieuwe palen worden geactiveerd Onder de bestaande poeren zijn stalen frames met vijzels aangebracht die de belasting deels afdragen op naast de poeren nieuw aangebrachte palen 18? CEMENT 7 20 21 draagvermogens van de bestaande palen worden overschreden. De gehele constructie wordt uiteindelijk met beton omstort en on- der het straatwerk weggewerkt. Tot slot Ondanks de vele omvangrijke verbouwingen en uitbreidingen in de afgelopen twintig jaar blijft het WTC Amsterdam met Tower Ten doorgroeien. De ruwbouw verrijst momen- teel boven de omringende torens en zal naar verwachting eind 2021 worden afgerond, waarna het gebouw medio 2022 wordt opge- leverd. Het eindresultaat is ? zeker vanuit technisch oogpunt met de vele constructieve uitdagingen ? een uniek gebouw en een aan- winst voor de toch al indrukwekkende skyline van de Amsterdamse Zuidas. 22b 22a 22 Principe langsdoorsnede (a) en dwarsdoorsnede (b) van de versterkte bestaande funderingen LITERATUUR 1?World Trade Center Amsterdam (I); Inleiding. Cement 1983/8. 2?Kluft, D.J., Renovatie en uitbreiding World Trade Center Amsterdam; Zakencentrum terug op Wereldniveau. Cement 2005/8. CEMENT 7 2021 ?19