Bouwput met vrieslichaam Cuyperstrap Amsterdam Centraal verbindt metro met treinstation 1 Cuyperstrap na oplevering, foto: NS.nl 1 20? CEMENT 7 20 21 De Cuyperstrap zorgt voor een directe, droge verbinding tussen trein en metro. Het is de vierde toegang naar het metrostation; de overige drie toe- gangen bevinden zich buiten op het voorplein. De nieuwe verbinding bestaat uit een vaste trap en een opgaande roltrap. In figuur 3 staat het bouwkundige ontwerp. Uitdagingen De nieuwe verbinding bevindt zich recht boven het bestaande zinktunnelelement van de metrotunnel (Noord/Zuidlijn). In figuur 5 is een impressie gegeven van de begin situatie. Het centrale hoofdgebouw van het station is ten behoeve van het zinktunnel element onder het station op een tafelconstructie geplaatst. Ook zijn permanente stempels aangebracht, ten behoeve van de steun van de wanden van de tafelconstructie onder het stationsgebouw. Het zinktunnelelement is destijds onder het station, onder de perma- nente stempels, drijvend op z'n plaats ge- bracht en afgezonken. Om het zinktunnele- lement op z'n plaats te houden is circa 9,0 m zand op het element gestort. Een van de uitdagingen bij de realisa- tie van de Cuyperstrap was dat de ruimte tussen de tafelconstructie en het opgespoten zand zeer beperkt was (foto 4). Plaatselijk moest grond worden verwijderd, maar dit afgraven moest worden beperkt. Uit een analyse volgde dat voor bouw van de trap lokaal 4,5 m grond kon worden verwijderd, mits beperkt in omvang. Een andere uitdaging was dat de Cuypers- trap waterkerend moet zijn tot NAP +1,60 m, omdat er een open verbinding is met het IJ. Het waterpeil onder de Cuyperstrap volgt ? dankzij het opgespoten zandpakket met enige vertraging ? het waterpeil van het IJ. Bij zeer extreme omstandigheden, indien de sluizen bij IJmuiden het begeven, kan het waterpeil oplopen tot NAP +1,6 m. Opbouw trap De Cuyperstrap verbindt de vloer van de Cuypershal (NAP +3,10 m) met de vloer van de zogenoemde metroverdeelhal (NAP -2,80 m) en loopt onder de bestaande balken op stra- mien V, U-V en T-U, die onderdeel zijn van de tafelconstructie (fig. 5). De Cuyperstrap bestaat uit een zware betonconstructie, on- der meer voor de veiligheid tegen opdrijven (fig. 6). De vloer heeft een dikte van 1,34 tot 1,60 m, de wanden zijn 0,70 m dik, ten be- hoeve van water en grondkering. Deze wand is deels om een van de permanente stempels aangebracht. In verband met de waterkerende functie tot NAP +1,60 m en de grimmige structuur aan de onderzijde van de tafelcon- structie en de krappe werkruimte, is geko- zen de wanden ter plaatse van de balken op stramien V, U-V en T-U tot NAP +0,45 m te storten en de overige 1,15 m (NAP +0,45 tot NAP +1,60) lokaal met stalen staanders, met- selwerk en rubberprofielen waterkerend te maken (fig. 8). Ter hoogte van stramien V is een ING. ANTON DRIESSE Hoofdconstructeur Royal HaskoningDHV ING. EELCO DE WINTER RO Hoofdconstructeur Royal HaskoningDHV IR. WIBOUT BOERSMA Constructeur Royal HaskoningDHV auteurs Ten behoeve van een verbinding tussen de centrale Cuypershal van Amsterdam Centraal en de metroverdeelhal onder het voorplein, is een nieuwe trap gerealiseerd, de zogeheten Cuyperstrap. Om dit mogelijk te maken is op het dak van een zinktunnelelement een bouwput gerealiseerd met behulp van een vrieslichaam. Hierbij ging speciale aandacht uit naar de invloed op de bestaande constructie. Ook moest een doorbraak worden gerealiseerd door een dragende wand van de metroverdeelhal. CEMENT 7 2021 ?21 S T U V 5460 5650 5800 7 3150+NAP 2700-NAP 100+NAP nieuwe betonnen constructie,volgens opgave constructeur betonnen trap, in situ gestort, v.v. kera mische treden ennatuursteen stootborden natuursteenwanda fw erking aluminium panelen plafond, conform pla fo nd metro verdeelhal stalen deur, v.v. glazen afwerking 1000 1000 maat buienkant leuning = 8081 1041 1580 1000 2800 659 16 x 285 = 4560 1200 17 x 285 = 4845 1425 765 134 1425 1425 1485 1425 1425 1425 902 450753 18 x 167.14 = 3009 17 x 167.14 = 2841 5850 300 3 00900 1000300 700 700 300700 3 00 glazen wanda fw erking RVS brand- slanghaspel kast RVS plint brandwerend rolluik, 60 min. WBDBO, WK4 a a a a a a PROJECTNUMMER PROJECTNAAM OMSCHRIJVING DATUM FASE SCH AAL FORMAAT TEKENINGNAAM OPDRACHTGEVER BNTHMCRWL NL-1006 AE AMSTERDAM PO BOX 9201 GENERAAL VETTERSTRAAT 61 NL-1059 BT AMSTERDAM OFFICE@BENTHEMCROUWEL.NL BENTHEM CROUWEL ARCHITECTS a b c d e g h i j f T +31 20 642 0105 BENTHEMCROUWEL.COM 614UO-DS04 Doorsnede 4 1:50 A1 614.054 UO 26-04-2019 03-01-2020 k Verbinding Cuypershal - metroverdeelhal Gemeente Amsterdam Station Amsterdam Centraal 1000 500 2500 5000mm 0 Algemeen: Besta a nde ma ten en situa tie in het werk meten 2 Bestaande situatie trein- en metrostation 3 UO-ontwerp nieuwe trap (Benthem Crouwel Architects) PROJECTGEGEVENS project Cuyperstrap opdrachtgever Gemeente Amsterdam opdrachtnemer Max Böglarchitect Benthem Crouwel Architects engineering Royal HaskoningDHV (i.o.v. gemeente Amsterdam) temperatuur- en spanningsanalyses SGS Intron geotechnisch advies vrieslichaam CRUX Engineering BV en Ingenieurbüro Schiessl Gehlen Sodeikat GmbH 2 tunnel balken als onderdeel bestaande tafel- constructie permanente stempels 1e stationsoverkapping hoofdgebouw Amsterdam Centraal metro- verdeelhal metrostation doorgang bestaande wand nieuw dak met kanaalplaatvloeren balk as V balk as U-V balk as T-V nieuwe trap zinktunnelelement 3 22? CEMENT 7 20 21 waterkerend dak aangebracht, uitgevoerd met kanaalplaten (fig. 3), die zijn opgelegd op hoeklijnen. In verband met de beperkte hijscapaciteit ? vanwege de beperkte werk- ruimte ? zijn die kanaalplaten extra smal. De tussenruimtes tussen de kanaalplaten zijn aangestort en aan de bovenzijde afge- dicht. Hoofdgebouw aflaten Een belangrijke eis in het ontwerp was dat het hoofdgebouw van het stationsgebouw in de toekomst maximaal 200 mm afgevijzeld moet kunnen worden. Dit heeft te maken met het feit dat de zijvleugels van het stati- onsgebouw mogelijk een ander zettingsge- drag kunnen vertonen ten opzichte van 4 Impressie beginsituatie, de ruimte boven NAP-niveau 5 Langsdoorsnede beginsituatie De ruimte onder het stationsge- bouw, tussen de tafelconstructie en het opgespoten zand, was zeer beperkt 4 - afwerklaag d=80 - druklaag d=130mm - voorgespannen breedplaat d=90mm 5460 5650 5800 1000 11306 1000 2204 1400 300 HEB240 914x25 375 7701000 -Metro- 4250 900 5150 5800 1034 2280 1384 16153000 5100 5100 4400 5400 4400 (balk SR 1000x2200) (balk TU 1000x2200) (balk U'-V 1000x2200) (balk V 1000x2200) DOORSNEDE A-ASCHAAL 1:100 1800 400 3314 690 HEB240 HEB240 open verbinding met het IJ staalconstructie vloer Cuypershal diepwand voorzetwand stempels t.b.v. fundering van het monumentale stationsgebouw dak tunnelbuis metro stationsplein metro- verdeel- hal metro- station 5 CEMENT 7 2021 ?23 5800 5650 5460 2824 balk SRbalk TU balk U'-V balk V 40 650 2174 210 30 HEB240 bovenkant metselwerk plafond 1205 bovenkant beton 925 waterkerend metselwerk 740 K2 K1 K3 K2 K4 60 4050 1492 2042 516 30 1402 60 60 396 60 60 9575 676 rolluik detaillering volgens opgave installateur 1000 740 410 335455790 734 3861120 rubber profel tbv afdichting calamiteitenwaterstand zie detail 2 8 6 7 6 3D-overzicht betonconstructie 7 Overzicht vrieslichaam (lichtblauw) met vrieslansen t.o.v. de te bouwen constructie 8 Waterkerende detaillering metselwerk en rubberprofielen het hoofdgebouw. Om deze reden is de Cuy- perstrap constructief volledig los gehouden van het stationsgebouw. Verder was de eis dat het gebouw 30 mm moet kunnen worden afgelaten zónder constructieve ingrepen. Wanneer het hoofdgebouw meer dan 30 mm moet worden afgelaten moeten klei- ne constructieve aanpassingen worden uit- gevoerd. Door het aflaten zakken de balken V, U-V en T-U, waardoor het metselwerk moet worden aangepast. Bij minder dan 30 mm is dit niet nodig dankzij de flexibiliteit van de rubberprofielen. Bevriezing bouwput Vanwege de beperkte beschikbare ruimte, de open verbinding met het IJ, de eis om de ontgraving te minimaliseren en de losgepak- te grond op het zinktunnelelement, is ervoor gekozen de bouwput grond- en waterkerend te maken met behulp van bevriezing. Aan- nemer Max Bögl heeft met deze techniek in het verleden de nodige ervaring opgedaan. Een bouwput met taluds en bemaling was minder geschikt omdat de gestorte zandlaag op het tunnelelement te veel watervoerend zou zijn, waardoor bemalen erg moeilijk is. Bovendien zou deze wijze van ontgraven een grotere ontlasting van het zinktunnelelement teweeg brengen. Het bevriezen gebeurde door middel vrieslansen die vanaf de vloer van de Cuy- pershal zijn aangebracht. Hiervoor zijn ga- ten in de vloer geboord waardoor de lansen 24? CEMENT 7 20 21 zijn aangebracht tot net boven het dak van het zinktunnelelement. De vrieslansen zijn in de vorm van een U aangebracht en onder de vloer van de Cuypershal afgekort en ver- bonden met de vriesinstallatie. De vrieslansen bereiken een tempera- tuur van circa -30 °C, waardoor het grond- water eromheen bevriest en het ijslichaam zal groeien tot er een overlap is met de naast- liggende vrieslansen én waterafsluitend aansluit op het betonnen dak van het zink- tunnelelement en de diepwand van de metroverdeelhal. Uiteindelijk is een vrieswand ontstaan tot een dikte van circa 4,0 m. De vrieswand is afgedekt met folie (foto 16). Na het ontgraven zijn de ondervloer en de wanden van de trap gemaakt. Voor het beton is met een zek ere opofferingslaag re - kening gehouden ter overbrugging van de ijstemper atuur en de benodigde tempera - tuur voor het verharden van beton. Het bevriezen van de grond kende twee belangrijke raakvlakken met de be- staande constructies: 1 H et lokaal afkoelen en weer opwarmen van de permanente stalen stempels die door de jaren heen gevuld zijn geraakt met water. 2 H et eenzijdig afkoelen en weer opwarmen van het dak van het zinktunnelelement en de wand van de metroverdeelhal. Invloed vrieslichaam op stempels De stempels zijn gevuld met water en dit zou bij bevriezing gaan uitzetten. Om drukop- bouw in de stempels zoveel mogelijk te voor- komen zijn een aantal gaten gemaakt in het stempel, om water dat onder druk komt te staan te kunnen laten afvloeien. Is het ijs eenmaal gevormd, dan vindt er toch druk- opbouw plaats, echter deze druk leidt tot acceptabele radiale spanningen. Omdat de stempelfunctie juist axiale spanning met zich meebrengt, is er slechts sprake van secundaire beïnvloeding. Invloed vrieslichaam op dak zinktunnelelement en wand metroverdeelhal Verreweg het grootste risico van het vriesli- chaam was de beïnvloeding van de bestaan- de betonconstructies. Door het eenzijdig afkoelen van zowel het dak als de wand, ont- stond een verkorting aan één zijde van de doorsnede. Daardoor trad niet alleen een bepaalde mate van kromming op, maar ook een bepaalde mate van trek in het afgekoel- de gedeelte door een mogelijk niet gradueel verloop van de temperatuur in de doorsnede. Door het beperkte gebied van de afkoeling werd de kromming bovendien verhinderd, wat eveneens leidde tot trek in de afgekoelde zone van de doorsnede. De ontstane spanningen zijn per con- structiedeel beschouwd. Analyse dak Bij het circa 1,0 m dikke dak van het zink- tunnelelement is het risico op scheurvor- ming het grootst. Hier zouden de opgelegde vervormingen zich met name in langsrich- ting van het element voordoen. In deze rich- ting bevindt zich, zoals gebruikelijk bij zink- tunnelelementen, de verdeelwapening. Omdat deze wapening relatief beperkt is, was hier het risico op een te grote scheur- wijdte het grootst. Om dit risico te onderzoeken, is de hulp ingeroepen van SGS Intron, die in op- dracht van de gemeente Amsterdam een aantal temperatuur- en spanningsanalyses heeft gemaakt (fig. 9). Samen met de aanne- mer is gezocht naar de meest optimale con- figuratie van de vrieslansen, met name Het bevriezen van de grond kende enkele belangrijke raakvlakken met de bestaande constructies: de permanente stalen stempels, het dak van het zinktunnel - element en de wand van de metroverdeelhal 9 Configuratie van de vrieslansen met spanningseffecten 9 CEMENT 7 2021 ?25 de afstand tot het dak. Daarbij gold dat enerzijds de invloed op de bestaande beton- constructie zou afnemen als de vrieslansen hoger boven het dak zouden eindigen, maar anderzijds dat het risico op het niet water- dichtheid zijn van de bouwputwand dan juist zou toenemen. Max Bögl heeft zich voor dit dossier laten ondersteunen door CRUX Engineering BV en Ingenieurbüro Schiessl Gehlen Sodeikat GmbH uit München.Er zijn vier situaties beschouwd met betrekking tot de afstand van de vrieslansen tot het dak: 25 cm 50 cm 65 cm 25 cm met voorkoeling De laatste optie was een subvariant. Het idee was dat met voorkoelen de invloed op het dak minder zou zijn. Deze optie is meegeno- men omdat de aannemer de afstand tussen vrieslans en dak zo klein mogelijk wilde houden ten einde de waterdichtheid van de bouwput wand te optimaliseren. Het ver- schil tussen voorkoelen en niet voorkoelen bleek echter dusdanig beperkt, dat deze va- riant niet verder is bestudeerd. De resultaten van de drie overgebleven opties staan in figuur 10 t/m 13. Te zien is dat alle drie de opties leiden tot een (zeer) geringe drukspanning in de onderste vezel van de doorsnede, sowieso al een gunstig gegeven. Het element is gemaakt met betonsterkte -klasse B35. Wanneer dit wordt gelijkgesteld aan betonster kteklasse C30/37, zou volgens Eurocode 2 een trekspanning mogen worden toegelaten van f ctm < 2,9 N/mm², en zeker een spanning van f ctk,0,05 < 2,0 N/mm². Kijkend naar de grafiek kan ervan uit worden gegaan dat een zone van circa 30 cm (spanning ongeveer gelijk aan 2,9 N/mm²) en in ieder g eval een zone van circa 22 cm (spanning on - geveer gelijk aan 2,0 N/mm²) aan de onderzij- de ongescheurd blijft bij een lansafstand van 5 0 cm, dus dat er geen doorgaande watervoe - rende scheuren optreden. Bij deze lansaf - stand treedt een maximale afkoeling op tot -8 °C aan de bo venzijde. Dit leidde bij een controleberekening tot een rek in het staal onder de vloeigrens. Verondersteld is dat de scheuren aan de bovenzijde van het dak zich weer sluiten bij dooi. Derhalve is geadviseerd deze optie te kiezen. Hierbij kan worden aan - gemerkt dat de verschillen tussen de opties niet gr oot lijken. Maar er moest een afweging worden gemaakt tussen scheurvorming enerzijds en aanvriestijd anderzijds. Bij de uitvoering bleek enerzijds dat het aanvriezen van het lichaam aan het dak meer tijd kostte dan van tevoren door de aannemer was beoogd en anderzijds dat het risico van lekkage bij ontdooien zich niet heeft voorgedaan. Analyse wand Bij de wand van de metroverdeelhal treden de opgelegde vervormingen met name in Gezocht is naar de meest optimale configuratie van de vrieslansen, een balans tussen invloed op de bestaande betonconstructie en waterdicht- heid 10 11 10 Dwarsdoorsnede van het tunneldak met temperatuursverloop 11 Dwarsdoorsnede van het tunneldak met bijbehorend spanningsverloop haaks op vlak van tekening 26? CEMENT 7 20 21 verticale richting op, dezelfde richting als de hoofdwapening van de diepwand- panelen. Dit komt doordat de grootste af- koellengte verticaal is. En doordat in hori- zontale richting de diepwand een zekere krommingsvrijheid heeft vanwege de diep- wandvoegen. De wand van de metroverdeelhal be- staat uit een diepwand aan de zijde van het vrieslichaam en een ter plaatse gestorte voorzetwand aan de binnenzijde van de diepwandconstructie. In dit geval fungeert de diepwand als een isolatielaag voor de voorzetwand. Vanuit het oorspronkelijke ontwerp van de metroverdeelhal was be- kend dat in de permanente situatie de diep- wand grondkerend is bedoeld en de voorzet- wand grond- en waterkerend. Voor de diepwand golden dus geen strenge water- dichtheidseisen . Bovendien zijn de diepwandpanelen ter plaatse van het zinktunnelelement onder- broken vanwege de doorbraak voor de sporen en de perrons, waardoor de grondkerende werking van deze paneeldelen beperkt is en derhalve de actuele spanningen laag zijn. Zoals te zien is in de spanningsfiguren (fig. 14 en 15) blijven de spanningen in de voorzetwand, zowel in horizontale als in ver- ticale richting beperkt tot 1 à 2 N/mm², het - geen voor een betonsterkteklasse B35 geen probleem is. Ook hier kon worden 13 12 14 12 Temperatuur verdeling over de hoogte van het zinktunneldak met de drie onderzochte opties 13 Spanningsverdeling over de hoogte van het tunneldak in de lengte richting van het element met de drie onderzochte opties 14 Bovenaanzicht van de vrieslansconfiguratie en de temperatuursinvloed na 56 dagen, zie legenda temperatuur aan de rechterzijde CEMENT 7 2021 ?27 geconcludeerd dat met de configuratie van de vrieslansen ten opzichte van de wand van de metroverdeelhal (plaatsing op circa 25 cm) de temperatuurgerelateerde span- ningen dusdanig beheerst waren, dat er geen significante kans was op doorgaande of watervoerende scheurvorming. Dit heeft zich tijdens het ontdooien van het vriesli- chaam ook niet voorgedaan en ook hier kon worden geconcludeerd dat de waterdicht- heid van de betonconstructie niet is aange- tast. Doorbraak naar het metrostation Onderdeel van de operatie is ook het maken van een doorgang naar de metroverdeelhal, die onder het grondwaterniveau ligt. Deze doorgang gaat door de wand, die zoals gezegd is opgebouwd uit een diepwand (d = 1,0 m) en een voorzetwand (d = 0,80 m). Deze wand draagt de vloer van het stationsplein. De doorgang is 8,0 m breed en 2,8 m hoog. De dragende functie is opgevangen door een latei. Hiervoor is een dubbele, aan elkaar gelaste HE900M toegepast, op de po- sitie van de diepwand, dus vóór de voorzet- wand. Deze latei is met beton omstort. In figuur 3 links van as 7 en in figuur 17 is het eindresultaat te zien. De sloop is in verschillende fases uitge - voerd (fig. 17). In sloopfase 1 is het bovenste deel van de diepwand gesloopt, waarna aan 15 16 15 Spanningen in horizontale richting (links) en verticale richting (rechts); de spanningen in de voorzetwand zijn beperkt 16 Bouwput met vriesinstallatie, het vrieslichaam is omwille van isolatie afgedekt 28? CEMENT 7 20 21 Zaagsnede injectieslang ontluchting ?80 zwelband voegprofel W9U-I voegprofel W9U-I injectieslang zwelband ontluchtingsgaten 80 t.b.v storten beton SLOOPLIJN FASE 1 weerszijde van de opening in de diepwand een landhoofd is gestort in een inkassing van de diepwand, ten behoeve van de latei (fig. 18). In sloopfase 2 is het overige deel van de diep - wand gesloopt. Vervolgens is met een lintzaag een sleuf in de voorzetwand gezaagd (± 5 mm, fig. 19). Hierbij zijn vóór het einde van het za - gen twee stalen plaatjes in de sleuf geplaatst. Dit heeft te mak en met de volgende drie mo - gelijke gevolgen van de gezaagde sleuf: 1 Wanneer de sleuf is gezaagd, zakt de vloer tot op de stalen plaatjes. Als de latei is ge- plaatst en op spanning is gebracht, komen de stalen plaatjes weer los te liggen en kun- nen ze worden verwijderd. De vloer rust op de latei zoals het is bedoeld is. 2 W anneer de sleuf is gezaagd, zakt de vloer tot op de stalen plaatjes. Als de latei is ge- plaatst en op spanning is gebracht, blijft de vloer desondanks toch op de stalen plaatjes rusten. Dan moet worden onderzocht wat er aan de hand is. 3 W anneer de sleuf is gezaagd zakt de vloer helemaal niet, de plaatjes liggen los. Als de latei is geplaatst en op spanning is gebracht kunnen de plaatjes worden verwijderd. De vloer rust deels op de latei en is deels zelf- dragend. Uiteindelijk bleek situatie 3 het geval. Nadat de sleuf was gezaagd kon de latei wor- den geplaatst. De latei is een 9,5 m lange dub- bele HE900M-ligger en weegt circa 7000 kg. De latei is te lang en te zwaar om via de bouw- sparing op zijn plaats te hijsen. Daarom zijn een aantal stoot- of afdekplaten van de zoge- naamde 'Brievenbus' (tussen balk op stra- mien V en het dek van de metroverdeel- De dragende functie van de wand van de metroverdeelhal is opgevangen door een latei, een dubbele HE900M 18 17a 17c 17b 17 Sloopfases en eindtoestand doorgang: (a) de situatie vóór de sloop, (b) het dak in de eindsituatie en (c) de vloer. De lichtgrijze vlakken betreffen nieuw beton 18 Sloopfase 1 mét landhoofden t.b.v. latei CEMENT 7 2021 ?29 hal) verwijderd (fig. 3, links van as 7). Door deze ruimte is de latei naar beneden g ehe- sen en op een steiger geplaatst (foto 20). Vanaf de steiger kon de latei op zijn plaats worden geschoven en op spanning worden gebracht door middel van vijf vijzels. Deze vijzels zijn geschakeld, zódat ze alle vijf dezelf de (voor)spanning geven (foto 21).Vervolgens konden de overige sloop - f ases worden uitgevoerd. Omdat de vloer van de metroverdeelhal op NAP -2,8 m ligt, dus onder grondwater - n iveau, was de zorg dat eventueel grond - w ater tussen de diepwand en de voorzet- wand naar boven zou sijpelen. Doordat de diepwand wellicht niet helemaal waterdicht is, kan door de jaren heen waterdruk zijn ontstaan tussen de voorzetwand en de diep wand. Daarom is de naad waterdicht afgesloten volgens het detail in figuur 22. Uiteindelijk kon de betonnen krans worden gestort waarbij de latei is om- stort (fig. 3 en fig. 17). Hiervoor zijn een aan- tal ontluchtingsgaten in het dak geboord. 19 20 19 Zaagsnede voorzetwand 20 Steiger t.b.v. plaatsen latei 30? CEMENT 7 20 21 injectieslang naar kopkanten plt. plt. 440x10 lg=7980 thermisch verzinkt gietmortel 20 115 DETAIL 5 SCHAAL 1:10 440 40 360 40 180 180 gaten M12 h.o.h 300 70 100 30 175 30 30 250 25 in te boren en te verlijmen ankers M12 l=300 (thermisch verzinkt) 180 180 360 200 100 50 bouwkundige afwerking 60 212 250 500 21 22 Tot slot Het project laat zien hoe een ogenschijnlijk eenvoudige trap, onwaarschijnlijk ingewik- keld kan zijn. Waarschijnlijk was het handi- ger geweest deze verbinding gelijk met de Noord/Zuidlijn aan te leggen, echter op dat moment is ervoor gekozen de bouw van de Cuyperstrap uit te stellen. Bovendien zouden er ook dan veel uitdagingen zijn te overwin- nen. Makkelijk was het sowieso niet geweest. Een niet alledaagse bouwmethode ? het droogzetten van een bouwput met vries- lansen ? is bij deze bouw succesvol uitge- voerd, zonder lekkage en/of blijvende scheurvorming in de bestaande betoncon- structie. Hierbij is op unieke wijze samenge- werkt door de opdrachtgever en zijn advi- seurs en de aannemer en zijn adviseurs. De zorgvuldigheid waarmee alle betrokkenen aan dit toch wel bijzondere project hebben gewerkt heeft tot een mooi, veilig en vooral waterdicht resultaat geleid. 21 Op spanning brengen van de latei dmv vijzels 22 Waterafsluitend detail tussen diepwand en vloer/voorzetwand metroverdeelhal CEMENT 7 2021 ?31