1  Beton is in het zicht gelaten, waarbij gebruik is gemaakt van de thermische massa om te verwarmen en koelen, foto: Rasmus Hjortshøj 74 ? CEMENT 1 20 24 beton in beeld door ir. Kirsten Hannema DUURZAME KEUZE Als het om CO?-besparing gaat, wordt vaak gedacht aan bouwen met hout. Maar dat was volgens Ingels voor dit project ongeschikt vanwege de zoute lucht. Je zou het hout dan veelvuldig moeten schilderen of houten delen vervangen, waardoor je mogelijke CO?-bespa- ring tenietdoet. In de binnenruimte mag volgens de Deense brandregelgeving maxi- maal 20% van het oppervlak hout zijn; met de boekenkastwand zaten de architecten al aan die tax. De rest van het hout zouden ze dan moeten bedekken met gipsplaat. Ingels wilde de materialen tonen zoals ze zijn. Beton kun je in het zicht laten, waarbij je gebruikmaakt van de thermische massa om te verwarmen en koelen. Door alle vloeren open te houden, is het mogelijk om natuurlijk te ventileren, en er zijn geen sprinklers nodig doordat je overal direct toegang hebt tot de buitenvluchttrap- pen. Dat maakt beton in de basis een duur- zame keuze. BOUWSPEL Hoofdkantoor architectenbureau BIG, Kopenhagen, Denemarken CEMENT 1 2024 ?75 beton in beeld 2 Het gebouw op de kop van de Sundmolenpier oogt alsof een reus met een betonnen Kapla-spel heeft zitten bouwen, foto: Laurian Ghinitoiu PROJECTGEGEVENS project BIG CPH Headquarters, Kopenhagen, Denemarken ontwerp 2017-2021 uitvoering 2021-2023 architect/ opdrachtgever BIG, Bjarke Ingels Group constructieadvies LM Byg A/S beton/cement Futurecem, Aalborg Portland Holding bekistingssysteem en steigerwerk Paschal Op de kop van de Sundmolenpier, in het havengebied van Kopenhagen, staat een gebouw dat oogt alsof een reus met een betonnen Kapla-spel heeft zitten bouwen. Dit is het nieuwe hoofdkantoor annex visitekaartje van architectenbureau BIG, dat het gebouw zelf ontwierp en ontwikkelde. De ambities waren hoog. Het gebouw moest passen in de industriële havenomgeving, bestand zijn tegen het zoutwaterklimaat en ultra-duurzaam worden. De architecten brachten deze eisen en wensen samen in een spectaculaire betonconstructie, uitgevoerd in CO?-arm beton. Daarbij is een groot deel van de portlandcementklinker in het cement vervangen door gecalcineerde klei en kalksteenmeel. 2 76? CEMENT 1 20 24 beton in beeld 4 3 Omdat op elke verdieping maar een halve vloer is gebouwd, heb je altijd doorzicht over de zeven verdiepingen, bron: BIG 4 Langs de gevel loopt een 140 m lange betonnen trap omhoog naar de tuin op het dak, bron: BIG KERNLOOS KANTOOR Verdiepingshoge balken zijn op elkaar gestapeld tot een 27 m hoge, halfopen gevel- constructie, waarlangs een 140 m lange betonnen trap omhoog spiraalt naar de tuin op het dak. De architecten wilden een grote open ruimte maken, waarbij alle verdie- pingen visueel en fysiek verbonden zijn. Daarom is op elke verdieping maar een halve vloer gebouwd, zodat je altijd doorzicht hebt over de zeven verdiepingen, in een diagonale lijn. Omdat een betonnen kern het doorzicht alsnog zou blokkeren, plaats- ten de architecten enkel een open trappartij in het midden. De lift, wc's, techniek ruimt es en werkplaatsen zijn achter een enorme houten boeken- wand aan de noordgevel geplaatst, waar ze zo min mogelijk door daglicht en warmte worden belast. 3 CEMENT 1 2024 ?77 beton in beeld 6 5 Omdat een betonnen kern het doorzicht zou blokkeren, plaatsten de architecten geen kern maar een open trappartij in het midden, foto: Rasmus Hjortshøj 6 De liggers in de gevel zijn gestapeld in een schaakbordpatroon, waarbij de helft van de gevel open is en de helft gesloten, foto: Corentin Haubruge MEGALIGGERS Met het CO?-arme beton (Futurecem) zijn de bega- negrondvloer en 28 in het werk gestorte megaliggers gemaakt. Deze liggers ? 20 m lang, 4 m hoog ? zijn tot een draagconstructie annex gevel gestapeld in een schaakbordpatroon, waarbij de helft van de gevel open is en de helft gesloten. De liggers zijn opgebouwd als sand- wichconstructie met een dragende (achter)wand, isolatie en een dunne wand aan de buitenzijde. Het bekistingssysteem voor de liggers is geleverd door het Duitse bedrijf Paschal. Ze werkten met een combinatie van een wand-bekistingssysteem (LOGO.3) en klimsysteem (type '240'), en gebruikten 200 ton aan steigers en overig materi- aal om de liggers, muren, liftschacht en trapcon- structies binnen en buiten te vormen. Ook binnen bevinden zich liggers ter ondersteuning van de vloeren. Die worden gedragen door de gevel- liggers en een enkele kolom in het midden van de ruimte, gemaakt van verschillende soorten natuursteen. De steenblok- ken zijn aan elkaar gekop- peld met een stalen trekstaaf die de kolom verbindt met de betonnen draagconstructie (foto 4). 5 78? CEMENT 1 20 24 7 7 De verdiepingsvloeren zijn gemaakt met TT-platen, foto: Corentin Haubruge NOVITEIT De (halve) verdiepingsvloeren zijn gemaakt van voorgespannen geprefabriceerde TT-platen, die 20 m overspannen. De vloeren liggen soms op de betonnen liggers, en zijn op andere plaatsen eraan opgehangen, wat een surrealistisch beeld oplevert; alsof ze in de ruimte zweven. Ingels geniet van dat soort speelse effecten, en het uitzicht dat de betonnen gevelliggers omlijsten, over de haven met zijn containerschepen, de lucht en windmolens. Op het dak liggen zonnepanelen die de elektriciteit leveren voor de warmte/koude-installatie, die draait op geothermische energie. In de funderingspalen zijn pijpen meegestort, waardoor het warme of koude water naar de warmtepompen wordt gevoerd. Het hoofdkantoor van architecten- bureau BIG in Kopenhagen staat uitgebreid beschreven en geïllus- treerd op www.tektoniek.nl. Tektoniek is het kennisnetwerk voor architectuur in beton. Via lezingen, projectbezoeken, work- shops, expert meetings en online communicatie wordt informatie, inspiratie en ondersteuning geboden aan (toekomstige) archi- tecten, constructief ontwerpers, bouwkundig adviseurs en produ- centen. Daarbij gaat het altijd om de relatie tussen vormgeving, constructie en maakbaarheid. CEMENT 1 2024 ?79 beton in beeld