Capital C: nieuw leven voor gebouw met allure Funderingsherstel, nieuwe kelder en parametrisch ontwerp dakopbouw 1 Capital C, een ontmoetingsruimte en co-workspace voor de creatieve industrie 1 14? CEMENT 5 2020 De Diamantbeurs werd in 1910 gebouwd. Na verschillende toe- voegingen, verbouwingen en een brand was er begin deze eeuw weinig meer over van de allure van het Art Nouveau-gebouw. Een ingrijpende renovatie en modernisering was nodig. Met de transformatie tot Capital C is de Diamantbeurs nu omgebouwd tot een ontmoetingsruimte en co-workspace voor de creatieve industrie (foto 1). De grootste toevoeging is de evene- mentenruimte en het terras op de zevende verdieping, onder een langwerpige koepel. Om de belastingverhoging als gevolg van deze dakopbouw op het bestaande gebouw te kun - nen afdragen, was funderingsherstel noodza - kelijk. Daarnaast bestond er de wens een kel - der toe te voegen aan het gebouw zodat de gebruikers van Capital C er hun auto of fiets kunnen parkeren. Deze parkeerlaag bevond zich vóór de renovatie op de half verdiepte begane grond, waar zich ooit, in een eerdere fase de kluis van de Diamantbeurs en de kantoren van de Incassobank bevonden. In het nieuwe ontwerp heeft deze bouwlaag een horecafunctie gekregen, waardoor de plint van het gebouw weer levendig is geworden. ING. KOEN IJFF projectleider /constructeur Pieters Bouwtechniek auteur De voormalige Diamantbeurs aan het Weesperplein in Amsterdam is omgedoopt tot Capital C. Het rijksmonument is nauwkeurig gerestaureerd volgens de oorspronkelijke bouwtekeningen van architect Gerrit van Arkel. Nieuwe blikvanger is een diamantvormige glazen 'dome' op het dak, een knipoog naar de oorspronkelijke functie van het gebouw. Om deze nieuwe dakopbouw te kunnen dragen moesten kolommen en fundering worden hersteld en versterkt. Bovendien moest er een 4 m diepe kelder onder het gebouw komen. Een uitdaging die intensieve samenwerking en nauwe afstemming vroeg tussen architect, aannemer en constructeur. 2 Archieffoto van de Diamantbeurs uit 1913 CEMENT 5 2020 ?15 2 Stabiliteit bouwfase De Diamantbeurs is met haar 9.644 m² een relatief groot gebouw en met de metselwerk kolommenstructuur lokaal relatief zwaar. De gebruikelijke uitvoeringswijze voor het fun- deringsherstel met stalen tafelconstructie op nieuw geheide palen, zou te omvangrijk wor- den. De stabiliteit op beganegrondniveau moest met een uitgebreide stempel con- structie gewaarborgd worden, van zowel het gebouw als geheel, als de bouwput. Dit zou leiden tot een grote bouwput, damwanden met zware profilering en een complex geheel van stempel- en stutwerken in de verschil - lende fasen van uitvoering. Er is voor een andere aanpak gekozen, waarbij, voordat de kelder werd gereali - seerd, de nieuwe betonnen beganegrond - vloer is gebouwd (fig. 3). Hierdoor kon een tijdelijk stempelraam voor de damwanden achterwege blijven. Om de lasttoename als gevolg van de dakopbouw op te kunnen nemen zijn de metselwerk kolommen verstevigd door ze op te dikken met een gewapende betonschil (grotendeels 80 mm dik, foto 4). Overdrachtsconstructie Door de bestaande beganegrondvloer zijn de damwanden en nieuwe funderingspalen aangebracht. Deze palen hadden deels een overlengte zodat ze tot het niveau van de begane grond liepen. Vervolgens is er een nieuw stalen frame, als een soort 'stalen poer', om de voet van de verstevigde kolom - men gemaakt die op de nieuwe funderings- palen rust (foto 5). Door middel van vijzelen is de bestaande constructie via deze stalen 3 Fasering PROJECTGEGEVENS project Renovatie Diamantbeurs / Capital C opdrachtgever Capital Carchitect ZJA Zwarts & Jansma Architecten adviseur constructie Pieters Bouwtechniek installatieadviseur Hans van Dam Projectmanagement & Advies adviseur bouwfysica Peutz hoofdaannemer DCV Bouw bv uitvoering zomer 2015-2018 16? CEMENT 5 2020 3 overdrachtsconstructie afgedragen van de oude op de nieuwe palen en was er tijdens deze bouwfase geen sprake van zetting. Om dit vijzelen mogelijk te maken zijn korte sta- len liggers door de sparingen in de kolommen aangebracht, waarop ook het tijdelijke stem - pelwerk richting de kelder op is aangesloten. Om die reden zijn de kolommen op de bega - ne grond met 150 mm in plaats van 80 mm opgedikt. Het stalen frame is uiteindelijk in de nieuwe beganegrondvloer ingestort en de korte stalen liggers zijn afgeslepen en weg - gewerkt. Deze aanpak zorgde voor meer stabili - teit in de uitvoeringsfase, waardoor het ge- bouw zowel op de nieuwe als op de bestaande constructie kon blijven rusten, ook tijdens het uitgraven van de kelder. Bij de meer ge- bruikelijke methoden zou dit niet het geval zijn geweest. Realisatie kelder Na het vijzelen kon de nieuwe beganegrond - vloer worden gemaakt. Na uitharding van deze vloer is door drie grote sparingen ge- start met het uitgraven van de kelder (foto 6). Oude funderingsresten konden tussen de nieuwe funderingspalen door worden ver- wijderd. Bij het bereiken van een bepaalde diepte moesten de vrijgekomen nieuwe fun - deringspalen worden geschoord. Nadat de kelder voldoende was uitgegraven konden ? onder de beganegrondvloer ? de keldervloer, de kolommen en de wanden worden gerealiseerd, tussen de overlengte van de funderingspalen (foto 7). Bij het ge- reedkomen van de kolommen werd de bo- venbouw nog altijd door de tijdelijke onder- stempeling (de verlengde funderingspalen) gedragen, en waren de nieuwe kolommen en wanden in de kelder spanningsloos (foto 8). Bij het verwijderen van de onderstempeling kon een plotselinge overgang van de ene naar de andere krachtswerking een negatie- ve invloed hebben op de vloer van de begane grond. Daarom is ervoor gekozen om per paalgroep (of kolomvoet) eerst de lasten over te nemen in een vijzelconstructie, om vervolgens de tijdelijke stempeling te verwij- deren en de krachtsoverdracht gecontro- leerd te laten plaatsvinden. Ondertussen is constant gemeten wat dit met de vloer van de begane grond deed. De zakking van de vloer is niet groter geweest dan 2 mm. Toen de belasting eenmaal volledig in de nieuwe kolommen was opgenomen kon de overlengte van de palen worden verwij- derd. Een extra uitdaging was dat de kolom - men in de nieuwe kelder niet recht onder de kolommen van de bovenbouw stonden. In de vloer van de begane grond vindt dus Voordat de kelder werd gerealiseerd is de nieuwe betonnen beganegrond - vloer gebouwd 4 Kolommen zijn opgedikt met gewapend beton. Op deze foto de kolommen van de tweede verdieping die met een 80 mm dikke schik zijn verstevigd. De balken en consoles behoorden tot het bestaande casco en zijn niet aanvullend versterkt 5 Stalen frame om verdikte kolommen, met erboven de korte ingestorte liggers. Bovenin de bestaande staalconstructie CEMENT 5 2020 ?17 4 5 6 8 7 9 10 6 Ontgraven kelder onder beganegrondvloer 7 Storten keldervloer door sparingen in beganegrondvloer 8 Onderstempeling (verlengde funderingspalen) onder beganegrondvloer 9 Dakopbouw bestaat uit een licht ogende, transparante dakstructuur 10 De staalconstructie steunt op stalen frames die samen de zesde en zevende verdieping vormen 18? CEMENT 5 2020 een aanzienlijke krachtsoverdracht plaats. Dit is opgelost door op uitgekiende wijze wa- pening aan te brengen in de vloer, een vloer die met zo'n 60 cm behoorlijk slank is. Gecontroleerd bouwen Deze wijze van uitvoeren ? een kelderver- dieping naar beneden bouwen in plaats van naar boven ? zorgde voor minder risico's en meer efficiëntie tijdens de uitvoering. Het grote voordeel was dat er zeer gecontroleerd kon worden gebouwd. Zowel procesmatig als in relatie tot de mogelijke zettingen tijdens de werkzaamheden in, onder en naast het monument. Bovendien is het altijd de vraag wat je tegenkomt bij graafwerkzaamheden onder gebouwen die op plekken staan met een lange historie. Wordt er een belangrijke archeologische vondst gedaan, dan liggen de werkzaamheden zomaar een paar maanden stil. Door eerst de vloer van de begane grond te storten, kon het werk boven het maaiveld in ieder geval gewoon doorgaan, ook tijdens de werkzaamheden onder het maaiveld. Waar iedereen hoopte op een vergeten kistje diamanten, zijn er tijdens de graafwerk - zaamheden overigens alleen maar oude fun - deringsresten en beerputten gevonden. Parametrisch ontwerp 'dome' Op het dak zijn de twee markante torens en de originele dakrand met hekwerk en tim - panen uit het oorspronkelijke ontwerp van Van Arkel in ere hersteld (foto 1). Daarachter verrijst de nieuwe blikvanger: een indruk - wekkende glazen 'dome', die ? heel toepasse- lijk ? doet denken aan een diamant. Deze opbouw biedt plek aan een rooftop bar en dakterras (foto 9). Het ontwerp is gebaseerd op het prin - cipe van de gridshell, een dubbel gekromde constructie die is opgebouwd uit een grid in plaats van een dicht oppervlak. Dit geeft grote vormvrijheid en maakt grote over- spanningen mogelijk zonder extra kolom - men te hoeven plaatsen. Op die manier is een licht ogende, transparante dakstructuur ontstaan. De dome is parametrisch ontworpen, een proces waarbij een 3D-model is ge- maakt en gedimensioneerd op basis van data over krachtsafdracht in de elementen en relaties tussen de elementen. Naast dat het de mogelijkheid beidt om complexe geo- metrische constructies te berekenen, bood het de mogelijkheid om tot in een laat stadi - um van het ontwerpproces wijzigingen door te voeren. Als de vorm van de dome aanpas- singen zou vergen ? iets lager, hoger, smaller of breder ? kon deze nieuwe vorm direct worden gekoppeld aan het rekenmodel. Met form finding is vervolgens gezocht naar de meest ideale vorm van de koepel, die ook de uiteindelijke constructie bepaalde. Het re- sultaat is een relatief lichte staalconstructie met zo vlak en vierkant mogelijke panelen van dubbel glas. De stalen ladderframes zijn gemaakt in de fabriek van Octatube en ver- volgens naar Amsterdam getransporteerd, waar ze ter plekke met stalen koppelkokers aan elkaar verbonden zijn. De glaspanelen zijn vastgezet in het stalen frame. Subtiele toevoeging Hoe is het bestaande gebouw in staat dat enorme gewicht van de 45 m lange en 15 m brede koepel te dragen? Het zou al een uit- daging zijn om zo'n dome op een grasveld te plaatsen, laat staan bovenop een monumen - taal pand uit 1911. De staalconstructie steunt daarom niet op de buitenmuren, maar op nieuwe stalen frames die samen de zesde en zevende verdieping vormen (foto 10). Deze frames dragen op hun beurt weer af op de verstevigde, bestaande kolommenstructuur van het gebouw. Dit betekent dat de opbouw een stukje terug staat van de oorspronkelijke gevellijn en vanaf de straat niet direct in het oog springt. Met andere woorden: een subtie- le toevoeging aan een toch al markant gebouw. Verleden en heden Capital C biedt sinds het gereedkomen een hedendaagse werkomgeving in een uniek monument, en bovendien een van de meest spectaculaire uitzichten over de stad vanaf een dak met een stijlvolle en beeldbepalende opbouw. De Diamantbeurs kan weer ten volle deel uitmaken van de stad, als centrum voor de creatieve industrie, als openbare ruimte met restaurant en ruimte voor kunst. En als sprankelend monumentaal pand dat verleden en heden van Amsterdam verbeeldt. Het verwijderen van de tijdelijke stempeling leidde tot een plotselinge overgang van de ene naar de andere krachtswerking in de vloer CEMENT 5 2020 ?19