De constructeur gecertif iceerd BRL 5022 zet stap voor de verbetering van de constructieve veiligheid in Nederland 1 De bouw bevindt zich in een spagaat De roep om versterking van de coördinerende rol van de constructeur wordt steeds groter. Om meer handen en voeten te geven aan die rol en om de kwaliteit bij de invulling ervan te waarborgen, is er een beoordelingsrichtlijn ontwikkeld. Op basis daarvan kunnen ingenieursbureaus worden gecertificeerd. 1 26? CEMENT 4 2020 De bouw bevindt zich in een spa- gaat tussen de steeds verder- gaande versnippering enerzijds en de deregulering van de over- heid anderzijds. De versnippering draagt bij aan onduidelijke verdeling van verantwoordelijkheden. Maar een coördine- rende rol in de engineerings- en uitvoerende fase door één partij zal niet wettelijk worden afgedwongen. Het resultaat is dat toetsing en controle verder onder druk komen te staan, hetgeen ook nog eens wordt versterkt door de lage winstmarges in de bouw. Dit probleem is een van de oorzaken van het relatief grote aantal instortingen, dat recent de publiciteit haalde. En in wer- kelijkheid gaat dit slechts nog maar om het topje van de ijsberg. Engineeringsfouten die tot in de uitvoering zijn doorgedrongen worden nog regelmatig onderschept door wakkere toezichthouders of uitvoerders. Dat haalt de publiciteit niet, maar dit leidt wel tot hogere faalkosten en extra kosten voor juristen en expertisebureaus. Coördinerend constructeur De aandacht voor deze problematiek is niet nieuw. Al in 2008 werd het Compendium Aanpak Constructieve Veiligheid geïntrodu - ceerd. Daarin werd ervoor gekozen de oude term hoofdconstructeur te vervangen door een ontwerpend constructeur en een coör- dinerend constructeur. Aanleiding was het feit dat door de intrede van allerlei geïnte- greerde contracten het steeds minder voor- kwam dat één en dezelfde constructeur van begin tot eind optrad als verantwoordelijk constructeur. In de rolverdeling is het zo geregeld dat de ontwerpend constructeur het con - structieve ontwerp maakt dat maakbaar en veilig is (Schetsontwerp (SO), Voorontwerp (VO) en Definitief Ontwerp (DO)). Tijdens de engineering en de realisatie wordt het stokje overgenomen door de coördinerend constructeur. Die is na acceptatie van het constructief ontwerp belast met het bewa - ken van de constructieve samenhang en eindverantwoordelijk voor het borgen van de constructieve veiligheid in de fasen Technisch Ontwerp (TO) en Uitvoerings- gereed Ontwerp (UO). OVV Het compendium heeft weliswaar bijgedra - gen aan het veiligheidsbesef maar de kritiek op het bouwproces nam ondertussen alleen maar toe. Zo wordt in diverse rapporten van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) geconcludeerd dat de bouwsector er onvol - doende in slaagt het proces van ontwerp en uitvoering zo te organiseren dat constructie- ve veiligheidsrisico's goed worden beheerst. In het meest recente rapport van de OVV uit 2018 [1] viel te lezen dat er geen sprake is van een systematisch proces van risicobe- heersing, er niet wordt geleerd van inciden - ten, er onvoldoende professionele tegen - spraak is georganiseerd en een proces- verantwoordelijke voor de borging van de constructieve veiligheid veelal niet wordt toegewezen. Gezamenlijke aandacht voor veiligheid is volgens de OVV niet vanzelf - sprekend in de bouwsector. De OVV conclu - deert verder dat zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers in de bouwsector moeten bouwen aan eenduidigheid in de verant- woordelijkheden voor constructieve veilig - heid, teneinde incidenten in de toekomst te voorkomen. Gecertificeerd Coördinerend Constructeur Om verbetering in de situatie te brengen, zou het beter zijn de coördinerend con - structeur in staat te stellen zijn werk me- teen goed en volledig te laten doen, dan hem op te zadelen met een uitgeklede opdracht die moet worden aangevuld met intensieve externe controles. Daarom is het idee ontstaan een certi - ficatie voor de coördinerend constructeur in het leven te roepen. Die Gecertificeerd Coör- dinerend Constructeur (hierna: GCC) kan een belangrijke rol spelen omdat hij als technisch regisseur procesverantwoordelijk is voor de borging van de constructieve vei - ligheid. Hij is tevens verantwoordelijk voor IR. EVERT SMIT Senior Certification Engineer Kiwa Nederland BV IR. RENÉ STERKEN Hoofd Ontwerp & Engineering BAM Advies & Engineering auteurs CEMENT 4 2020 ?27 gestructureerde risicobeheersing en het organiseren van professionele tegenspraak. Puntsgewijs houdt de rol van de GCC het volgende in: Toetst en accepteert aantoonbaar het constructieve ontwerp van de ontwerpend constructeur en is verantwoordelijk voor de veilige engineering en detailuitwerking van dit ontwerp. Is verantwoordelijk voor het borgen van de constructieve veiligheid (incl. bouwkundige en complexe hulpconstructies). Is belast met het bewaken van de con - structieve samenhang. Alle raakvlakken die niet door de deelcon - structeurs worden uitgewerkt vallen in het werkpakket van de coördinerend construc- teur. Is resultaatverantwoordelijk voor de toet- sing en de controle. De wijze van toetsing wordt zodanig bepaald, dat de resultaatverplichting kan worden gedragen. De GCC moet voor de gevolgklasse CC1 en CC2a, ten minste gebruikmaken van voorgeschreven selecte risicogestuurde steekproefsgewijze controlemethoden. In - dien zo'n niet-volledige controle de GCC in voorkomende gevallen niet overtuigt dat de constructieve veiligheid is geborgd, moet deze de controle overeenkomstig uitbreiden. Zo nodig tot 100%. Voor de gevolgklasse CC2b en CC3 geldt altijd een 100% controle. Is aanspreekpunt voor het bevoegd gezag en verantwoordelijk voor de indiening van alle relevante documenten bij het bevoegd gezag. De selectie van de GCC moet zijn gebaseerd op basis van uitgevoerde referentieprojecten, de kwalificatie van medewerkers en een kwa - liteitssysteem op maat voor de engineering in de bouw. De opdrachtgevers geven alleen nog volledige opdrachten en betalen de GCC in overeenstemming met dit takenpakket. De GCC accepteert geen uitgeklede opdrachten en neemt zijn verantwoordelijkheid en aan - sprakelijkheid voor deze (verzwaarde) rol. Deze rol voor de GCC is in lijn met het actieplan dat vanuit verschillende partijen, verenigd in het zogenoemde TOPoverleg, is opgesteld (zie kader). Voor een Engineer&Build-contract is een en ander schematisch weergegeven in figuur 2. Voor een traditioneel contract en een Design&Build-contract staan de schema's op Cementonline.nl. BRL 5022 Om certificering mogelijk te maken, is een beoordelingsrichtlijn ontwikkeld, de BRL 5022 Beoordelingsrichtlijn voor het KOMO- procescertificaat voor de engineering van bouwwerken door de coördinerend con - structeur. Met deze BRL komt een privaat- rechtelijke (vrijwillige) certificatieregeling beschikbaar. De BRL is opgesteld door een werkgroep met daarin BAM, Pieters Bouw - techniek, Goudstikker - de Vries, Lievense WSP, COBc, Kiwa en in een later stadium Hocobeton. De BRL beperkt zich tot de enginee- ring van het Uitvoeringsgereed Ontwerp (UO) en eventueel het eraan voorafgaande Technisch Ontwerp (TO). De ontwerpfase (SO t/m DO) is dus niet gecertificeerd binnen de BRL. Belangrijk hierbij is dat in de BRL de term 'engineering' het opstellen maar ook het controleren van alle berekeningen en tekeningen voor draagconstructies van het bouwwerk omvat. Dit is een principiële keuze: de GCC controleert dus alle voor de constructies benodigde engineering: dat wat hij zelf heeft opgesteld; dat wat door derden (bijv. deelconstruc- teurs toeleverantie) is opgesteld. Die controles zijn één van de kernpunten uit deze BRL. Niemand komt meer weg met het snel zetten van een paraafje. De BRL geeft helder aan welke punten ten minste moeten worden gecontroleerd, dat het controledo- cument wordt gewaarmerkt en hoe lang de opgemerkte controledocumenten moeten worden bewaard. Ook voor de toetsers zijn kwalificatie- eisen in de BRL opgenomen waarbij is aan - gesloten op de systematiek van het Constructeursregister. Projectbasis met documenten De BRL definieert (in de hoofdstukken 5 en 6) de zogenoemde projectbasis voor respectie- velijk de TO- en de UO-fase. Deze projectbasis TOPOVERLEG In zijn rapport uit 2018 [1] heeft de Onderzoeksraad voor Veiligheid drie aanbevelingen geformuleerd aan vier organi- saties: de kerngroep Gover- nance Code Veiligheid in de Bouw, het Opdrachtgevers- forum in de bouw, Bouwend Nederland en VNconstruc - teurs. Die partijen hebben zich vervolgens, samen met Koninklijke NLingenieurs, verenigd in het zogenoemde TOPoverleg Veiligheid en in oktober 2019 een gezamenlijke reactie gestuurd aan de OVV. Daarin werd een actieplan gepresenteerd dat de veilig- heid in de bouwsector structu- reel moet vergroten. De ambi- tie werd uitgesproken af te rekenen met het idee dat er in de bouwsector nu eenmaal ongelukken kunnen gebeuren. Het actieplan bevat drie hoofdpunten: - regie op veiligheid in het bouwproces; - borgen van de constructieve veiligheid; - het verinnerlijken van het lerend vermogen. 28? CEMENT 4 2020 omvat alle documenten die ten grondslag liggen aan de engineering. Zo moet er, vóór de engineering van het UO kan beginnen, sprake zijn van een overdrachtsdossier, een demarcatielijst engineeringswerkzaamheden, een Project Engineering Nota (PEN) en een Project Engineering en Controle (PEC). In deze BRL zijn minimale eisen voor deze documenten opgenomen. Overdrachtsdossier? Zoals eerder vermeld accepteert de GCC aantoonbaar het con - structieve ontwerp van de ontwerpend con - structeur. Dit gebeurt met het zogenaamde overdrachtsdossier. Opgemerkt moet wor- den dat het overdrachtsdossier (BRL 5022 bijlage 1) dus vaak door een andere partij dan de GCC is opgesteld. De gedachte hierbij is tweeledig: 1?De participanten kunnen deze minimale eisen generiek gaan gebruiken. 2?Een GCC mag zich nooit (meer) beroepen op een slecht of incompleet overdrachtsdos- sier. Op grond van deze BRL mag een GCC namelijk geen project beginnen als het over- drachtsdossier niet aan de minimale eisen voldoet en als hij het niet voor akkoord onderschrijft. Belangrijk is om hierbij te melden dat hiermee niet de ontwerpverant- woordelijkheid wordt overgenomen. Met het accepteren van het overdrachtsdossier onderschrijft de GCC dat het constructief ontwerp van voldoende niveau is om goed en veilig uit te kunnen werken. Demarcatielijst? In de demarcatielijst (BRL 5022 bijlage 3) wordt helder afgebakend om welke engineering het gaat en welk deel 2 Rolverdeling bij een Engineer&Build-contract Met de BRL 5022 komt een geheel vrijwillige certificatie­ regeling beschikbaar 2 CEMENT 4 2020 ?29 de GCC zelf opstelt en welk deel hem wordt aangeleverd. Belangrijk hierbij is dat er ver- plichte taken voor de GCC zijn opgenomen. Dit geldt altijd voor het onderdeel 'construc- tieve eindcontrole van berekeningen en tekeningen'.Van groot belang is ook de volgende notitie die bij de toelichting boven aan de lijst wordt gemaakt: "Let op: Alle voor het bouwwerk benodigde engineering voor de draag-, bouw- en bouwkundige constructies die niet door deelconstructeurs wordt gedaan, wordt door de certificaathouder gedaan." Kortom, er kan geen engineering meer tussen wal en schip vallen, want alles wat niet door derden (deelconstructeurs) wordt aangeleverd ligt bij de GCC. PEN? In de Project Engineeringsnota (PEN) zijn alle uitganspunten voor de engineering vastgelegd en overeengekomen met alle belanghebbenden (BRL 5022 par. 5.3). PEC? De GCC dient voor elk project een Pro- jectplan Engineering en Controle (PEC, een voorbeeld is opgenomen in BRL 5022 bijlage 2) in te vullen waarin voor elk constructief onderdeel van de bouwconstructie kan worden gelezen onder welk controleniveau (hieronder toegelicht) het valt, wie het opstelt (berekent en/of tekent) en wie het controleert. Controleniveaus In de BRL worden in paragraaf 7.3 de mini - maal vereiste controles op niveau 1, 2 en 3 gedefinieerd, die grotendeels overeenkomen met de gevolgklassen CC1, CC2a en CC2b of CC3 uit de Eurocode. Bij controleniveau 1 en 2 betreft het selecte risicogestuurde contro- les. Bij controleniveau 3 is sprake van een 100% controle. De GCC heeft een prestatie- verplichting ten aanzien van de controle en zal indien nodig het controleniveau aan moeten passen aan de kwaliteit van de documenten. Voor elke controle is voorgeschreven: a?ingangscontrole; b?omschrijving selectie van de te controle- ren onderdelen; c?omschrijving welke aspecten daarvan moeten worden gecontroleerd; DOEL BRL De BRL gaat ervoor zorgen dat: 1. Ingenieursbureaus interne en externe controles professioneel en aantoonbaar uitvoeren (een paraafje alleen is niet genoeg). 2. Ingenieursbureaus verant - woordelijkheid nemen voor het werk dat ze leveren. 3. Er één verantwoordelijk aan- spreekpunt is voor de enginee- ring op een project. 4. Er één samenbindende coör- dinerende partij is en blijft zolang het nodig is. 5. Dat geen engineering tussen wal en schip valt. 6. Dat de engineering wordt uitgevoerd door gekwalifi- ceerde personen. 7. Dat alleen complete opdrach- ten worden aangenomen. 8. De opdrachtgever voor wat betreft de engineering wordt ontzorgd. Voor elk van deze punten kan worden gesteld dat het altijd al zo had moeten zijn. Het zijn dus eigenlijk open deuren. Daarom kan net zo goed worden gespro- ken over het 'normaliseren' van het engineeringsproces. d?een review op de controle door een ervaren niet-betrokken constructeur (geldt alleen voor de controle op niveau 3). Het kan zijn dat de GCC een controle niet zelf uitvoert. Dat kan bijvoorbeeld omdat het om een zeer specialistische dimensionering gaat (knowhow niet in huis) of eenvoudigweg omdat de GCC dit in verband met gebrek aan capaciteit uitbesteedt. In dat geval gelden er twee dingen: 1?De GCC moet regelen dat die controle door een derde partij geheel en aantoonbaar in overeenstemming met de BRL 5022 wordt uitgevoerd. 2?De GCC moet altijd zelf nog een beknopte controle uitvoeren die in de BRL is aangeduid als 'globale controle'. Deze controle omvat een globale inhoudelijke controle op grond van 'sound engineering judgement' waarbij tevens gekeken wordt of: de externe toetser is gekwalificeerd en heeft gecontroleerd conform de BRL; de uitganspunten kloppen; de schematisering van de constructie klopt (denk aan aansluitingen). Hiermee wordt bijvoorbeeld voorkomen dat specialistische berekeningen en tekeningen (denk aan glasconstructies) een-op-een worden doorgestuurd zonder dat een con - structeur van de GCC hier zelfs maar naar gekeken heeft. Opgemerkt wordt dat de BRL voor de hogere gevolgklassen eist dat de GCC overleg voert met de ontwerpende partij en de deel - constructeurs. Ook geeft de BRL heel duide- lijk aan dat de GCC tot het einde toe verant- woordelijk is voor de hoofdberekeningen en de juiste verspreiding daarvan naar alle betrokken partijen. Auditeren Bij deze certificering wordt het principe van de productcertificatie gevolgd. Dat betekent dat als aantoonbaar sprake is van een be- heerste totstandkoming van het (enginee- ring-)proces, de output ten behoeve van certificatie slechts steekproefsgewijs hoeft te worden gecontroleerd. Het is dus niet zo dat deze certificatie geen output controleert. De nadruk ligt echter op een beheerst proces 30? CEMENT 4 2020 structeur vooraf gecontroleerd door de GCC en daarna verstrekt aan de kwaliteitsborger. De kwaliteitsborger hoeft deze niet meer of slechts beperkt te toetsen (fig. 3). Het totale proces verloopt hierdoor efficiënter. De bedrijven die een hoogstaand kwa - liteitssysteem voeren en zich daar ook onaf - hankelijk op laten controleren (dus gecertifi - ceerd zijn), worden beloond doordat zij nu niet of minder op de vingers worden gekeken en ook niet op elk project weer dezelfde engineering opnieuw aan weer een andere kwaliteitsborger hoeven uit te leggen. Het proces verloopt efficiënter en de faalkosten nemen af, waardoor ook een kostenbespa - ring kan worden gerealiseerd. Stand van zaken Op dit moment is het commentaar op de groene versie van de BRL verwerkt. Naar verwachting is de BRL bij het uitkomen van dit artikel ook door het College van Deskun - digen vastgesteld. Rond de zomer van 2020 zal hij dan van kracht worden. Er zal vervolgens een aantal pilots worden uitgevoerd op grond waarvan de BRL zal worden bijgewerkt. Het wordt (in vergelijking met andere beoordelingsricht- lijnen) een relatief levend document. Een mogelijke volgende stap, die nu bewust nog niet is gemaakt met het oog op de nog lopen - de ontwikkelingen, is om ook de BIM-engi - neering expliciet in de BRL te integreren. Tot slot Naast de certificering van personen door het Constructeursregister in de vorm van Registerconstructeur, Registerontwerper en Registertoetser, is nu ook een certificering voor constructiebureaus beschikbaar in de vorm van de Gecertificeerd Coördinerend Constructeur. Dit procescertificaat sluit naadloos aan op het Constructeursregister, de aanbevelingen op het Kennisportaal Constructieve Veiligheid en op de voorstellen van het TOPoverleg Veiligheid naar aanlei - ding van eerder genoemde OVV-rapport [1]. Het systeem past ook prima in het stelsel van de Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen. Hiermee is wederom een stap gezet voor de verbetering van de constructieve veiligheid in Nederland. 3 De Gecertificeerd Coördinerend Constructeur toetst of contro­ leert alle voor de constructies benodigde engineering 3 Invloed van de Wkb op toetsing (met voldoende gedegen eigen controles) op grond waarvan mag worden verwacht dat de output aan de eisen voldoet. Ter verificatie wordt regelmatig een steekproef genomen voor een zorgvuldige inhoudelijke controle. In de praktijk komt dat erop neer dat de certificerende instelling bij het auditeren, naast de controle van het kwaliteitssysteem en de controle op kennis, competenties en ervaring van de medewerkers, 1x per jaar een project grondig inhoudelijk controleert. De certificerende instelling zal voor deze controle uit een projectenlijst een project- dossier selecteren. De controle wordt uitge- voerd door of een erkend TIS-bedrijf, of door een registertoetser niveau A of B of door een registerontwerper, afhankelijk van de gevolgklasse van het bouwwerk. Relatie met private kwaliteits- borging Met de Wet kwaliteitsborging voor het bou - wen (Wkb) doet private kwaliteitsborging zijn intrede. In dit nieuwe stelsel biedt de BRL 5022 belangrijke voordelen, niet alleen voor de opdrachtgever en de bouwer maar ook voor de kwaliteitsborger. De zekerheid dat de GCC de constructieve veiligheid syste- matisch en gedegen toetst en bewaakt, zorgt ervoor dat minder of geen inzet van de kwali - teitsborger nodig is. In de oude situatie toetst de private kwaliteitsborger per project. In de nieuwe situatie worden het eigen werk en de berekeningen en tekeningen van de deelcon - REFERENTIES 1?Bouwen aan constructieve veiligheid ? Lessen uit instorting parkeergebouw Eindhoven Airport. Onderzoeksraad voor Veiligheid, Den Haag, oktober 2018. CEMENT 4 2020 ?31