De kunst van het tegenspreken, wat is dat eigenlijk en vooral wat heeft dat met het bouwen van constructies te maken? De relatie lijkt ver gezocht maar is dat niet. Integendeel, voor een gezonde bouwsector, waar veiligheid hoog in het vaandel staat, is professioneel tegenspreken een must.
Professioneel tegenspreken
krijgt in de bouw de laatste tijd
de nodige aandacht.
Die aandacht is
het gevolg van de discussie over de construc-
tieve veiligheid van bouwwerken. Een dis-
cussie die zijn oorsprong vindt in de diverse
voorvallen die de afgelopen jaren hebben
plaatsgevonden. Denk aan het instorten van
de parkeergarage bij Eindhoven Airport of
het dak van het AZ-stadion. Deze voorvallen
hebben met elkaar gemeen dat zij zijn onder-
zocht door de Onderzoeksraad voor Veilig -
heid (OVV, zie ook kader). Een van de con -
clusies uit alle rapporten was dat in alle
fasen van het bouwproces de gezamenlijke
aandacht voor de constructieve veiligheid
onvoldoende is.
Om de constructieve veiligheid in de bouw -
sector te verbeteren, is volgens de OVV een
betere risicobeheersing in de bouwsector
nodig. Er worden drie terreinen genoemd:
1 Minder vrijblijvende Governance Code
Veiligheid in de Bouw; 2
Het borgen van veiligheid;
3 Het organiseren van professionele tegen -
spraak.
Signalen voor professionele
tegenspraak
In het rapport 'Bouwen aan constructieve
veiligheid' [1] beschrijft de OVV waar profes-
sionele tegenspraak in het bouwproces van
waarde had kunnen zijn:
'De processen zijn niet zo ingericht dat een
procesverantwoordelijke deze signalen perio-
diek voorlegt aan deskundigen en hen uit-
daagt mee te denken over mogelijk op te tre-
den (ongevals)scenario's, onafhankelijk van de
eerder vastgestelde normen en criteria. Hier-
mee blijft een mogelijkheid van professionele
tegenspraak onbenut ("Hoe zeker zijn we van
dit probleem?").'
'Verder is het van belang dat een professional
overziet hoe ver zijn kennis, ervaring en des -
kundigheid reikt. Daarbij gaat het niet alleen
om ervaringsdeskundigheid, maar nadrukke-
lijk ook om inzicht in de faalmechanismen
IR. JOHAN BOLHUIS RO CENG
Hochtief Nederland / Bestuurslid
VNconstructeurs
MENNO PRONKER Pronker Persoonlijke coaching &
Breinmanagement auteurs
De kunst van het
tegenspreken
De kunst van het tegenspreken, wat is dat eigenlijk en vooral wat heeft dat met het
bouwen van constructies te maken? De relatie lijkt ver gezocht maar is dat niet.
Integendeel, voor een gezonde bouwsector, waar veiligheid hoog in het vaandel staat,
is professioneel tegenspreken een must.
Professionele tegenspraak in het belang van
constructieve veiligheid
48? CEMENT 4 2021
1 Ingestorte parkeergarage Eindhoven Airport, foto: Jacques Linssen
2 Ingestort dak AZ-stadion, foto: OVV
3 Hijsongeval Alphen aan den Rijn, foto: kraanbedrijf
1
3 2
CEMENT 4 2021 ?49
die bij het eigen handelen een rol spelen. Dit
vraagt om een kwetsbare opstelling van de
professional en (ruimte voor) kritisch tegenge-
luid binnen de projectorganisatie. Juist het
organiseren van tegenspraak hoort bij profes -
sioneel handelen: het vermogen te aanvaarden
iets niet zeker te weten, de bereidheid hierop
met anderen kritisch te reflecteren, om vervol -
gens te kunnen handelen. Het elkaar kunnen
en durven aanspreken is hiervoor een basis -
voorwaarde, die onvoldoende wordt ingevuld.
Het organiseren van professionele tegen -
spraak vormt hiermee een essentieel onder-
deel van het proces van risicobeheersing.'
Wat zijn dan situaties waar professionele
tegenspraak aan de orde is? Iedereen komt
wel eens in de situatie waarbij hij of zij zelf of
iemand anders op het project het gevoel heeft
dat er iets niet klopt. Je ziet iets in de uitvoe-
ring wat je niet verwacht, je zou als construc-
teur graag een extra berekening willen ma -
ken voor een controle of je hebt het gevoel
dat het ontwerp niet logisch is. Hoe vaak is de
reactie niet: "Jij bent de eerste die daarover
zeurt" of "Betaal jij de extra kosten?" of "We
hebben het ontwerp toch al gereviewd?". Dit
zijn typische signalen dat professionele tegen -
spraak gewenst is. Want wat als wat jij gezien
hebt, net de aanwijzing is dat er maatregelen
nodig zijn? Of dat je met een berekening er-
achter komt dat de constructie niet veilig ge-
noeg is? En dat het gevoel ertoe leidt dat toch een faalmechanisme niet over het hoofd ge-
zien wordt? Dan heeft het aan de orde stellen
van deze zaken een belangrijke bijdrage gele-
verd aan de constructieve veiligheid.
Het verkeerde eind?
Vragen over de constructieve veiligheid moe-
ten dus worden behandeld en opgelost. Dit
klinkt logisch, echter in de praktijk blijkt dit
niet zo vanzelfsprekend te zijn. We hebben
namelijk te maken met de menselijke psy -
che. Wij houden eigenlijk helemaal niet van
tegenspraak. Als we worden tegengesproken
suggereert dit dat wij het bij het verkeerde
eind hebben, terwijl we vaak overtuigd zijn
van ons gelijk. Je zet je in als professional en
tegenspraak kan worden opgevat als twijfel
over je expertise en het kan zelfs overkomen
als een persoonlijke aanval. De wijze waarop ons brein omgaat
met tegenspraak is eigenlijk de drempel om
tegenspraak te benutten. Als we overtuigd
zijn van ons gelijk, staat ons brein open voor
signalen die het bevestigen en sluit ons brein
zich af voor signalen die het tegenspreken.
Dit noemen we ook wel tunnelvisie. Als iets
goed voelt, dan zal het ook wel goed zijn.
Echter, als we met zelfreflectie terugkijken
naar ons verleden, dan zullen er onherroe-
pelijk momenten zijn geweest dat we achter-
af kunnen concluderen dat genomen beslis-
singen niet goed zo goed waren als dat we
vooraf hadden gedacht.
4 Bouwen staat altijd onder tijdsdruk en als het misgaat ben je veel geld kwijt
"Betaal jij de
extra kosten?"
4a 4b
50? CEMENT 4 2021
Zelfreflectie
Die tunnelvisie kan worden voorkomen
door tegenspraak. Om hier open voor te
staan zouden we dus met zelfreflectie scep-
tisch naar onszelf moeten kijken. Ligt hier
de praktische oplossing? Onomwonden
kritiek geven en tegelijkertijd kwetsbaar op-
stellen? Niet helemaal, hier komt ook per-
soonlijkheid bij kijken. De kans is namelijk
groot dat kritiek persoonlijk wordt opgevat.
Een introvert persoon zal liever zwijgen en
een extravert persoon zal liever verdedigen.
Dat voelt voor beiden nu eenmaal veilig en
comfortabel. En met alleen tegenspraak geven zijn
we er niet, de tegenspraak moet ook gehoor
vinden in de projectorganisatie. Professio-
nele tegenspraak doe je in teamverband.
Hierbij is de menselijke samenstelling van
het team van wezenlijk belang. Het gaat
erom dat in een open communicatie de aan -
wezige kennis wordt benut en gezamenlijk
wordt besproken. Het gaat erom ervoor te
zorgen dat een ieder in het team zich ge-
hoord voelt.
Tegenspreken als instrument
De kunst is tegenspraak als een instrument
toe te passen. Met dit instrument kunnen
we voorkomen dat we in mentale valkuilen
stappen. Het stimuleert dialogen en het
uitwisselen van verschillende inzichten en
creëert constructieve discussies die anders
op spontane wijze niet gevoerd zouden wor-
den. Als tegenspraak de vorm van een in -
strument krijgt dan is het ook eenvoudig in
te plannen. Zet tegenspraak op de agenda,
maak het onderdeel van het besluitvormings-
proces en zorg ervoor dat het structureel is
verbonden met het project. Laten we echter niet doorschieten met
het objectiveren van tegenspraak want het
is niet slechts een stuk tekst of iets dat je in -
koopt. Het gaat nog altijd om de menselijke
skills die bepalend zijn voor het succes. Professionele tegenspraak heeft als
doel in gesprek te komen en te blijven, in het
belang van constructieve veiligheid.
Wij houden
eigenlijk
helemaal niet
van tegenspraak
RELEVANTE RAPPORTEN OVV
De Onderzoeksraad voor Veiligheid
(OVV) heeft recent diverse rapporten
uitgebracht naar aanleiding van
incidenten in de bouw. Dit zijn:
- Hijsongeval Alphen aan den Rijn [1];
- Bouwen aan constructieve veilig-
heid - Lessen uit instorting parkeer-
gebouw Eindhoven [2];
- Verborgen gebreken? Lessen uit de
instorting van het dak van het
AZ-stadion [3].
De rapporten zijn beschikbaar op
www.onderzoeksraad.nl.
LITERATUUR
1?Hijsongeval Alphen aan den Rijn.
Onderzoeksraad voor Veiligheid, 29-06-2016.
2?Bouwen aan constructieve veiligheid - Lessen
uit instorting parkeergebouw Eindhoven.
Onderzoeksraad voor Veiligheid, 18-10-2018.
3?Verborgen gebreken? Lessen uit de instorting
van het dak van het AZ-stadion. Onderzoeksraad
voor Veiligheid, 25-11-2020.
WORKSHOP
Om invulling te geven aan de ont -
wikkeling van professionele tegen-
spraak, hebben VNconstructeurs en
COBc de handen ineen geslagen. In
samenwerking is een workshop
opgezet: De Kunst Van Het Tegen-
spreken. Die moet in de eerste
plaats bewustwording creëren van
het belang van professionele tegen-
spraak en de rol die iedereen daarin
heeft. Dit geldt voor constructeurs,
uitvoerenden en andere betrokke-
nen bij het bouwproces, ofwel ieder-
een die bijdraagt aan constructieve
veiligheid. Deelnemers krijgen aller-
lei handvatten uitgereikt om tegen-
spraak effectief en succesvol te
implementeren. Aandachtspunten
zijn onder andere draagvlak,
gespreksstructuur en communica-
tieve skills. Meer informatie, onder
meer over de data en de kosten
staat op www.vnconstructeurs.nl.
CEMENT 4 2021 ?51
Relevante rapporten OVV
De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) heeft recent diverse rapporten uitgebracht naar aanleiding van incidenten in de bouw. Dit zijn:
Professioneel tegenspreken krijgt in de bouw de laatste tijd de nodige aandacht. Die aandacht is het gevolg van de discussie over de constructieve veiligheid van bouwwerken. Een discussie die zijn oorsprong vindt in de diverse voorvallen die de afgelopen jaren hebben plaatsgevonden. Denk aan het instorten van de parkeergarage bij Eindhoven Airport of het dak van het AZ-stadion. Deze voorvallen hebben met elkaar gemeen dat zij zijn onderzocht door de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV, zie ook kader). Een van de conclusies uit alle rapporten was dat in alle fasen van het bouwproces de gezamenlijke aandacht voor de constructieve veiligheid onvoldoende is.
Om de constructieve veiligheid in de bouwsector te verbeteren, is volgens de OVV een betere risicobeheersing in de bouwsector nodig. Er worden drie terreinen genoemd:
- Minder vrijblijvende Governance Code Veiligheid in de Bouw;
- Het borgen van veiligheid;
- Het organiseren van professionele tegenspraak.
In het rapport ‘Bouwen aan constructieve veiligheid’ [2] beschrijft de OVV waar professionele tegenspraak in het bouwproces van waarde had kunnen zijn:
'De processen zijn niet zo ingericht dat een procesverantwoordelijke deze signalen periodiek voorlegt aan deskundigen en hen uitdaagt mee te denken over mogelijk op te treden (ongevals)scenario’s, onafhankelijk van de eerder vastgestelde normen en criteria. Hiermee blijft een mogelijkheid van professionele tegenspraak onbenut (“Hoe zeker zijn we van dit probleem?”).'
'Verder is het van belang dat een professional overziet hoe ver zijn kennis, ervaring en deskundigheid reikt. Daarbij gaat het niet alleen om ervaringsdeskundigheid, maar nadrukkelijk ook om inzicht in de faalmechanismen die bij het eigen handelen een rol spelen. Dit vraagt om een kwetsbare opstelling van de professional en (ruimte voor) kritisch tegengeluid binnen de projectorganisatie. Juist het organiseren van tegenspraak hoort bij professioneel handelen: het vermogen te aanvaarden iets niet zeker te weten, de bereidheid hierop met anderen kritisch te reflecteren, om vervolgens te kunnen handelen. Het elkaar kunnen en durven aanspreken is hiervoor een basisvoorwaarde, die onvoldoende wordt ingevuld. Het organiseren van professionele tegenspraak vormt hiermee een essentieel onderdeel van het proces van risicobeheersing.'
Reacties
Rob Plug - BubbleDeck International Light Weigt Concepts B.V. 20 juli 2021 19:40
Met belangstelling heb ik dit artikel gelezen. Een informatief stuk, waarbij ik wel enkele kanttekeningen wil plaatsen. In het artikel worden statements geciteerd van de 'Onderzoeksraad voor de Veiligheid' die mijns inziens een open deur intrappen. Ik vraag mij überhaupt af hoe waardevol deze statements zijn, als ze worden uitgesproken door de Onderzoeksraad. Bij hun onderzoek naar de oorzaak van de in het artikel genoemde instorting in Eindhoven, beschrijft en analyseert de Onderzoeksraad immers een vloer die in het geheel niet is toegepast in Eindhoven. Dit wordt overigens bevestigd in punt 3.2 van notitie 9780 van Adviesbureau Hageman van 5.12.2018. Hoe serieus moeten we zo'n rapport en de conclusies van de 'Onderzoeksraad' dan nemen? Ik heb deze kwestie heel vaak voorgelegd aan de vele ingenieursbureaus, die ik de afgelopen 4 jaar heb bezocht, waarbij geen enkele professional (met uitzondering van Adviesbureau Hageman) mij ooit heeft weersproken. Toch is bovengenoemde kwestie echter door geen enkele professional ooit aangekaart. De reden dat deze kans voor professionele tegenspraak door niemand werd benut, ligt waarschijnlijk in de belangensfeer, met andere woorden: persoonlijke en bedrijfsbelangen wegen zwaarder dan de constructieve veiligheid en de waarheid. De alinea waarin wordt vermeld hoe ons brein omgaat met de tegenspraak sluit hierbij naadloos aan: "als we overtuigd zijn van ons gelijk, staat het brein open voor alle signalen die het bevestigen en sluit ons brein zich af van signalen die het tegenspreken. Dit noemen we tunnelvisie." En de algehele gang van zaken bij de instorting van de parkeergarage in Eindhoven is een typisch geval van zo'n tunnelvisie. Binnen 11 dagen na de instorting werd als hoofdoorzaak 'een systeemfout van het voegdetail' aangewezen door de hoofdaannemer. Adviesbureau Hageman, TNO en de Onderzoeksraad hebben deze conclusie overgenomen en na 4 jaar worden de talloze aanwijzingen dat andere oorzaken waarschijnlijker zijn nog altijd niet gehoord en/of niet gezien en afgedaan als onzin. Bij deze hoop ik oprecht dat er ooit gehoor wordt gegeven aan de oproep voor professionele tegenspraak in onderhavige kwestie. Rob Plug