?utiliteitsbouw ? constructief ontwerp ?schade prof.Dipl.-lng.J.N.J.A. Vambersky. TU Delft, faculteit derCiviele TechniekjCorsmit Raad­ gevend Ingenieursbureau, Rijswük ing.R.Sage/, dS+Vhoofdafdeling Bouw-enWoningtoezicht, Rotterdam Indit tweede artikelin de serie'De tikkende tijdbom onder de bouw' wordt getoond wat er mis kan gaanindien wordt ontworpen engebouwd zonder dat er eenverantwoordelijk hoofdconstructeur wordtingeschakeld. Dezewerd erpasbijgehaald nadat deeerste ge­ velelementen naar beneden warengevallen. Dooreeninventieve oplossing tebedenken wist hijdefinanciële schade nog te beperken. DE TIKKENDE TIJDBOM ONDER DE BOUW (n) PREFAB GEVEL BLIJFT NIETHANGEN @ Een gebouwvleugeJ van binnen uit ge­ zien. In dedragende binnenspouwbladen zijn de uitsparingen voornokopleggingen duidelijk zichtbaar @ Detailnokoplegging Inhet artikel 'Erismeer aandehand dan Bouwfouten' in Cement 1997, nr. 3zün de verontrustende ontwikkelingenaangaande de minimaal benodigde werkzaamheden in het voorbereidingstraject van het bouwpro­ ces aan deorde gesteld. Met name hetbe­ langvanhet constructief ontwerp,hetbewa­ ken van deconstructieve samenhangende benodigde controleopconstructieve meri­ tes vanonderdelen, geleverddoorveelal verschillende toeleveranciers, staanzwaar onder drukvandeselectie opdelaagste prüs vandediscipline diehiervoor moet zor" gen. Hetbezuinigen op dit niet onbelangrijke gedeelte vanhetvoorbereidings-, maarook het begeleidingstraject van de bouwgaat zo ver, dat dezediscipline zelfshierendaar uit het bouwproces verdwijntdoor het onder­ schuiven vandedesbetreffende verant­ woordelijkheden bÜ aannemers, onderaan­ nemers enleveranciers. Het lüktgoedkoper, doordatdekosten van de manuren benodigd voor het makenvan berekeningen entekeningen opdeze ma­ nier onzichtbaar wordengemaakt. Ditbete­ kent echter niet, dat ze erniet zün enuitein­ delük viaeen omweg niet door deopdracht­ gever worden betaald. Waterwel opdeze manierverdwünt, isde eerdergenoemde on­ afhankelüke controleopconstructievemeri­ tes van deonderdelen enhun samenhang. Indit eninhet volgende artikel(in het sep­ tembernummer van Cement) wordteen aantal 'onvolkomenheden'behandeld dieal­ le betrekking hebbenopéén gebouw. Een gebouw dat kortgeleden isopgeleverd; ont­ worpen engebouwd zonder dat daarbüde constructieve ontwerpdiscipline (een hoofdconstructeur) betrokkenisgeweest. Zelfs dearchitect mocht zün werkslechts tot en met hetdefinitief ontwerpuitvoeren. Meer vondmennietnodig. Je kan het reste­ rende werktochookdoor deverschillende leveranciers vandeonderdelen latendoen? Hetzelfde geldt dan zeker ookvoor het werk van dehoofdconstructeur. Ook ZÜn werkis goed teverdelen overeenaantal construc­ teurs, C.q. rekenaars, vandeverschillende prefableveranciers. De leverancier van het heiwerkkrügtin ZÜn opdrachttevens het makenvandegewichts­ berekening. Hetgewicht van het gebouw moet uiteindelük tochdoor diepalen worden gedragen. Hetuitrekenen vandekelder mag 52 CEMENT1997j6 ® Gevelelementen met bezwekennokken @ Detailbezweken nokken de aannemer van het inhet werktestorten beton met zün werkzaamheden meenemen (hetvaltde aandachtigelezerop dat hethier om uitrekenen en niet omontwerpen gaat). En dansnel met debovenbouw naardepre­ fableverancier omvan alleconstructiesores afte zijn. Ditlaatste wordt tochwelvaker zo gedaan!! Met het definitief ontwerpvande architect moet het deprefableverancier best lukken. Het isvanzelfsprekend datje de vloeren dan van een specialist in prefab betonvloeren betrekt; dezeisimmers instaat om ze het goedkoopst televeren. De balken en kolom­ men haal jeelders vandaan; hetzelfde geldt voor dedragende binnenspouwbladen. De prefabbetonelementen, hetarchitecto­ nisch beton, haal jedanover degrens, om­ dat dethuismarkt op dat ogenblikeenbeet­ je'overspannen' isen bÜ10000 m2gevel kan een paar gulden meer of minder bestveel uitmaken. Handig aangepakt. Op dezemanier denk je devoorbereidings- en ontwerpkosten teom­ zeilen enhetgebouwvan ruimboven 10000 m2bruto vloeroppervlakkomterzo testaan. En inderdaad, dehoofdconstructie staater inbetrekkelük kortetüd,zoals bÜ prefab be­ ton gebruikelük is(foto 1). De spouwisolatie wordtaangebracht en de eerste prefab betonnen gevelelementen ar­ riveren uit het buitenland omgemonteerd te worden. Eerstworden deverticale elemen­ ten voor dekolommen gemonteerd, omver­ volgens dedoorgaande horizontaleelemen­ ten ter plaatse vandeeerste verdiepings­ vloeropte hangen. Dezeelementen zijnaan de bovenzüde voorzienvantwee betonnen nokken, omdoor middel hiervan teworden opgehangen inuitsparingen inde dragende binnenspouwbladen (foto1en 2). CEMENT1997/6 Aan de onderzüde zün de elementen voor­ zien vanafstandhouders omdeelementen inhet vlak testellen en inde uiteindelÜke po­ sitie tefixeren. Hetiseen beproefd concept dat eenvoudig ensnel monteert, watgezien het feit dat het hieromvlakke elementen gaat, zeker het geval zal ZÜn. BÜ het plaatsen van het eersteelement blijft dit echterniethangen. De nokken breken onder het eigen gewicht af.Hetzelfde ge­ beurt bÜ het tweede element (foto3 en 4). Hoe kandit? Hetprefabconcept waseen­ voudig endekeuze ervanwastoch zorgvul­ dig geweest! Erwordt eenextern ingenieursbureaubü ge­ roepen, dat constateert dat denokken ade­ quaat zün gewapend, maar dat de wapening inde plaat ter plaatse vandenokken, die hetzelfde momentalsdenok plus deaan­ wezige ophangkracht moet opnemen, gro­ tendeels ontbreekt (foto5).Deze wapening ontbreekt eveneensopdetekeningen van de elementen. Alle 10 000 m2geveIelemen­ ten ZÜn inmiddels geproduceerd. Door het ontbreken vandecontrole op de detaillering vandeleverancier vandegevei­ elementen, isdeze direct zichtbare omissie indeberekeningen entekeningen vandele­ verancier nietopgemerkt. Oplossing Door inventief optreden vanhetexterninge­ nieursbureau wordtdeschadegelukkig aan­ zienlük beperkt. De oplossing iseven eenvoudig alseffectief. Het gebouw isslechts drie,respectievelük vier lagen hoog. Hierdoor is het mogelükom de elementen opelkaarte stapelen (metbe­ hulp vanmortelvoegen) en beneden op te vangen doorachteraf aandekelderwand of funderingsbalk aangestorteconsoles,be­ vestigd doormiddel vanboorankers. De nokken blüvenopdeze manier vrij (enon­ belast) vanhun oplegging. De afstandhou­ ders en de overige detaillering zijnvoldoen­ de flexibel omdeverticale temperatuurbe­ weging vandegevel zonder schade tevol­ gen. Alle10 000 m2reeds geproduceerde gevelelementen kunnenopdeze wüze als­ nog worden gebruikt. Eigenlükjammer .... Je moeterniet aan denken dat degevel tü­ dens hetaanbrengen nog juist wasblüven hangen enbijde eerste debeste najaars­ storm in zün geheel naarbeneden zou zün gekomen. Nee,ditsoorttoestanden komtal­ leen inontwikkelingslanden voor en zeker niet in Nederland, hetland dat een grote naam heeft inhet bouwen met prefab beton. Echter, deexterne raadgevend ingenieur kwam inzün eerste gangdoor het gebouw naar deplaats desonheils langseenaantal constructieve oplossingendie bÜ hemrneer zorgen en vraagtekens opriependandehele gevel kwestie. Hierover meerinhetvolgende artikel.? ® Blootgelegde wapeningin de plaat 53