70 beton in beeld De Holland herontdekt 1 Architectuur van Sybold van Ravesteyn, herbestemd tot Nationaal Onderwijsmuseum: een voorbeeld voor betonrestauratie van jonge monumenten De Holland herontdekt 5 2017 71 De Holland herontdekt Het monumentale gebouw De Holland uit 1939 straalt weer als vanouds. Het voormalig verzekeringskantoor in Dordrecht is nu het Nationaal Onderwijsmuseum. Ruim dertig jaar was de kenmerkende architectuur van Sybold van Ravesteyn nagenoeg onzichtbaar verborgen achter de later aangebouwde winkelruimte. Met de komst van het museum is de oorspronkelijke gevel vakkundig in oude glorie hersteld. De gedaanteverwis - seling doet eer aan Van Ravesteyns gedachtegoed. Barbara Heijl WijS architectuur 1 Sybold van Ravesteyn combineerde de laatste ontwikkeling op het gebied van beton met een klassieke stijlfoto: Joep Jacobs i.o.v. Bierman Henket architecten De Holland herontdekt 5 2017 72 met verdiepingshoge stalen puien. Ze staan op ter plaatse gestorte gevels van het souterrain. De opbouw van de draagconstructie is hybride. De plattegrond is gebaseerd op een modulair raster van 4,5 x 4,2 m 2. De vloer, de wanden en de kolommen in het souterrain zijn van beton. De bel-etage (fig. 3) heeft een gasbeton vloer op betonbalken. De kolommen op deze etage zijn van staal, omkleed met beton. Zij dragen het dak van gasbeton met stalen balken. Alle buiten - wanden boven het souterrain zijn voorzien van stalen kolommen. Herontwikkeling Bij de herontwikkeling zijn alle aanbouwen verwijderd en de monumentale gevels in ere hersteld (foto 1). Het souterrain is veranderd in een volwaardige verdieping door de vloer te verlagen. In de vloer boven het souterrain is een sparing gemaakt, waardoor de twee expositieruimtes zijn verbonden. Er is veel schade geconstateerd aan de betonnen onderdelen van de gevel. Om de kwaliteit van de restauratie te waarborgen, zijn deskundigen op het gebied van beton en staal vroeg betrokken bij de herontwikkeling. Door hen is uitvoerig onderzoek verricht. Dat was onder meer nodig omdat er in Nederland niet veel ervaring is met betonreparatie van monumenten, de regelgeving is nog in ontwikkeling. Er is bijvoorbeeld een nieuwe uitvoerings - De Holland is vlak voor de Tweede Wereldoorlog gebouwd in opdracht van Brandverzekering Maatschappij 'Holland van 1859' (foto 2). In de jaren tachtig van de vorige eeuw is het gebouw in gebruikgenomen als supermarkt. Het interieur is gesloopt en er zijn containers aangebouwd. Na een periode van leegstand is het gemeentelijk monument gekocht door de gemeente Dordrecht en ter beschikking gesteld aan het Onderwijsmuseum en vervolgens gerestaureerd. Structuur De niet-dragende gevel heeft een repeterende structuur van ronde prefab-betonnen elementen met ertussen een metselwerk binnen- en buitenspouwblad, in het midden voorzien van ter plaatse gestorte betonkolommen die zijn verstevigd met een staalprofiel (fig. 3). De gevelelementen zijn afgewerkt met pleisterwerk, voorzien van ornamenten en worden afgewisseld 2 4 3 studiezaal vergaderruimte kantoor toiletten lockers en garderobe nieuwe venst erbank van marmer voorzetwand bi-bu bestaande gevel- panelen bu-bi zonwering en geleidingsprofiel bestaand prefab gewapend betonelement geleidingsprofiel zonwering afdichting en afwerking van aansluiting tussen kozijnen & gevel kozijnmerk E bestaande dagkant uitsparen t.b.v. bevestiging renovatiekozijn, prefab halfronde dagkantronding of betonelement buitenzijde 60 50 225 115 75 180 30 6025 40 135 45 bestaande HE 1208-kolom met aangepaste ankers 20 De Holland herontdekt 5 2017 beton in beeld 73 - repareren van beton'. Soms is het echter in het belang van een monument de richtlijnen niet te strikt te volgen. Bij de gevel van De Holland bijvoorbeeld, is corrosie aangetroffen op de doken tussen de dorpel en de ronde prefab kolommen in de gevel. Om schade in de toekomst te voorkomen zouden alle doken preventief vrijgemaakt moeten worden om schade als gevolg van verhinderde vervorming te voorkomen. In plaats daarvan is ervoor gekozen de beschadigde aansluitingen te restaureren en een onderhoudspost te reserveren voor eventuele schade in de toekomst. Bekroonde aanpak Ook de terrazzo deklaag was op veel plaatsen beschadigd. Waar mogelijk is deze laag handmatig aangeheeld. Elementen die te veel waren aangetast of gesloopt, zijn vakkundig gereproduceerd. De nieuwe gevelelementen en de souterraingevel zijn uitgevoerd met een toplaag van kristal-cement-graniet (kcg). De authentieke slanke betonnen luifel boven de entree is behou - den en voorzien van kathodische bescherming; een methode van  corrosiebestrijding  waarbij een minimum aan sanering nodig was. Door de zorgvuldige aanpak en uitvoering heeft het gebouw in 2015 de Betonprijs Renovatie/Reparatie gewonnen. ? ? PROJECTGEGEVENS project Nationaal Onderwijsmuseum opdrachtgever Gemeente Dordrecht gebruiker Nationaal Onderwijsmuseum architect Bierman Henket architecten, Esch hoofdaannemer Bouwbedrijf Hazenberg, Vught uitvoering beton Vogel, Zwijndrecht constructeur Pieters Bouwtechniek totaal vloeroppervlak 2445 m 2 bvo / 2380 m 2 nvo periode ontwerp 2012; start bouw: 2014; oplevering: 2015 richtlijn (URL) in de maak voor historisch beton. De oorzaak van de schade bepaalt de aanpak van de reparatie. Veel parameters zijn onderzocht, waaronder de zuurgraad van het beton, de betondekking en de corrosiegraad van de wape - ning. Het restaureren is gebeurd met mortels waar polymeren aan zijn toegevoegd. Deze polymeren zorgen dat er minder vocht nodig is om mortel aan te maken doordat cementdeeltjes worden omhuld met een kunststof, en bevorderen de hechting. Het risico op onthechting van een betonmengsel met alleen zandcement waaraan eventueel grindkorrels zijn toegevoegd zonder polymeer is aanzienlijk groter. Richtlijnen Een richtlijn voor de aanpak van schade aan beton is de 'CUR- Aanbeveling 118, Specialistische instandhoudingstechnieken Tektoniek Het project Nationaal Onderwijsmuseum staat uitgebreid beschreven en geïllustreerd op www.tektoniek.nl . Tektoniek is het kennisnetwerk voor architectuur in beton. Via lezingen, projectbezoeken, workshops, expert meetings en online communicatie wordt informatie, inspiratie en ondersteuning geboden aan (toekomstige) architecten, constructief ontwerpers, bouwkundig adviseurs en producenten. Daarbij gaat het altijd om de relatie tussen vorm - geving, constructie en maakbaarheid. 2 Het gebouw De Holland in 1859 foto: Regionaal Archief Dordrecht3 Axonometrie bel-etage4 Detail van de gevel bron fig. 3 en 4: Bierman Henket architecten5 De nieuwe vide verbindt de expositieruimte in het souterrain met de exposi - tieruimte erbovenfoto :Joep Jacobs i.o.v. Bierman Henket architecten 5 De Holland herontdekt 5 2017