75 1 2018 Dick voor Mekaar In betonnen kolommen heb je zowel onder als boven een stek - verbinding nodig. Daarbij worden aan de onderzijde sparings - buizen (gains) toegepast en aan de bovenzijde steken de stekken uit de geprefabriceerde kolom. De vulopeningen van de gains (foto 1) worden weliswaar afgewerkt, maar zijn veelal nog wel zichtbaar. Dat hebben architecten liever niet. Maar dat moet toch kunnen? Dan laten we de gain gewoon over de hele kolom doorlopen en maken ook aan de bovenzijde een stekver - binding via de gains (fig. 2). Dan heb je mooi geen afgewerkte vulopeningen meer. Vorstschade Het voorgaande verhaal klopt. Maar we moeten bij de uitvoe - ring wel goed opletten, zo bleek bij twee projecten waarbij gains over de volle lengte van de kolom waren toegepast (fig. 2). Daarbij was ervoor gekozen om na het plaatsen van de kolom de gains met mortel te vullen tot net boven de stekken aan de onderzijde van de kolom. In de periode tot aan het plaatsen van de hoedligger op de kolommen en het aanbrengen van de stekken aan de bovenzijde van de kolom, waren de openingen van de gains niet adequaat afgedicht. Daardoor konden de gains in een regenachtige periode vollopen met water. Nadat de gains via de toegepaste stalen hoedligger met mortel waren gevuld (althans zo was de verwachting), bleken er na een Kolommen: mooi bedoeld, maar toch lelijk!? Omdat het nog kan gaan vriezen, in deze tweede Dick voor Mekaar nog iets over vorstschade. Maar het gaat over meer dan dat. Geprefabriceerde, betonnen (ronde) kolommen worden meestal geapprecieerd door architecten. Zeker in schoolgebouwen wordt er vaak voor gekozen die mooi in het zicht te houden. Jammer alleen van die vulopeningen voor de sparingsbuizen. Het kan toch ook zonder? Ja, maar pas goed op in de uitvoering! beton in beeldDick voor Mekaar Dick voor M ekaar In de rubriek Dick voor Mekaar deelt onze hoofdredacteur Dick Hordijk praktijkervaringen die hij opdoet met schadeonderzoek bij Adviesbureau ir. J.G. Hageman B.V. Hij doet dat geheel op zijn manier, onder eigen verantwoor - delijkheid en zonder enige status. 1 Dick voor Mekaar (2) stevige vorst scheuren in de kolommen op te treden. In een enkel geval kwam er zelfs een hele schol vanaf. De oorzaak: in de gains was water aanwezig in plaats van mortel. Dat water bevroor, zette uit en drukte een schol beton weg (foto 3a en b). 1 Vulopeningen van de vier gains naar één zijde van de kolom 76 Mortel ontmengt Het in de gain aanwezig zijn van water betekent ook dat de aangebrachte mortel kan ontmengen. We hebben meegemaakt dat de mortel, aangebracht in een gain met water, bijna volledig was ontmengd. Dat bleek toen bij aanboren van de gain, om deze te controleren op vulling, er zand werd aangetroffen. Er was dus geen sprake van een met mortel met zekere sterkte gevulde gain. Als dat in het middengedeelte van de kolom het geval is, dan is dat veelal nog geen probleem. Maar anders is het als het ter plaatse van de bovenste stekken is, want dan heb je niet de beoogde verbinding. Onvolledige voegvulling Vervolgens manifesteerde zich nog een ander probleem bij de in figuur 2 geschetste, en als zodanig toegepaste, uitvoerings - methode. Voor de stekverbinding aan de bovenzijde met de stalen hoedligger en de daarop te plaatsen betonnen kolom van de volgende verdieping, werden de gains, maar ook de voeg aan de bovenzijde van de kolom, via de stalen hoedligger met mortel gevuld (fig. 2b). De voeg was daarvoor eerst aan de randen afgesloten door een smalle rand handmatig aange - brachte mortel. Om te voorkomen dat alsnog mortel naar buiten zou treden, werd daar omheen nog een randje PUR- schuim aangebracht. Het vullen werd gedaan door de mortel in de opening tussen de stekken en de gaten in de hoedligger te gieten. Dit betekende dat tegelijkertijd via die opening mortel naar binnen moest lopen en lucht uit de gains en de voeg naar buiten moest ontsnappen. Dat bleek niet altijd goed te gaan, waardoor bij vele kolommen lucht in de voeg was achtergebleven in de vorm van een smalle spleet over een gedeelte van de bovenzijde van de voeg, direct onder de hoed - ligger. De consequentie hiervan was dat de kracht aanzienlijk excentrisch aangreep op de kolom. Dit probleem is uiteindelijk opgelost door de naden te vullen door het injecteren met een epoxyhars (foto 4a en b). Wat weten we niet? Voorgaand zijn ervaringen getoond bij twee projecten, waarbij vorstschade duidelijk maakte dat er water in plaats van mortel in de gains aanwezig was. Dat was in beide gevallen bij over de 2 Kolom met doorlopende gains: (a) verbinding met de onderliggende constructie, (b) verbinding met bovengelegen hoedligger en met de daarop aan te brengen kolom Dick voor Mekaar 2a 2b Dick voor Mekaar beton in beeld 1 2018 77 3 Ronde kolom met scheurvorming (a) en afgedrukt beton (b) door vorstschade4 Waargenomen spleet aan de bovenzijde van de mortelvoeg (a) en herstel door injectie (b) 3a 3b 4a 4b volle hoogte doorlopende gains. Zijn dit de enige twee projecten in Nederland waar water in gains heeft gestaan? Absoluut niet! Hier werd het duidelijk omdat het doorlopende gains waren en het ging vriezen op het moment dat het gebouw nog niet dicht was. Was het gebouw wel al gesloten geweest, dan was het nooit aan het licht gekomen. Het mag duidelijk zijn dat in alle gevallen waarbij gains tijdens de bouw onvoldoende worden beschermd tegen vollopen met water, of waarbij aanwezig water in de gains niet eerst wordt verwijderd, er sprake kan zijn van een niet goed functionerende stekverbinding! Pas op! De architect beoogde met de doorlopende gains een mooiere kolom te krijgen, omdat er dan geen afgewerkte vulopeningen zijn. Maar uiteindelijk kreeg hij kolommen die vanwege vorstschade over grote hoogte moesten worden gerepareerd. De moraal van het verhaal: let bij het vullen van doorlopende gains in betonnen kolommen erop dat er geen water in de gain staat. Geen water in de gain kan worden bereikt door ofwel te voorkomen dat het erin komt, ofwel het verwijderen van het water vóór het vullen met mortel. En let erop dat bij het - door middel van aangieten - vullen van voegen, de lucht in zijn geheel kan ontsnappen. ? 1 2018 Dick voor Mekaar