Geopolymeerbeton ook wel alka- lisch geactiveerd beton genoemd, bestaat in de basis uit dezelfde grondstoffen als traditioneel beton, namelijk een bindmiddel, toeslagmateriaal (zand en grind), water en eventuele hulp- en vul- stoffen. Voor het bindmiddel wordt echter geen traditioneel cement gebruikt maar al- kalisch te activeren grondstoffen (de zoge- noemde precursor). Voor het activeren van de reactie wordt een activator toegevoegd. Met het in het onderzoek ontwikkelde Geopolymeerbeton voor infrastructurele toepassingen (1) In Nederland wordt veel aandacht besteed aan geopolymeerbeton als een van de mogelijkheden om de CO?-voetafdruk van beton te verlagen. Hoewel dit materiaal op laboratoriumschaal uitgebreid is onderzocht, zijn praktische toepassingen en ervaringen nog maar beperkt beschikbaar. Bovendien bestaan er voor een brede en grootschalige constructieve toepassing een aantal uitdagingen op technologisch en technisch gebied. \ Er is een onderzoeksproject gestart waarin een zelfverdichtend geopolymeerbeton (ZGB) is ontwikkeld voor toepassing in een prefab voorgespannen verkeersbrug. Dit onderzoek is uitgevoerd door het Microlab en de sectie Betonconstructies van de TU Delft, Haitsma Beton en de Universiteit Gent en en wordt door de provincie Fyslân ondersteund als launching customer. Ontwikkeling van zelfverdichtende mengsels mengsel zal mogelijk, na afronding van het gehele onderzoek, een prototype brug wor- den gebouwd. Het geopolymeerbeton wordt gebruikt voor zowel de prefab voorgespan- nen brugliggers als de in situ druklaag. Voor het ontwikkelde beton golden de volgende eisen, nodig om opschaling op indu- striële schaal bij Haitsma mogelijk te maken: 1 ster kteklasse: C45/55; 2 ster kte na 1 dag: > 30 MPa; 3 uitv loeimaat: SF2 (initiële uitvloei 660-750 mm); 4 viscositeitsklasse: VS1 (T500 ? 2s); 42? CEMENT 7 20 22 5 passing ability class: PA1 (J-ring blokke- ringsmaat ? 15 mm); 6 w eerstand tegen ontmengen klasse (zeef- segregatie): SR2 ? 15%; 7 zetmaat: 45 min > 580 (580-6 40) mm SF1. Betonmengsel In het mengsel wordt als bindmiddel (pre- cursor) hoogovenslak toegepast. Dit wordt geactiveerd met behulp van een alkalische oplossing op basis van natrium. Er wordt ook gebruikgemaakt van een vertragende hulpstof om een goede consistentie te ga- randeren. De gebruikte toeslagmaterialen zijn vergelijkbaar met conventioneel beton: fijn zand (0-4 mm) en grind (4-16 mm).De mengprocedure is vergelijkbaar met die van conventioneel beton. Nadat het bindmiddel is gemengd met het zand en het toeslagmateriaal, wordt de alkalische activatoroplossing geleidelijk toegevoegd, gevolgd door de vertragende hulpstof. Het mengen gaat door totdat het beton een opti- male vloeibaarheid heeft bereikt. Na het storten zijn proefkubussen (150 x 150 x 150 mm³) geseald en gedurende 1 dag bewaard onder 25 °C. Dit is gedaan om ervoor te zorgen dat de druksterkte na 1 dag hoger is dan 30 MPa. Dit is belangrijk voor de toekomstige productie in de fabriek. De proefstukken werden na 1 dag ontkist en IR. SHIZHE ZHANG TU Delft, sectie Materialen en Milieu, Microlab DR. GUANG YE TU Delft, sectie Materialen en Milieu, Microlab DR.IR. MLADENA LUKOVI? TU Delft, fac. CiTG, Sectie Betonconstructies HENDRIK HERDER Haitsma Beton ING. AREND SCHARRINGA Provincie Fryslân auteurs bewaard in een klimaatkamer bij 20°C met een relatieve vochtigheid (RV) > 95% tot de testleeftijd (standaard uitharding). Het opper- vlak van de proefstukken is afgedekt met plastic folie om direct contact met water te voorkomen. Specie-eigenschappen De eigenschappen van het verse ZGB zijn getest volgens EN 12350-12. De viscositeit is bepaald met behulp van een J-ringtest. Omdat T500-tijd (maat voor de viscositeit) altijd al lager is dan twee seconden, moet deze voor de ontworpen ZGB nog lager zijn. Volgens EN 206-1 en EN 13369 voldoet het mengsel daarmee aan de eisen voor viscosi- teitsklasse VS1 (T500 ? 2s). De J-ringuitvloeimaat van het ZGB- mengsel is weergegeven in figuur 1a. De uitvloeimaat bereikt ongeveer 15 minuten na de start van het mengen het maximum en neemt daarna geleidelijk af. Binnen 20 mi- nuten na het mengen kan het ZGB een uit- vloeimaat van meer dan 660 mm behouden. Volgens de grenswaarden van EN 206-1 (tabel 1), voldoet het aan klasse SF2 (vol- doende voor zelfverdichtend beton). Om de passing ability te bepalen, ofwel het vermogen de wapening te passeren, wordt de J-ringblokkeringsmaat (B J) be- paald (het verschil in hoogte tussen de Tabel 1?Uitvloeimaat (SF) volgens EN 206-1 uitvloeimaat (SF) grenswaarden [mm] SF1 550-650 SF2 660-750 SF3 760-850 1a 1b 1 (a) J-ring uitvloeimaat en (b) J-ring passing ability van 5 tot 45 minuten na mengen. De bovenste (rode) en onderste (zwarte) lijn tonen de grenzen van de resultaten CEMENT 7 2022 ?43 speciekoek aan de binnenzijde én de buiten- zijde van de ring). Een lagere B J duidt op een hogere passing ability van het mengsel. Zoals weergegeven in figuur 1b wordt de maximale waarde na 15 minuten mengen bereikt, net als bij de J-ringuitvloeimaat. De B J voor con - ventioneel zelfverdichtend cementbeton ligt normaal gesproken tussen de 3-20 mm, met een aanbevolen waarde lager dan 10 mm. De ervaring tijdens de ontwikkeling van het ZGB-mengsel lijkt uit te wijzen dat een kriti- sche B J-waarde van 15 mm geschikt is. In dit onderzoek wordt de passing ability tot 45 minuten na het mengen als voldoende beschouwd (hiermee wordt voldaan aan passing ability class PA1). De weerstand tegen ontmengen van het ZGB wordt beoordeeld met behulp van de zeefsegregatietest volgens EN 12350-11. Het resultaat is het percentage fijne materi- alen dat door de zeven weglekt. In dit onder- zoek ligt de waarde voor de ontmengde portie tussen 7-8%, wat voldoet aan de eisen van SR2-klasse voor zelfverdichtend beton (SR < 15%). Mechanische eigenschappen Druksterkte en splijttreksterkte? De mecha- nische eigenschappen van ZGB, zoals de druk sterkte, de splijttreksterkte, elastici - teitsmodulus en Poisson-ratio ( ?) zijn be- paald volgens de EN 12390-normen. De druk sterkte en splijttreksterkte zijn getest op kubussen 150 x 150 x 150 mm³ (fig. 1a en 2b). De gemiddelde kubusdruksterkte na 1 dag is 33,0 MPa, waarmee het mengsel vol - doet aan eisen. De gemiddelde kubusdruk- sterkte na 28 dagen is 59,3 MPa. Aangezien de standaar ddeviatie zeer klein is, voldoet deze waarde aan de sterkteklasse C45/55. De ontwikkeling van de splijttreksterkte laat een vergelijkbare trend zien als de druksterkte. Elasticiteitsmodulus en Poisson-ratio? De elasticiteitsmodulus en de Poisson-ratio van ZGB staan in figuur 3. De elasticiteitsmodu- lus neemt toe van 21,2 GPa op 1d tot 30,5 GPa op 14 dagen. Na 14 dagen lijkt het erop dat de elasticiteitsmodulus al stabiel is. De ontwik- keling van de Poisson-ratio laat een verge- lijkbare trend zien, hoewel deze omgekeerd gerelateerd is aan de elasticiteitsmodulus. De Poisson-ratio is maximaal op 1 dag (0,27) en neemt geleidelijk af en stabiliseert na 14 dagen (0,22). Let erop dat de elasticiteitsmo- dulus ongeveer 20% lager is in vergelijking met die van conventioneel beton met een vergelijkbare sterkteklasse, wat in overeen- stemming is met de resultaten van Prinsse [1]. Mechanische eigenschappen op de lange termijn ? Om betrouwbare opschaling moge- lijk te maken, zijn ook de mechanische eigen - schappen van ZGB op de lange termijn, na droging onderzocht. Alle tests zijn uitgevoerd volgens EN 12390. Voor alle tests zijn de ZGB- proefstukken verhard conform het proces in figuur 4. Het droogproces begint na 7, 14 en 28 dagen. De relatieve vochtigheid van de omgeving voor het drogen is ingesteld op 50% RV. De druksterkte en de splijttreksterkte staan in figuur 5a en 5b. Zowel de druk- Het ontwikkelde ZGB heeft goede eigenschappen die voldoen aan alle eisen voor de productie van het mengsel op industriële schaal TWEELUIK Dit is het eerste van twee artikelen over een onderzoek naar de toepassing van geopolymeerbeton in de infrastructuur. Dit eerste artikel gaat in op fase I van het onderzoek, de ontwikkeling van een betonmengsel. Het tweede deel op fase 2, de productie op industriële schaal. 2 (a) Ontwikkeling van de kubusdruksterkte met sterkte-eisen voor 1 dag en 28 dagen, aangegeven in rood, en (b) ontwikkeling van de splijttreksterkte als functie van de verhardingstijd 2a 2b 44? CEMENT 7 20 22 sterkte als de splijttreksterkte nemen toe na het drogen. Er is een significantere toename gevonden bij de splijttreksterkte. Dit kan komen door het droogproces dat de eigen- spanning in het proefstuk beïnvloedt.De elasticiteitsmodulus en de Poisson- ratio staan in figuur 6. In tegenstelling tot de eerder waargenomen trend met proefstuk- ken die vóór het testen onder standaard uit- harding (RV > 95%) zijn gehouden, begint de elasticiteitsmodulus af te nemen zodra het proefstuk wordt blootgesteld aan drogen. Op de leeftijd van 90 dagen bereikt het ZGB gedroogd na 7 dagen uitharding 22,1 GPa. Het lijkt erop dat het verlengen van de uit- hardingstijd helpt om de daling van de 3 Elasticiteitsmodulus en de Poisson-ratio van ZGB als functie van de uithardingstijd 4 Uithardings- en droogproces van ZGB-proefstukken voor testen mechanische eigenschappen op lange termijn 5 (a) Ontwikkeling van de druksterkte en (b) splijttreksterkte na droging op verschillende leeftijden 6 (a) Elasticiteitsmodulus en (b) Poisson ratio na droging op verschillende leeftijden 3 4 5a 5b 6a 6b CEMENT 7 2022 ?45 7a 7b 7 (a) Testopstelling autogene krimp en (b) resultaten tot 28 dagen elasticiteitsmodulus te verminderen. Zelfs na 28 dagen te zijn verhard, hebben ZGB- proefstukken onder droging op de leeftijd van 90 dagen een elasticiteitsmodulus van 24,9 GPa. In feite is in alle drie de gedroogde proefstukken de daling van de elasticiteits- modulus zeer significant. Dit fenomeen werd ook al eerder gemeld door Prinsse et al [1]. Bij gebruik van voorspanning kan de daling van de elasticiteitsmodulus leiden tot een hogere elastische vervorming en daar- door tot een afname van de voorspanning. Als gevolg hiervan moet het gerapporteerde gedrag zorgvuldig worden beschouwd voor het ontwerp van de liggers. Met drogen daalden de waarden van de Poisson-ratio tot 0,2 ~ 0,21. Deze verande- ringen zijn niet zo significant als de daling van de elasticiteitsmodulus. Krimp en scheurgevoeligheid Krimp? De autogene krimp is vanaf 6 uur na het storten gemeten (fig. 7a). De proefstuk- ken zijn gedurende 1 dag verhard bij 25 °C en vervolgens tot 28 dagen bij 20 °C. De re- sultaten zijn weergegeven in figuur 7b. De autogene krimp bedraagt ongeveer 650 ? ? (?m/m) na 3 dagen, 850 ? ? na 7 dagen en 1100 ? ? na 28 dagen. Dit is redelijk aangezien de meeste autogene krimp op jonge leeftijd plaatsvindt. De autogene krimp is echter aanzienlijk hoger (ongeveer 4 tot 5 keer) dan die van cementbeton met een vergelijkbare druksterkte [2]. De totale krimp is gemeten volgens EN 12390-16. Er is gebruikgemaakt van beton - prisma's (100 x 100 x 400 mm³). Nadat de pr oefstukken gedurende 7, 14 en 28 dagen wa - ren verhard, zijn ze blootgesteld aan de omge- ving met 50% relatieve vochtigheid (RV) en een temper atuur van 20 °C. Zowel de krimp als het massaverlies zijn gemeten (fig. 8). De totale krimp omvat zowel autogene krimp als uitdrogingskrimp, hoewel de bij- drage van autogene krimp afneemt bij een langere uithardingstijd vóór blootstelling aan droging. De krimp na 7 dagen is onge- veer 2 tot 3 keer groter dan cementbeton met een vergelijkbare druksterkte [3]. Met name de krimp en het massaverlies van ZGB nemen bij een langere uithardingstijd af. Dit suggereert dat langdurige uitharding gunstig is om de krimp van ZGB te vermin- deren. Kruip? Kruip is onderzocht volgens EN 12390-17 (fig. 9a). Als gevolg van de voorspanning be - 46? CEMENT 7 20 22 draagt de spanning 17,0 MPa. De proefstuk- ken zijn gedurende 1 dag verhard voordat de spanning van 17,0 MPa is toegepast. Dit om de toepassing van de voorspanning na 1 dag uitharding in de fabriek na te bootsen. De resultaten van de totale vervorming (kruip, autogene en uitdrogingskrimp) zijn weergegeven in figuur 9b. Hier is de elasti- sche vervorming, veroorzaakt door de belasting, niet meegenomen. Uit de resulta- ten blijkt dat de kruip op 890 dagen na de belasting 2200 ? ? bedraagt. Deze waarde is twee keer zo hoog als die van cementbeton met een vergelijkbare druksterkte [4]. Een dergelijke grote kruip is in lijn met eerdere onderzoeken naar alkalisch geactiveerd beton. De grote kruip van ZGB is te wijten aan de intrinsieke eigenschappen van de reactieproducten in geopolymeerbeton (CASH-gel). Scheurgevoeligheid? Gezien de grote auto- gene krimp en uitdrogingskrimp van de ZGB-mengsels, was het cruciaal om hun scheurgevoeligheid te onderzoeken. Dit is gedaan met behulp van een Temperature Stress Testing Machine (TSTM) (fig. 10), waar- bij geen longitudinale vervorming plaats- vindt. Als de spanning plotseling afneemt, treedt scheurvorming op. De tijd tussen het storten en scheuren is gebruikt om de scheurgevoeligheid te bepalen. De verharding vindt op een vergelijk - bare manier plaats als de eerdere tests. Het proefstuk is gedurende de gehele test ge- seald om te garanderen dat alle krimp auto- gene krimp is. De kerntemperatuur van het proefstuk is gemonitord met behulp van vijf thermokoppels op verschillende plaatsen. De temperatuur wordt tot 1 dag op 25 °C gehou- den en daarna op 20 °C. Dit helpt om te be- palen of: 1) de vroege temperatuurdaling 8a 9a 8b 9b ZGB heeft een goede weerstand tegen chloride- diffusie 8 (a) Totale krimp en (b) massaverlies 7, 14, 28 dagen standaard uitharding 9 (a) Testopstelling voor kruiptests en (b) totale spanning, totale kruip en autogene/uitdrogingskrimp CEMENT 7 2022 ?47 tijdens het uitharden vroege scheuren ver- oorzaakt en 2) de autogene krimp, in combi- natie met ontspanning, scheurvorming veroorzaakt. De resultaten zijn weergegeven in fi- guur 11a. De temperatuur daalt van 25 tot 20 °C en veroorzaakt inderdaad spanning in de pr oefstukken als gevolg van de thermische krimp. Deze spanning zorgt er echter niet voor dat het proefstuk scheurt. Dit geeft aan dat het uithardingsproces, dat wil zeggen 25 °C gedurende 1 dag en 20 °C tot 28 dagen, veilig is en niet tot scheurvorming leidt. De spanning als gevolg van autogene krimp tot 28 dagen is weergegeven in figuur 11b. Zoals te zien, ontwikkelt de spanning zich snel op jong e leeftijd tot 7 dagen. Dit is niet vreemd, aangezien de autogene krimp zich vooral bin - nen de eerste 7 dagen ontwikkelt (fig. 7). De spanning die in het pr oefstuk is opgebouwd, stabiliseert na 21 dagen en bereikt uiteindelijk ongeveer 0,89 MPa. Deze waarde is veel lager dan de splijttreksterkte van het beton. Om de scheurgevoeligheid verder te onder- zoeken, is de classificatie volgens ASTM C1581 [6] geïntroduceerd (tabel 2). Gekeken is naar de scheurtijd (in dagen) en de gemiddelde spanningsratio (in MPa/dag). Volgens de definitie is de scheurgevoeligheid van ZGB laag. Dit zou verklaard kunnen worden door het krimp- en ontspanningsgedrag. De spanning die wordt veroorzaakt door de hoge autogene krimp kan tot op zekere hoogte worden vrijgegeven door het ont- spanningsgedrag. De bevindingen zijn posi- tief voor de toepassing van ZGB als bouw- materiaal. Aangezien ZGB echter een relatief nieuw materiaal is, is geschiktheidsonder- zoek voor de lange termijn nodig. Dit zal worden uitgevoerd als de productie van de ZGB-liggers is voltooid. Levensduur Weerstand tegen chloride-indringing? De weerstand tegen chloride-indringing is onderzocht met behulp van een RCM-test De carbonatatie- weerstand en de vorst-dooi - weerstand met dooizouten van ZGB is niet zo goed als die van cementbeton 10 Testopstelling van de Temperature Stress Testing Machine (TSTM) 11 (a) Temperatuur-geïnduceerde spanning op dag 1 (b) autogene krimpgeïnduceerde spanning tot 28 dagen 10 11a 11b 48? CEMENT 7 20 22 (versnelde chloride-indringing) volgens NT Build 492 [7]. De gemiddelde indringings- diepte van chloride in het beton X d is geschat op 1,0 mm en de niet-stationaire chloride- diffusiecoëfficiënt D nssm is berekend op 0,22 x 10 -12 m2/s. Deze waarde is erg laag; bijna tien keer lager dan de gebruikelijke waarden van cementbeton. Hoewel de ge- schiktheid van de RCM-test voor geopoly- meerbeton ter discussie staat, kan het zo zijn dat ZGB een goede weerstand tegen chloride-indringing heeft. Dit kan te maken hebben met de dichte microstructuur. Carbonatatieweerstand? De carbonatatie- weerstand is getest volgens EN 12390-12 (versnelde carbonatatiemethode). De opstel- ling is aangepast volgens de RILEM-aanbe- veling [8], waarmee hij geschikter is voor alkalisch geactiveerd beton. De CO?-concen- tratie is ingesteld op 1,0% en de relatieve vochtigheid ligt op 60% RV. De resultaten kunnen worden beoor- deeld met behulp van de carbonatatiesnel- heid zoals weergegeven in figuur 12. De rela- tie tussen de carbonatatiediepte en de tijd (vierkantswortel) kan worden beschreven door de eerste wet van Fick. De carbonata- tiesnelheid is 1,65 mm · dag 0.5. Dat is een orde van grootte meer in vergelijking met cementbeton, maar wordt beschouwd als vergelijkbaar met het meeste alkalisch geac- tiveerde beton dat eerder in de literatuur is gerapporteerd [8] en het beton dat eerder door de TU Delft is ontwikkeld [9]. De carbonatatieweerstand van ZGB is over het algemeen niet zo goed als die van cementbeton. Dit komt doordat de meer al- kalische omgeving de carbonatatiereactie bevordert. Bovendien zijn de belangrijkste reactieproducten meer amorf en hebben een lagere Ca/Si-verhouding [10]. Deze reac- tieproducten zijn gevoeliger voor carbonata- tie dan CSH-gel met een hoge Ca/Si-verhou- ding, die normaal wordt aangetroffen in cementbeton [11]. Ten slotte zit er geen port- landiet in ZGB als buffer voor carbonatatie- reactie. Al deze factoren resulteren in de lagere carbonatatieweerstand van ZGB tij- dens de versnelde carbonatatietests. Op dit moment is het echter nog grotendeels onbekend of de versnelde carbonatatietest- methode, hoewel aangepast conform de RILEM-aanbeveling, de carbonatatieweer- stand in natuurlijke omstandigheden juist weergeeft. Het wordt aanbevolen in de toe- komst hier meer onderzoek naar te doen. Dit kan ook het standaardisatieproces voor de toepassing van dit materiaal bevorderen. Vorst-dooiweerstand met dooizouten? De vorst-dooiweerstand is onderzocht op basis van de CDF-methode volgens EN 12390-9. De resultaten van het massaverlies door af- schilfering van het oppervlak na 3, 7, 14 en 28 cycli zijn weergegeven in figuur 13. Het massaverlies neemt toe met een toenemend aantal cycli. Na 28 cycli bedraagt het massa- verlies 5,9 kg/m². Deze is zeer hoog. Een al- gemeen aanvaardbare waarde voor cement- beton is 1,5 kg/m² [12]. De lagere vorst-dooiweerstand hangt samen met de fijne poriestructuur van ZGB. De poriegrootte is veel kleiner in vergelijking met cementbeton en de verbinding tussen de poriën is over het algemeen niet zo goed. Beide aspecten zijn nadelig wanneer het water in de porie bevriest, omdat het leidt tot een hogere lokale spanning waardoor het risico ontstaat op afschilfering en scheur- vorming. Dit is een zeer belangrijke bevinding, aangezien het suggereert dat ZGB niet goed presteert onder vorst-dooicycli met dooizou- ten. Het wordt dus niet aanbevolen het ZGB te gebruiken bij milieuklasse XF2 of hoger. Omdat de liggers worden beschermd door de bovenste betonlaag, vormen dooizouten 12 De carbonatatiesnelheid van ZGB bij versnelde carbonatatie met 1% CO?-concentratie en 60% RV 13 Afschilfering van het ZGB-oppervlak bij beproeving vorst-dooiweerstand met behulp van de CDF-methode volgens EN 12390-9 13 12 Tabel 2?Classificatie van de scheurgevoeligheid volgens ASTM C1581 [6] scheurtijd T cr [dagen] gemiddeld spanningsratio S [MPa/day] scheurgevoeligheid 0 < t cr ? 7 S ? 0.34 hoog 7 < t cr ? 14 0,17 ? S < 0,34 gemiddeld-hoog 14 < t cr ? 28 0,10 ? S < 0,17 gemiddeld-laag t cr > 28 S < 0,10 weinig/laag CEMENT 7 2022 ?49 misschien geen probleem (uitgaande van milieuklasse XF1). Voor de toepassing van ZGB in een omgeving met milieuklasse XF2 of hoger kan luchtbelvormer worden over- wogen. Uit de studie blijkt verder dat de be- standheid tegen vorst-dooicycli kan worden vergroot door het toevoegen van absorbe- rende polymeren. Milieuvoordelen Een levenscyclusanalyse (LCA) laat de mili- eukosten van ZGB zien in vergelijking met zelfverdichtend cementbeton (fig. 14). De milieukosten worden berekend volgens [13]. Hieruit blijkt dat ZGB per 1 m³ een respec- tievelijk 81% en 71% lager aardopwarmings- vermogen (GWP) heeft als gevolg van broei- kasgasemissies en een respectievelijk 65% en 49% lagere totale milieu-impact dan cementbeton en zelfverdichtend beton met CEM III/B. Verdere reducties zijn mogelijk door gebruik te maken van activatoren die zijn gemaakt van Si-bevattende industriële bijproducten. Conclusies en aanbevelingen Uit fase I van dit project, de fase waarin het mengsel is ontwikkeld, kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Het ontwikkelde ZGB heeft goede eigen- schappen die voldoen aan alle eisen voor de productie op industriële schaal. De mechanische eigenschappen van ZGB worden beter tijdens de uitharding onder water. Drogen kan een aanzienlijke invloed hebben op de ontwikkeling van de elastici- teitsmodulus. De krimp, zowel uitdrogingskrimp als au- togene krimp, van ZGB is over het algemeen groter dan die van cementbeton. Het verlen- gen van de uithardingstijd helpt om uitdro- gingskrimp te verminderen. ZGB heeft grotere kruipvervormingen dan cementbeton. Ondanks de grote krimp is de scheurge- voeligheid van ZGB laag. Dit komt waar- schijnlijk door hoge spanningsrelaxatie (en kruip). ZGB heeft een goede weerstand tegen chloridediffusie. De carbonatatieweerstand en de vorst- dooiweerstand met dooizouten zijn niet zo goed als die van cementbeton en vereisen speciale aandacht. De milieu-impact van ZGB per 1 m³ is lager dan die van cementbeton. De verlaging van het GWP en de totale milieu-impact maakt ZGB tot een veelbelovend alternatief voor cementbeton in geschikte toepassingen. De volgende aanbevelingen worden gegeven: Het verlengen van de verhardingstijd is gunstig om de uitdrogingskrimp en de afna- me van elasticiteitsmodulus te verminderen. Er moet speciale aandacht worden besteed aan de afname van de elasticiteitsmodulus tijdens het drogen. In het bouwkundig ontwerp moet het mo- gelijke voorspanverlies als gevolg van krimp, afname van de elasticiteitsmodulus en kruipvervorming goed worden beschouwd. Er zijn maatregelen nodig om het betonop- pervlak te beschermen voor het verbeteren van de carbonatatie- en vorst-dooiweerstand. De geschiktheid van de huidige duurzaam- heidstestmethoden (voor chloride-indringing, carbonatatie en vorst-dooiweerstand) die voor cementbeton zijn ontwikkeld voor de beoordeling van de levensduur van geopoly- meerbeton, moet goed worden bestudeerd. De relatie tussen de prestaties van geopo- lymeerbeton onder versnelde tests en de prestaties in de natuurlijke omstandigheden moet worden beschouwd. LITERATUUR 1?Prinsse, S., Hordijk, D.A., Ye, G., Lagendijk, P. en Lukovi?, M., Time? dependent material properties and reinforced beams behavior of two alkali?activated types of concrete. Structural Concrete 21, 2020, p. 642-658. 2?Li, Z. , Lu, T., Liang, X., Dong, H. en Ye, G., Mechanisms of autogenous shrinkage of alkali-activated slag and fly ash pastes. Cement and Concrete Research 135, 2020, p. 106-107. 3?Li, Z., Liu, J. en Ye, G., Drying shrinkage of alkali-activated slag and fly ash concrete; A comparative study with ordinary Portland cement concrete. Heron 64, 2019, p. 149-163. 4?Hu, Z., Prediction of autogenous shrinkage in fly ash blended cement systems, EPFL, 2017. 5?Ye, H. en Radli?ska, A., Shrinkage mechanisms of alkali-activated slag. Cement and Concrete Research 88, 2016, p. 126-135. 6?C. ASTM, 1581-04, Standard test method for determining age at cracking and induced tensile stress characteristics of mortar and concrete under restrained shrinkage, ASTM International, West Conshohocken, PA 4, 2004, p. 787-792. 7?Concrete, mortar and cement-based repair materials: Chloride migration coefficient from non-steady-state migration experiments. NT Build 492, 1999. 8?Gluth, G.J., Arbi, K., Bernal, S.A., Bondar, D., Castel, A., Chithiraputhiran, S., Dehghan, A., Dombrowski-Daube, K., Dubey, A. en Ducman, V., RILEM TC 247-DTA round robin test: carbonation and chloride penetration testing of alkali-activated concretes. Materials and Structures 53, 2020, p. 1-17. 9?Nedeljkovi?, M., Carbonation mechanism of alkali-activated fly ash and slag materials: In view of long-term performance predictions, Delft University of Technology, 2019. 10?Zhang, S., Li, Z., Ghiassi, B., Yin, S. en Ye, G., Fracture properties and microstructure formation of hardened alkali-activated slag/fly ash pastes. Cement and Concrete Research 144, 2021, p. 106-447. 11?Nedeljkovi?, M., Ghiassi, B., Laan, S. van der, Li, Z., en Ye, G., Effect of curing conditions on the pore solution and carbonation resistance of alkali- activated fly ash and slag pastes. Cement and Concrete Research 116, 2019, p. 146-158. 12?Setzer, M.J. en Auberg, R., Freeze- thaw and deicing salt resistance of concrete testing by the CDF method CDF resistance limit and evaluation of precision. Materials and Structures 28, 1995, p. 16-31. 14 14 Milieukosten van zelfverdichtend geopolymeerbeton en zelfverdichtend beton met CEM I en CEM III/B 50? CEMENT 7 20 22