1  Het spuitbeton vervult niet alleen een esthetische rol, maar het vormt ook de draagconstructie, de afwerking van het interieur en heeft een akoestische functie (foto: Iwan Baan) 60? CEMENT 5 20 23 beton in beeld door ir. Kirsten Hannema ESTHETISCH, CONSTRUCTIEF, AKOESTISCH Met de uitbreiding van het Gilder Center, het Amerikaanse Nationaal Historisch Museum in New York, verleggen de archi- tecten van Studio Gang de grenzen op het gebied van spuitbeton. Met een materiaal dat vooral voor tunnels en zwembaden wordt gebruikt, realiseerden ze een gigantisch atriumgebouw rond een spectaculaire 'canyonmuur'. Het spuitbeton vervult niet alleen een esthetische rol, maar is ook functioneel; het vormt de draagconstruc- tie, de afwerking van het interieur en heeft een akoestische functie. De innovatie schuilt zowel in de schaal van het gebouw als het uitgekiende bouwproces. De vloei- ende gebouwvormen en de enorme hoeveelheid wapening die nodig was om die vormen te realiseren, werden tot in detail gemodelleerd met behulp van 3D-software. GRAND CANYON van spuitbeton New Gilder Center, New York, VS CEMENT 5 2023 ?61 beton in beeld 2 De architecten wilden een 'vloeiende architectuur' en zochten daarbij een vloeiend materiaal, ook vanwege de onregelmatige vormen van de muren, en raam- en deuropeningen (foto: Iwan Baan) PROJECTGEGEVENSproject New Gilder Center, New York, VSontwerp 2015-2019 uitvoering 2019-2023 opdrachtgever American Museum of Natural Historyarchitect Studio Gang uitvoerend architect Davis Brody Bond constructie-advies, 3D-modellering Arup uitvoering betonconstructie COST of Wisconsin omvang 21.000 m 2 De uitbreiding van het Gilder Center in New York koppelt tien bestaande gebouwen, over zes lagen, met dertig verbindingspunten. De nieuwe vleugel voegt extra expositieruimte, opslag, educatieruimte en een bibliotheek toe aan het museumcomplex. De architecten wilden een 'vloeiende architectuur' en zochten daarbij een vloeiend materiaal, ook vanwege de onregelmatige vormen van de muren, en raam- en deuropeningen. Ze kwamen uit bij spuitbeton, vloeibaar beton dat met behulp van een slang op fijnmazig gaas wordt gespoten; bekisting is dus niet nodig. Dat scheelt materiaal, en maakte het bouwen op deze complexe binnenstedelijke locatie makkelijker. 2 62? CEMENT 5 20 23 beton in beeld 3 Toepassing van spuitbeton maakte het bouwen op deze complexe binnenstedelijke locatie makkelijker (foto: Iwan Baan) SCHAALSPRONG Spuitbeton werd in de jaren 60 bekend door de experimentele 'bubbelhuizen' die architect Antti Lovag bouwde, en wordt nu vooral in metrotunnels en parkeergarages gebruikt. Het Gilder Center is het eerste grootschalige gebouw van spuitbeton; de materiaaltoepassing was verreweg de grootste uitdaging van het project, aldus Wes Walker van Studio Gang. De berekening en modellering van de complexe constructie ? met grote, organisch gevormde openingen en her en der een paddenstoelenkolom ? is uitgevoerd door Arup, de uitvoering van het betonwerk door bouwbedrijf COST of Wisconsin. Het gebouw is allereerst rondom opgebouwd met gewone gewapend betonnen kolommen, daarna zijn de betonnen vloerplaten in het werk gestort. Daaronder werd een tijdelijke constructie ? ook met behulp van 3D-modellen uitge- tekend ? geplaatst totdat de spuitbeton binnenwanden stonden. De glooiende gevel met de Westentree is eveneens van spuitbe- ton, dat aan de buitenzijde is bekleed met roze graniet. 3 CEMENT 5 2023 ?63 beton in beeld 5 4 Doorsnede (bron: Studio Gang) 5 New Gilder Center in uitvoering (foto: Timothy-Schenck) 400.000 KILO WAPENINGSTAAL Het wapeningsstaal voor de 'canyon' dubbelt als vorm voor de organische contouren van de binnenwanden. Het plaat- sen vroeg om een precieze coördinatie; veel van de wapeningsstaven moesten worden voorgebogen en de toleranties voor de verbindin- gen met de vloerplaten en granieten gevelplaten waren beperkt. Voor de muren werden eerst verticale, verdie- pingshoge holle staven geplaatst, die de algemene contouren van de toekomstige wanden volgden en de precieze positionering van de geprefabriceerde wapenings- korven geleidden. Deze staven, zo'n 60 cm uit elkaar geplaatst, kregen een kleur- code die overeenkomt met de kleur op de bijbehorende wapeningsstaalkooi. De binnenwanden van de 'canyon' omvatten ruim 400.000 kilo aan wapeningsstaal. 4 64? CEMENT 5 20 23 6 6 Het beton is niet geschilderd of gecoat; what you see is what you get (foto: Iwan Baan) TEXTUUR Uniek aan spuitbeton is dat je de afwerking kunt controleren, zegt Walker. Doorgaans zie je het resul- taat pas als de bekisting van het bet on wordt gehaald, hier heeft een gespecialiseerd team zich gericht op de precieze uitvoering van het oppervlak. E en gecertificeerde spuiter bracht ? vanaf een tijdelijke vloer in het atrium ? eerst een grijze laag spuitbeton aan, van beneden naar boven werkend. De witte afwerk- laag is vervolgens van boven naar beneden aangebr acht. De wanden variëren in dikte van 15 tot 35 cm. Er is uitgebreid getest om het recept voor het spuitbeton te bepalen; het heeft een bepaalde stevigheid nodig, maar moet vloeibaar genoeg zijn om door de slang en spuitmond te kunnen. Daarbij wilde de ar chitect een lichte, witachtige kleur voor het interieur van het atrium. Het beton is niet geschilderd of gecoat; what you see is what you get. Je ziet steentjes en putjes, die een mooie textuur en een subtiel schaduweffect geven. Het New Gilder Center in New York staat uitgebreid beschreven en geïllustreerd op www.tektoniek.nl. Tektoniek is het kennisnetwerk voor architectuur in beton. Via lezingen, projectbezoeken, workshops, expert meetings en online commu- nicatie wordt informatie, inspiratie en ondersteuning geboden aan (toekomstige) architecten, con- structief ontwerpers, bouwkundig adviseurs en producenten. Daarbij gaat het altijd om de relatie tussen vormgeving, constructie en maak - baarheid. CEMENT 5 2023 ?65 beton in beeld