Innovatie is het toverwoord Innovatiepartnerschap Kademuren (1): Vernieuwingsopgave van Amsterdamse kademuren 1 Amsterdamse gracht, foto: Bargoti Photography In Amsterdam zijn kilometers kademuur in slechte staat. Een enorme opgave in een complexe, historische binnenstad. De gemeente zet de innovatieve denkkracht van de markt in voor deze enorme opgave. In 2020 zijn drie marktcombinaties geselecteerd op basis van hun innovatieve ideeën. Deze zijn de laatste ontwikkelfase ingegaan om hun concepten in praktijk te brengen. 1 28? CEMENT 5 20 22 Amsterdam is onlosmakelijk ver- bonden met water. De historische grachtengordel geniet wereldwijde bekend- heid en is hét symbool van Amsterdam. De 600 km aan kademuren verbinden de wij- ken en buurten met elkaar en geven de stad karakter. Bij de aanwijzing tot werelderf- goed in 2010 werd de grachtengordel door Unesco bestempeld als 'masterpiece of hy- draulic engineering, town planning, and a rational programme of construction and bourgeois architecture'. De kades in de Amsterdamse binnen - stad zijn vaak meer dan honderd jaar oud. Om het verouderde areaal programmatisch op te pakken is het programma Bruggen en Kademuren opgericht. Van de 600 km kade - muur verkeert een groot deel in slechte staat. D aarnaast behoren 850 bruggen tot de scope van het programma. Een flink deel van deze objecten ligt in de historische binnenstad, wat een extra dimensie geeft aan de opgave. Zo worden strenge eisen gesteld om het his - torisch aangezicht van de stad te bescher- men. Ook moeten er logistieke oplossingen w orden bedacht voor het tijdelijk verplaatsen van de vele woonboten langs de kades. Ver - der staan beschermwaardige bomen op de k ades, die de gemeente wil behouden zonder de kadelijn richting het water te verschuiven. Ten slotte zijn er nog de oude, monumentale grachtenpanden op korte afstand tot de ka - demuren, wat zeer strenge eisen geeft aan de omg evingsbeïnvloeding tijdens de uitvoering. Met name de funderingswerkzaamheden en het aanbrengen/verwijderen van bouwkui - pen zijn risicovolle activiteiten met betrek - king tot deze belendingen. En dat terwijl de stad tijdens de werkzaamheden bereikbaar moet blijven. Een doelstelling van het programma is om deze opgave stukken sneller en met veel minder overlast uit te voeren dan de aanpak tot dusver. Om dit te bewerkstelligen is het noodzakelijk alternatieve oplossingen en werkwijzen in te zetten. Voor de kademuur- vernieuwing is daarom besloten de relatief nieuwe aanbestedingsmethode Innovatie- partnerschap in te zetten: het Innovatie- partnerschap Kademuren (IPK). Innovatiepartnerschap Kademuren De kracht van het innovatiepartnerschap zit hem in de samenwerking met de markt. Marktpartijen met innovatieve oplossingen krijgen een commercieel interessant raam- contract aangeboden na de ontwikkelfase, waardoor ze langdurige investeringen dur- ven doen in bijvoorbeeld materieelontwik- keling. De samenwerking is intensief, open en gelijkwaardig: de gemeente (opdrachtge- ver) en marktpartijen (opdrachtnemers) ING. PATRICK SPAAN Technisch Projectmanager Ingenieursbureau Gemeente Amsterdam auteur 2 De Prinsengracht, eind 19e eeuw 2 CEMENT 5 2022 ?29 werken als echte partners samen. Verder is kenmerkend dat beide partijen na of tijdens de ontwikkelfase nog de stekker eruit kun- nen trekken. Inherent aan innoveren is dat het kan mislukken.Tijdens de aanbesteding van het IPK zijn de partijen uitgedaagd om slimme op- lossingen te bedenken om de doorlooptijd en overlast voor de omgeving te reduceren. Hierbij was ook de opschaalbaarheid van de oplossing een belangrijk thema: het concept moet in zo veel mogelijk situaties in de stad toepasbaar zijn. Tijdens de aanbesteding is een vaste, taakstellende prijs meegegeven, dus er was geen concurrentie op prijs. Drie marktcombinaties In 2020 is de aanbesteding afgerond en is opdracht verleend aan drie marktcombina - ties: Kade 2.020, Koningsgracht en G-Kracht ( fig. 5, 6 en 7). In de afgelopen periode heb - ben deze drie partijen hun concepten verder uitg ewerkt en getest. Dit jaar nog worden de oplossingen toegepast in kademuurvernieu - wingen in de binnenstad. Bij een succesvolle afr onding van dit pilotproject krijgen de marktcombinaties elk een raamcontract van vier jaar, dat vervolgens nog maximaal vier jaar kan worden verlengd. De innovatieve concepten Innovatie in de techniek vormt de basis om de doelstellingen te halen op het gebied van versnellen en reductie van overlast. De inno- vatie moest worden gevonden in een alter- natieve constructie voor de kademuur en/of in de uitvoeringsmethode. In drie navolgende artikelen in Cement zetten de drie marktcom- binaties hun concepten uiteen. Er zijn drie totaal verschillende concepten geselecteerd. Toch zijn er ook een aantal overeenkomsten: inzet op risicomijdende uitvoeringsmetho- den (funderingstechnieken); werken vanaf het water; geen bouwkuipen; speciaal voor het concept ontwikkeld bouw - materieel; nauwelijks werkterrein op land noodzakelijk; de oude kademuur blijft grotendeels in de grond zitten; de kade wordt als 'een treintje' vernieuwd (werkvakken zijn kort met snelle deelople- veringen); veel gebruik van prefab elementen; de concepten zijn in grote mate gestan- daardiseerd, dus met zo min mogelijk maat- werkoplossingen; ambitie om met de methoden bestaande bomen op de kades te behouden (in de prak- tijk zal van de staat van de boom afhangen of dit mogelijk is). Innovatie is onzekerheid Om innovatie in de markt te bewerkstelligen, moet voldoende aandacht zijn voor juiste kaders en een goede mindset. Binnen het 3 Werkzaamheden aan de kademuur van de Korte Prinsengracht in 1900 4 Typische doorsnede van een oude Amsterdamse kademuur (houten palen tot de eerste zandlaag, houten kespen/vloer, metselwerk wand) Een doelstelling van het pro- gramma is om de opgave sneller en met veel minder overlast uit te voeren dan de aanpak tot dusver ARTIKELENSERIE IPK Over het Innovatiepartnerschap Kade- muren verschijnen in Cement vier artike- len. Dit eerste artikel is een toelichting op het Innovatiepartnerschap. Het tweede artikel ('Kade van de toekomst', elders in dit nummer) gaat over de com- binatie Kade 2.020 en het derde ('Behoud historische binnenstad met Koningsgracht', Cement 2022/6) over de combinatie Koninggracht. Het vierde artikel is van combinatie G-Kracht (Cement 2022/7). 3 4 30? CEMENT 5 20 22 IPK zijn relatief weinig kaders meegegeven in het contract. De vraagspecificatie is ui- terst functioneel gehouden om maximale ontwerpvrijheid mee te geven. Dit heeft goed gewerkt, blijkt uit de uitkomst. Deze aanpak brengt echter ook onzekerheden met zich mee. Je weet immers aan de voorkant niet wat je gaat krijgen (en dus ook niet waar je vooraf eisen aan moet stellen). Alle betrok- kenen bij deze opgave zijn daarom tijdig en voldoende aangehaakt om vertrouwen te krijgen (en te houden) in deze aanpak en daarmee de onzekerheden te accepteren. Niet alleen door de gemeente in de voorbe- reiding, maar juist ook door de combinaties bij het verder ontwikkelen van de innova- ties. Zodra iedereen de juiste mindset heeft, ligt de weg open voor een geslaagde innova- tie. Opmerking hierbij is nog wel dat een innovatietraject ook kan mislukken of dat de plannen gaandeweg het traject moeten worden bijgesteld. Hier zijn alle partijen zich van bewust en hier wordt in alle openheid met elkaar over gesproken. Kansen benutten Alle deelnemende partijen beseffen dat de enorme opgave in de stad ook koppelkan- sen met zich meebrengt. De vernieuwing van de kademuren biedt mogelijkheden om stedelijke ambities op het gebied van duurzaamheid en klimaatadaptie te realise- ren. Bij de IPK-oplossingen zijn er dan ook diverse maatregelen te zien met betrekking tot natuurinclusief bouwen, energietransi - tie, circulair bouwen, elektrificatie bouw - materieel etc. Techniek is de basis Wat het IPK bijzonder maakt is dat er inno- vatie als middel wordt ingezet voor een com- plexe stedelijke opgave. Bij deze innovatie wordt vooral ingezet op technische oplossin- gen. De techniek, en daarmee ook de technici, hebben een prominente rol in dit traject. Dit zie je ook terug in de organisatie, waarin technisch management het hart vormt. 5 Kade 2.020, een samenwerkingsverband tussen Sweco, Combinatie Midden Delfland, Oosterhof Holman en Strackee. 6 Koningsgracht, een samenwerking van BAM Infra Nederland en Royal HaskoningDHV 7 G-Kracht, een samenwerkingsverband tussen het Japanse bedrijf Giken Europe B.V., Van Gelder Groep BV en Gebr. De Koning 5 6 7 Voor de kade- muurvernieu- wing is besloten de relatief nieu - we aanbeste- dingsmethode Innovatiepart- nerschap in te zetten CEMENT 5 2022 ?31