A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pMater iaa l o nt w i k kel i n g12 cement 2008 3Ine ter Borch, archispecials.comHoe veelzijdig beton is, blijkt overtuigend uit de ontwikke-ling van `lichtdoorlatend' beton. Op bouw- en designbeur-zen oogsten de spectaculaire proefstukken steevastbewondering en vooral verbazing. Het materiaal maaktimmers het schijnbaar onmogelijke waar, want dankzij debijzondere betonmortelsamenstelling dringt licht door debetonwand heen. Het zal niemand verbazen dat dit mate-riaal ontwerpers inspireert en uitdaagt tot verdere ontwik-kelingen. Zeven jaar na de eerste introductie lijkt het nuhoog tijd voor serieus onderzoek naar de stand van zaken.LICHTDOORLATEND BETON...DE VERBAZING VOORBIJ?1 |Mont Blanc Boutique inJapanA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pMater iaa l o nt w i k kel i n gcement 2008 3 13Verschillende productontwikkelaars claimen rond2001 ongeveer gelijktijdig de ontdekking van delichtdoorlatende eigenschappen van glasvezels inbetonmortelmengsels. Desondanks geldt de Hon-gaarse architect ?ron Losonczi als de uitvindervan lichtdoorlatend beton. Na de spectaculaireintroductie van het materiaal wereldwijd op bouw-beurzen en designmanifestaties, waar het alsinnovatief materiaal al jaren prijzen in de wachtsleept, blijft het nog opvallend stil in de toepas-singspraktijk. Inmiddels is het product verkrijg-baar bij verschillende producenten, onder meeronder de naam Litracon bij de firma Litracon Bt,opgericht in 2004 door `uitvinder' Losonczi zelf.Ook Heidelbergcement levert een vergelijkbaarproduct onder de naam Luccon.In de hippe designwereld van horeca- en winke-linterieurs zijn wel toepassingen te vinden, zoalsvoor bar- en baliemeubels, etalages of de tredenvan een representatieve trap. Maar gezien devoorspelde potentie van het materiaal moet degrote doorbraak nog komen. Intussen inspireertde inzet van optische glasvezels in beton alweereen nieuwe generatie tot nog spectaculairdereexperimenten, waarvan de toepassing in de prak-tijk ook aanstaande lijkt.E s t h e t i s c h e t e x t u u rLichtdoorlatend beton is eigenlijk niet helemaalde juiste term voor de eigenschappen van hetmateriaal. Er is meer sprake van lichttransporte-rende eigenschappen van glas- of kunststofvezelsdie in het beton zijn verwerkt. De optische vezelstransporteren licht vanuit een lichtbron door hetbeton heen naar de andere kant van het opper-vlak. Zoals dunne glasvezeldraden licht geleidenvanuit een bron naar het uiteinde en daar oplich-ten als felle lichtpunten.2 |Etalage van A. Lange &S?hne3 |Entreewand van hetmuseum Cella Septichorain HongarijeA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pMater iaa l o nt w i k kel i n g14 cement 2008 3Het lichtgeleidende effect treedt op bij een beton-mortelsamenstelling die voor slechts enkele pro-centen uit optische glasvezels bestaat. Grove grind-fracties zijn vervangen door fijner materiaal. Deoptische vezels kunnen in doorsnede vari?ren van0,02 - 2 mm, afhankelijk van de toepassing. Ookkunnen de vezels op verschillende manierenworden vermengd in de betonmortel. Vezelskunnen als een fijne potloodarcering parallel naastelkaar liggen, maar ook in een meer willekeurigeorganische structuur. Afgezien van de optischekwaliteiten van de vezels, krijgt het betonoppervlakhiermee ook een esthetisch interessante textuur.In theorie kan een betonelement meters dik zijn,want optische vezels zijn in staat licht te transporte-ren over afstanden in orde van grootte van 20 mzonder verlies aan intensiteit. Ook in theorie is hetmogelijk sterkte-eigenschappen toe te voegen,hetzij in de vorm van wapening, hetzij in de vormvan toevoegingen aan het betonmortelmengsel.Een toepassing als translucente dragende wand ofgevel lijkt vooralsnog echter toekomstmuziek,vanwege de hoge materiaalkosten.P r o d u c t e i g e n s c h a p p e nHet lichtdoorlatend beton dat nu verkrijgbaar is,bestaat uit geprefabriceerde blokken met een maxi-male afmeting van 600 x 300 mm, bij een variabeledikte van 25 - 500 mm (Litracon). De blokkenworden geproduceerd in standaard basiskleurenwit, grijs en donkergrijs, maar op aanvraag zijn ookandere kleuren mogelijk. Het aandeel van de glas-vezels bedraagt slechts vier procent op de totalesamenstelling. Dankzij een hoog gehalte aan fijnmateriaal zijn de mechanische eigenschappen tevergelijken met beton met een zeer hoge dichtheid.Als technische eigenschappen geeft de producenteen druksterkte van 50 N/mm2, buigtreksterkte van7 N/mm2, bij een volumieke massa van 2100 -2400 kg/m3. Voor buitentoepassingen is behande-ling met een impregneermiddel noodzakelijk.De producent van Luccon levert platen in groterestandaardformaten van 1000 x 400 mm /1600 x700 mm bij een standaarddikte van 20 mm. Ookzijn inmiddels zeer dunne platen mogelijk van0,7 mm. De druksterkte en buigtreksterkte zijniets groter, respectievelijk 90 N/mm2, 12 N/mm2.Het productieproces en de samenstelling van deelementen zijn anders dan bij Litracon. In tegen-stelling tot patronen van glasvezels is bij Lucconsprake van een lichtdoorlatend kunststofweefselin meerdere lagen. Door het materiaal in `plakken'te zagen, verschijnt het weefsel als een golvendlijnenpatroon aan het betonoppervlak. Ook Lucconclaimt technische eigenschappen vergelijkbaarmet beton met een zeer hoge dichtheid. Boven-dien zou het product eenvoudig te bewerken zijn,zoals zagen, slijpen, boren en polijsten. Onlangs5 |Productie van eenbetonnen beeldscherm4 |Lichtdoorlatend betontoegepast als traptredenA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pMater iaa l o nt w i k kel i n gcement 2008 3 15gaf architect Ingo Gast een lezing aan de TUDelft1) over de nieuwste ontwikkelingen en toepas-singsmogelijkheden van Luccon. Veelbelovend isde toevoeging van carbonvezels aan het betonmor-telmengsel, die de sterkte van het materiaal aan-zienlijk verhogen. Ook de optie om de Luccon-blokken diagonaal te zagen is interessant, omdathet snijvlak met de optische vezel dan een (korte)lijn wordt in plaats van een punt. Voorts toonde hijeen proefstuk van Luccon gelijmd op glas. Hierinzien we de aanzet tot een nieuw gevelmateriaal.Jammer genoeg is er nog niets bekend over hoe hetmateriaal zich op termijn gedraagt. Van duurzaam-heidstesten of een certificering is dan ook nog geensprake. Om werkelijk serieus te worden genomenals bouwkundig materiaal, is onafhankelijk onder-zoek naar de technische kwaliteiten noodzakelijk.Zolang dat er niet is, blijft het bij een veelbelovendtalent dat weliswaar tot de verbeelding spreekt,maar niet tot volle bloei komt.M e d i a e x p e r i m e n t e nIntussen dient zich de volgende generatie aan dietoepassingsmogelijkheden ziet voor optischevezels in beton. In Denemarken kreeg ChristofferDupont de Innodesign Award 2007 voor zijn expe-riment met beton als beeldscherm. Dupontslaagde erin samen met een Deense prefab fabri-kant via in beton gestorte glasvezels een video-filmpje op het betonoppervlak te vertonen. Opyoutube.com werd het filmpje vervolgens eenenorme hype. Om het idee op grote schaal uit tewerken en daadwerkelijk te produceren alsgebouwhoog beeldscherm heeft Dupont inmid-dels het bedrijf Dupont Lightstone opgericht. Inons land zijn vergelijkbare experimenten uitge-voerd; zo heeft een van de deelnemers aan deCasestudies Prefab Beton 2007 met als themaLicht in beton een `sterrenhemel'2) op het beton-oppervlak gecre?erd met behulp van een bundeloptische vezels. In tegenstelling tot Dupontsvideotechniek blijft de sterrenhemel statisch. HetNederlandse bedrijf Intron (Sittard en Geldermal-sen) houdt zich eveneens bezig met lichtrastersen pixelpatronen met behulp van ledtechnologieop het betonoppervlak. Op de Betondag 2007 wasdaar een prototype van te zien. Ook deze span-nende idee?n wachten nog op uitvoering en toe-passing in de praktijk. nB r o n n e nwww.dupontlightstone.comwww.innodesignpris.dkwww.youtube.com/watch?v=BKhorTDDg_c1) Concrete Design Week 10-14 maart 2008, TU Delft, faculteit Bouwkunde;Lezing: `Light Transmitting Concrete', Dipl.-Ing. Ingo Gast, architect.2) Idee Stefan Verbrugh, prototype: Decomo, Belgi?.6 |Gordijn van lichtdoorla-tend beton op eenTuinevenement inNeu-Ulm, 20087 |Videofilm opbeton-oppervlak