Manifest moet leiden tot meer veiligheid Borgen van constructieve veiligheid (5) 64? CEMENT 4 20 23 Na de instorting van de parkeer- garage bij Eindhoven Airport in 2017 trok de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) aan de bel. De conclusie in het OVV-rapport 'Bouwen aan constructieve veiligheid' uit 2018 was helder: de gezamenlijke aandacht voor con- structieve veiligheid is onvoldoende en nie- mand in de keten neemt de verantwoorde- lijkheid. De OVV kwam met een oproep aan de sector: maak het ontwerpen, bouwen, overdragen en gebruiken van bouwwerken structureel veiliger. Deze oproep was con- creet gericht aan vier organisaties: de kern- groep Governance Code Veiligheid in de Bouw, het Opdrachtgeversforum in de bouw, Koninklijke Bouwend Nederland en VNconstructeurs. Na dit serieuze signaal verenigden deze vier organisaties zich, samen met Koninklijke NLingenieurs, wat resulteerde in een gezamenlijk verbeterprogramma 'Veiligheid in de Bouw'. Daaruit sprak een duidelijke ambitie: geen onveilige bouwwer- ken of instortingen meer en geen dodelijke ongevallen of ongevallen met ernstig letsel. Manifest Na een intensief traject, aangestuurd en uitgevoerd door een brede coalitie van op- drachtgevers, ontwerpers en bouwers, heeft dit programma geleid tot het Manifest Structureel Veiliger. Dit manifest werd in januari 2023 tijdens een werkconferentie ondertekend door de vijf initiatiefnemers en diverse aanwezige organisaties. Het mani- fest bevat drie hoofdpunten: Regie op veilig- heid, Borgen constructieve veiligheid en Versterken lerend vermogen. Hoewel alle drie de betrekking hebben op de hele keten, springt er voor constructeurs één punt uit: Borgen constructieve veiligheid. Borgen constructieve veiligheid Belangrijke aanleiding om iets aan de bor- ging van de constructieve veiligheid te doen, is de versnipperde aandacht en verantwoor- delijkheid. Ook de onvolledige overdracht van informatie tijdens het proces vormt een risico. Om iets te doen aan deze problemen, werd vanuit het verbeterprogramma 'Veilig - heid in de Bouw' de werkgroep 'Borgen van de constructieve veiligheid' opgericht. Be- langrijkste conclusie: constructieve veilig- heid moet geen streven zijn, maar een ver- plicht eindresultaat (fig. 1). Coördinerend constructeur? Centraal in de aanpak staat dat er in iedere fase slechts één constructeur eindverantwoordelijk is voor de constructieve veiligheid (fig. 2). In de ontwerpfasen (SO, VO en DO) is dit de ont- werpend constructeur en in de engineering- en realisatiefasen (TO, UO en Realisatie) is dit de Coördinerend Constructeur. Met ont- werpend en coördinerend constructeur wordt overigens de rechtspersoon bedoeld. In de meeste gevallen is dit niet een indivi- dueel persoon, maar een bedrijf. De rol van de Coördinerend Constructeur wordt aanzienlijk versterkt. Zo wordt hij IR.JACQUES LINSSEN Redactie Cement / Aeneas Media auteur Als voorlopig slotstuk van het programma Veiligheid in de bouw is recent het Manifest Structureel Veiliger opgesteld. Met de ondertekening van dit manifest tonen diverse partijen commitment met de plannen uit het programma. Nu is het tijd voor de implementatie. Dit onder meer van de Coördinerend Constructeur Nieuwe Stijl, met een grotere taak dan voorheen en met meer verantwoordelijkheid. CEMENT 4 2023 ?65 ontwerpend constructeur ? t = hoofdconstructeur coördinerend constructeur ontwerpend constructeur ontwerpend constructeur coördinerend constructeur ontwerpend constructeur coördinerend constructeur 1 Essentie Borging constructieve veiligheid 2 Van dubbelzinnige naar ondubbelzinnige rollen van constructeurs Centraal in de aanpak staat dat er in iedere fase slechts één constructeur eindverantwoor- delijk is voor de constructieve veiligheid ARTIKELENSERIE 'BORGEN CONSTRUCTIEVE VEILIGHEID' Dit artikel is het vijfde in de artikelenserie 'Borgen constructieve veiligheid' die Cement in samenwerking met VNconstructeurs in 2022 en 2023 publiceert. In de artikelenreeks wordt de manier belicht waarop procesverbeteringen moeten leiden tot meer constructieve veiligheid. De artikelen zijn online te raadplegen op www.cementonline.nl/serie-borgen-constructieve-veiligheid. 1 2 66? CEMENT 4 20 23 resultaatverantwoordelijk voor de volledig- heid en de samenhang van de ontwerp- en detailuitwerking van de hoofddraagcon- structie. Dit moet zorgen voor veiligere bouwwerken, waarbij alle onderdelen goed en veilig zijn uitgewerkt, maar er ook iemand de verantwoordelijkheid neemt voor de raakvlakken. Ook ten aanzien van risicovolle tijdelijke constructies en hulpconstructies krijgt de Coördinerend Constructeur een verant- woordelijkheid. Hierbij gaat het evenwel niet om eindverantwoordelijkheid (zie kader 'Eindverantwoordelijkheid versus verant- woordelijkheid'). Voor de realisatie is en blijft de bouwer eindverantwoordelijk. Wel moet de Coördinerend Constructeur worden geconsulteerd wanneer het gaat om onder- delen van het werk die als risicovol voor de constructieve veiligheid worden gezien. Controles? Om ook de eindverantwoorde- lijkheid voor het werk van derden ? zoals deelconstructeurs ? te kunnen nemen, zijn controles belangrijk. Die moeten leiden tot de overtuiging dat een constructie construc- tief veilig is. Op welke wijze hij tot deze over- tuiging komt, is aan de Coördinerend Con- structeur zelf. Dit betekent concreet: hij bepaalt op basis van een risico-inschatting de omvang, aard en vorm van de controle- werkzaamheden. Dit kan bijvoorbeeld een steekproef zijn, een 100% controle of toet- sing op uitgangspunten. Dit alles ontslaat overigens de deel- constructeurs niet van hun eigen verant- woordelijkheid voor hun eigen werk. Maar met name in de raakvlakken van het totaal- ontwerp met de deelontwerpen vindt de Coördinerend Constructeur zijn plaats. Mandaat? De Coördinerend Constructeur krijgt mandaat om dit alles mogelijk te maken, ook richting deelconstructeurs die onder zijn eindverantwoordelijkheid vallen. Dat kan bijvoorbeeld worden ingevuld door betrokkenheid bij de selectie van deelcon- structeurs en de bevoegdheid werk af te keuren. In het ideale geval zou de coördine- rend constructeur ook de vervanging van een deelconstructeur moeten kunnen af- dwingen. Aansprakelijkheid? De versterkte rol van de Coördinerend Constructeur leidt tot een ver - schuiving van een inspanningsverplichting naar een resultaatverplichting. Daarbij hoort ook een andere (grotere) aansprakelijkheid. En een grotere aansprakelijkheid betekent een groter (financieel) risico. Dit risico zal de constructeur (en zijn verzekeraar) willen verminderen. De maatregelen die zij zullen treffen om het risico van de aansprakelijk - heid te verminderen (zoals extra scholing v oor medewerkers of extra controles) ver - minderen de kans dat er een probleem op- treedt en verhogen dus direct de veiligheid. Kwalificaties? Bij de nieuwe taken en verant- woordelijkheden horen ook competentie- eisen, voor zowel de organisatie die de eind- verantwoordelijke rol op zich neemt, als de medewerkers die hierbij een sleutelrol spe- len. De kwalificaties van de Coördinerend Constructeur worden geborgd via certifica- tie en/of registratie. Dat geldt ook voor de toetsing en de sanctionering. Hierbij wordt gebruikgemaakt van het Constructeursre- gister/Chartered Engineer. De gevolgklasse van een bouwwerk bepaalt welke kwalificaties noodzakelijk zijn. Voor CC2a is minimaal een Registerconstruc- teur vereist, voor CC2b en CC3 een Register- ontwerper (of gelijkwaardig). In alle gevallen is ervaring met vergelijkbare projecten noodzakelijk. Aanvullend op de eisen aan de per- soon van de constructeur, moeten ook eisen aan de organisatie en de werkprocessen worden gesteld. Deze worden nog nader uit- gewerkt, maar de BRL 5022 (titel) vormt hiervoor een goede basis. Professionele tegenspraak? In de bouw wordt veel aandacht besteed aan de harde kant van het werk, zoals techniek, planning, uitvoering en budgetten. 'Soft skills', zoals communiceren, discussiëren, samenwerken en naar elkaar luisteren, hebben een min- stens even grote invloed op de constructieve veiligheid. Hieraan wordt echter meestal minder aandacht besteed, zo concludeerde de OVV ook al. Het is nodig dat veiligheidsrisico's tijdig worden gesignaleerd en dat 'niet EINDVERANTWOORDELIJKHEID VERSUS VERANTWOORDELIJKHEID Er wordt onderscheid gemaakt tussen eindverantwoordelijkheid en verant- woordelijkheid. De verantwoordelijke voert een bepaalde taak uit en moet dit vanzelfsprekend goed doen. Hij neemt hiervoor de verantwoordelijk- heid. De eindverantwoordelijke voert de taken niet per se zelf uit, hij kan de taak ook delegeren. Dat ontslaat hem evenwel niet van de eindverantwoor- delijkheid. Die is niet overdraagbaar. Hij zal zich er door bijvoorbeeld con- trole van moeten overtuigen dat de uitbestede taken goed zijn uitgevoerd. Een en ander sluit aan bij de zoge- noemde RASCI-methode, een hulp- middel om verantwoordelijkheden en bevoegdheden in een organisatie in kaart te brengen. RASCI is een acro- niem, waarbij de letters staan voor de verschillende rollen: Responsible (ver- antwoordelijk), Accountable (eindver- antwoordelijk), Support (ondersteu- nend), Consult (geraadpleegd) en Inform (geïnformeerd). De Coördinerend Constructeur krijgt ook man - daat richting deelconstruc- teurs die onder zijn eindverant- woordelijkheid vallen CEMENT 4 2023 ?67 pluis'-gevoelens worden geuit. In situaties waarin er twijfel ontstaat of het uiteindelijke resultaat of de situatie wel klopt, moet het mogelijk en toegestaan zijn de 'rode knop' in te drukken. Ook moeten professionals kritisch durven te reflecteren op eigen han- delen. Zij moeten een goed beeld hebben van hoe ver kennis, ervaring en deskundig- heid reiken. Om dit te bereiken moeten organisa- ties en projecten een sociaal veilige omge- ving bieden, waarin een kwetsbare opstel- ling mogelijk is. Training, opleiding en begeleiding zijn hierbij essentieel. Contracten? Een en ander moet worden ge- borgd in contracten. Opdrachtgevers moeten geschikte, gekwalificeerde constructeurs contracteren en hierop actief controleren. Uniformiteit in die contracten is nodig. En bij toegenomen verantwoordelijkheid hoort uiteraard ook een bijpassende honorering. Regie op veiligheid Naast Borgen constructieve veiligheid gaat het manifest in op Regie op veiligheid. Het probleem is dat veiligheid op dit moment geen doorlopende aandacht krijgt en niet op een integrale manier wordt bekeken. Bouwwerkveiligheid, bouwplaatsveiligheid en omgevingsveiligheid worden als 'losse' onderwerpen gezien. Om hier verandering in aan te bren- gen moet aan de kant van de opdrachtgever in alle fases een Regievoerder veiligheid worden benoemd (rol). Die moet voldoende mandaat hebben om in te grijpen als de veiligheid in het geding is. Aan de kant van de opdrachtnemer moet een Veiligheids- aanspreekpunt worden benoemd als weder- helft van de Regievoerder veiligheid met een vergelijkbaar mandaat. Versterken lerend vermogen Het derde en laatste onderdeel in het mani- fest is Versterken lerend vermogen. 'Schuld- cultuur' moet plaatsmaken voor een 'leer- cultuur', zo stelt het manifest en iedereen moet het belang van veiligheid uitstralen. Hierbij wordt het Stroomschema Versterken Lerend Vermogen geadopteerd. In dit stroomschema, afgeleid van het Kennisstro- menmodel van Det Norske Veritas (2013), staat beschreven hoe kennis wordt opge- daan en hoe deze kennis door een organisa- tie stroomt zodat de kennis in andere afde- lingen en projecten kan worden ingezet. Ook wordt een 'Veiligheidsplatform' ingericht. Het idee is dat incidenten bij dit platf orm worden gemeld, waarna ze worden geanalyseerd en er mogelijk wordt geïnter - venieerd. Hierbij moet een overkoepelende k ennisbank worden ingericht, die doorver - wijst naar de vele kennisbanken die er al zijn. H et platform moet bovendien een ontmoe - tingsplaats vormen voor deskundigen van de Ov erheid, de Ondernemers en het Onderwijs (de zogenoemde 'Gouden Driehoek'). Invulling De ondertekening van het manifest is een belangrijke mijlpaal in het verbeteren van de veiligheid. Door zich te committeren aan dit manifest verklaren partijen dat zij 'altijd veilig' als uitgangspunt hanteren van ieders Het is nodig dat veiligheids- risico's tijdig worden gesig- naleerd en dat 'niet pluis'- gevoelens worden geuit 3 3 Stroomschema Versterken lerend vermogen 68? CEMENT 4 20 23 5 4 4 Manifest ondertekend door Governance Code Veiligheid in de Bouw, het Opdrachtgeversforum in de bouw, Koninklijke Bouwend Nederland, VNconstructeurs, Koninklijke NLingenieurs, Kennisportaal Constructieve Veiligheid en Constructeursregister 5 Presentatie manifest tijdens werkconferentie Veiligheid in de Bouw op 25 januari 2023 handelen in het bouwproces. Dit betekent dat iedereen accepteert dat er vanuit veilig- heidsperspectief wordt gehandeld, daar zelf naar handelt en daar anderen op aanspreekt. Niet alleen omdat erom gevraagd wordt, maar vooral vanuit intrinsieke motivatie en 'zelf willen'.Met de ondertekening komt er een einde aan de eerste fase van het programma Veiligheid in de Bouw. Nu is het zaak alle plannen te implementeren. De stuurgroep van het programma, bestaande uit de ge- noemde vijf partijen, zal zich in juni 2023 buigen over hoe die implementatie zal wor- den georganiseerd en gefinancierd. Onder- tussen wordt nader invulling geven een saantal acties (zie ook kader 'Invulling'). INVULLING Er wordt momenteel gewerkt aan de implementatie van de nieuwe plannen. Zo wordt invulling gegeven aan onder meer verzeker- baarheid en aan de eisen die aan organisaties en werkprocessen worden gesteld. Dat geldt ook voor standaard contracten, beoor- delingsrichtlijnen en KIWA-criteria. Contracten De nieuwe plannen moeten worden verankerd in contracten. Om hier op een uniforme manier invulling aan te geven moeten stan- daarden worden aangepast. Het gaat daarbij om DNR, de UAV, de UAV-GC, alsmede om de Standaardtaakbeschrijving: DNR-Stb. De gesprekken over de inhoudelijke en procesmatige aspecten lopen. BRL 5032 In 2021 is BRL 5022, een de beoordelingsrichtlijn over de Coördi- nerend Constructeur bindend verklaard. Op basis van deze BRL kunnen ingenieursbureaus een 'KOMO-dienstencertificaat voor de engineering van bouwwerken in de woning- en utiliteitsbouw door de coördinerend constructeur' behalen. Het plan is om ook een BRL voor de engineering in de infra op te stellen, BRL 5032. KIWA-criteria Het belang van goede demarcatie van taken tussen de Coördinerend Constructeur en de deelconstructeurs is groot. Voor prefab-betonnen elementen zijn er de KIWA-criteria 73 die deze demarcatie van werkzaamheden goed vastleggen. Deze zijn echter nog niet geba - seerd op de versterkte rol van de Coördinerend Constructeur. Op dit moment w orden de afspraken in deze criteria 73 geactualiseerd naar de nieuwe situatie. Daarnaast is de intentie om te komen tot nieuwe, vergelijkbare criteria voor deelconstructies in staal en in hout. Hiervoor lopen ver gevorderde gesprekken met KIWA. Zodra meer bekend is over deze acties zullen we hierover in Cement berichten. MANIFEST EN ANDERE DOCUMENTEN Op Cementonline staat een link naar: - Manifest Structureel veiliger - E indrapport Werkgroep Borging constructieve veiligheid - R apport Bouwen aan constructieve veiligheid, Onder - zoeksraad voor Veiligheid CEMENT 4 2023 ?69