1  Liljevalchs Kunsthal in Stockholm; een rechthoekige doos vol verrassingen die moest passen bij de oudbouw en minstens zo innovatief zijn (foto: Christoffer Grimshorn) MUSEUM­ UITBREIDING is betonnen kunstwerk Kunstmuseum Liljevalchs+, Stockholm, Zweden 58? CEMENT 4 20 23 beton in beeld door ir. Kirsten Hannema DOOS VOL VERRASSINGEN De uitbreiding van de Liljevalchs Kunsthal in Stockholm is een in het werk gestort betonnen 'kunst- werk'. In antwoord op de vraag naar expositiezalen met een zeer stabiel binnenklimaat en strikte veiligheidseisen, ontwierp archi- tect Gert Wingårdh ruimtes met daglicht van boven, een serene sfeer en een verrassende route met splitlevels. Hij 'goot' al deze ingrediënten in een even een- voudig als vernuftig ontwerp; een rechthoekige doos vol verrassin- gen. Glaskunstenaar Ingegerd Råman ontwierp de glazen gevel- elementen die het zonlicht en glinstering van het naastgelegen water reflecteren. MUSEUM­ UITBREIDING is betonnen kunstwerk CEMENT 4 2023 ?59 beton in beeld 2 Het gebouw is gemaakt van in het werk gestort beton, verrijkt met glazen gevelornamenten die het zonlicht en glinstering van het naastgelegen water reflecteren (foto: Christoffer Grimshorn) PROJECTGEGEVENS project Liljevalchs+, Stockholm opdrachtgever Stad Stockholm architect Wingårdhs hoofdaannemer PEAB betonnen gevel PEAB betonnen vloeren PEAB & HTCbekisting DOKA gevel, glasobjecten in rvs mallen Vetri Speciali ontwerp 2013 ? 2017 uitvoering 2017-2021 Liljevalchs Kunsthal in Stockholm werd in 1916 gebouwd naar ontwerp van architect Carl Bergsten, en geldt als een baanbrekend werk in de moderne architectuur in Zweden. Het was een van de eerste gebouwen die na de introductie van gewapend beton in Zweden, in 1908, met dit materiaal werd gebouwd. Toen architect Gert Wingårdh in 2013 meedeed aan de competitie voor de uitbreiding van het museum, legde hij de lat hoog voor zichzelf; de nieuwbouw, die hij Liljevalchs+ doopte, moest passen bij de oudbouw en minstens zo innovatief zijn. Hij won met het plan voor een overdekt plein in de sfeer van het Pantheon, gemaakt van in het werk gestort beton, verrijkt met glazen gevelornamenten; een gebouw dat in zichzelf een kunstwerk is. 2 60? CEMENT 4 20 23 beton in beeld 3 Het kroonvormig dak bestaat uit 166 schoorsteenachtige lichtschachten op een vierkant raster, die warmte en direct zonlicht buiten houden, terwijl er veel - verstrooid - daglicht binnenvalt (foto: Christoffer Grimshorn) KROONDAK MET 166 LICHTSCHACHTEN De eisen voor de 2600 m2 grote museumuitbreiding met vijf expositieruimtes, een museumwinkel en een cafe, waren strikt; de zalen moesten een stabiel binnen- klimaat krijgen en zeer goede beveiliging. Wingårdh's ontwerp is een even vernuf- tige als eenvoudige recht- hoekige betonnen doos. Vier muren dragen een kroonvormig dak, bestaand uit 166 schoorsteenachtige lichtschachten op een vierkant raster. Elk daklicht is 2 m hoog en 2 m breed, en heeft twee rechte en twee schuine wanden, afgedekt met glas. Warmte en direct zonlicht worden op deze manier buitengehouden, terwijl er veel - verstrooid - daglicht binnenvalt. Het eindresultaat is spectaculair en biedt tege- lijk een rustige achtergrond voor het tonen van een kunstwerk. 3 CEMENT 4 2023 ?61 beton in beeld 4 De glazen flessenbodems zijn gemonteerd op rvs cilinders, die in perforaties in de gevelbekisting zijn geplaatst. Daarna is de gevel gestort (foto: Gert Wingårdh) BLIKVANGER Simpel als het gebouw oogt, kwam er bij de uitvoering het nodige kijken; Wingårdh wilde een blok aus einem guss (uit één stuk) en week daarmee af van de gangbare aanpak in Zweden, waar vooral met prefab beton wordt gebouwd. De architect zag dat niet zitten, omdat je dan zichtbare aansluitingen krijgt. Uiteindelijk is het gebouw volledig in het werk gestort, van de fundering tot en met de gevels, het dak, de liftschacht en de trappen. De gevel bestaat uit een 300 mm dik beton- nen buitenblad, 300 mm harde kunststof isolatie en een 400 mm dik betonnen binnenblad. Glaskun- stenaar Ingegerd Råman ontwierp de glazen elementen in de gevel, die het zonlicht en glinstering van het naastgelegen water reflecteren. De 6860 flessenbodems die ze hiervoor gebruikte, maken het gebouw tot een echte blikvanger. De glazen flessenbodems zijn gemonteerd op rvs cilinders, die in perforaties in de gevelbekisting zijn geplaatst. Daarna is de gevel gestort. Het toegepaste beton is van sterkte- klasse C30/37 met D max 11. 4 62? CEMENT 4 20 23 6 5 5 Doorsnede nieuwbouw met erachter de bestaande kunsthal (bron: Wingårdhs) 6 De bekisting voor het dak werd eveneens op locatie gemaakt. Van binnen is de bekisting bekleed met multiplex platen (foto: Kajsa Andersö) FILIGRANE RANDEN Achter de solide betonnen gevel schuilt een verrassend ruimtelijk interieur met split-level plattegrond, bestaand uit zes verschillende vloerniveaus. De betonnen vloeren zijn gepolijst met een zogeheten HTC Platinum behandeling. De expositieruimtes zijn afgewerkt met gipswanden die makkelijk overschilderbaar zijn. De bekisting voor het dak werd eveneens op locatie gemaakt, met een systeem van het Oostenrijkse bedrijf DOKA. Van binnen is de bekisting bekleed met multiplex platen (1250 x 2500 x 15 mm). De grootste uitdaging was het maken van de filigrane randen van het cassetteplafond, die aan de onderzijde slechts 2 cm meten, en met zelfverdichtend beton zijn gemaakt. Vooraf werden twee proefstukken op locatie gemaakt, de uitvoering van het project nam vier jaar in beslag. Kunstmuseum Liljevalchs+ in Stockholm staat uitgebreid beschreven en geïllustreerd op www.tektoniek.nl. Tektoniek is het kennisnetwerk voor architectuur in beton. Via lezingen, projectbezoeken, work - shops, expert meetings en online communicatie wordt informatie, inspiratie en ondersteuning geboden aan (toekomstige) archi- tecten, constructief ontwerpers, bouwkundig adviseurs en produ- centen. Daarbij gaat het altijd om de relatie tussen vormgeving, constructie en maakbaarheid. CEMENT 4 2023 ?63 beton in beeld