40 thema NEN 8700 nader belicht Toelichting op norm voor constructieve veiligheid bestaande bouwconstructies Deze hoorden bij de eisen die het Bouwbesluit ? en later het Bouwbesluit 2003 ? kende voor de beoordeling van een bestaand gebouw. Die rekenmethoden bestonden uit de TGB- normblad-serie, tezamen met de nadere voorschriften uit de 'Regeling Bouwbesluit constructieve veiligheid en gebruiks- veiligheid'. Die nadere voorschriften zijn een aantal malen administratief en juridisch vereenvoudigd, maar hun inhoud is gelijk gebleven. Die voorschriften waren gebaseerd op het TNO Bouw-rapport B-91-0832 [1]. Nadien zijn nog wel voorstellen ter tafel geweest om een aparte TGB-reeks voor de bestaande bouw te publiceren, maar die voorstellen hebben de eindstreep niet gehaald. Eurocodes Na de publicatie van de Eurocodes en de beslissing deze in de Nederlandse bouwregelgeving op te nemen (na de inwerking- treding van de zogenoemde derde tranche Bouwbesluit 2003), Voor het beoordelen van de constructieve veiligheid van bestaande bouwconstructies en renovaties moet in Nederland gebruik worden gemaakt van NEN 8700. In deze norm is het minimum veiligheids - niveau vastgelegd. Aan deze norm uit 2011, is al de nodige aandacht besteed, ook in Cement. In dit artikel wordt de totstandkoming en de inhoud van dit normblad nog eens nader uitgelegd. Bouwbesluit Op 1 oktober 1992 werd het Bouwbesluit van kracht, tezamen met zes ministeriële regelingen. Vanaf dat moment waren er ook gekwantificeerde rekenmethoden voor het beoordelen van de constructieve veiligheid van bestaande bouwconstructies. thema NEN 8700 nader belicht 3 2016 41 deed zich de vraag voor wat te doen met de voorschriften die handelen over de constructieve veiligheid van een bestaande bouwconstructie. De keuze was niet zo moeilijk: het maken van 58 normbladen voor de bestaande bouw of het maken van 58 sets nadere voorschriften voor het kunnen hanteren van de 58 nieuwbouwdelen uit de Eurocode was geen optie. Daarom werd besloten één nieuw Nederlands normblad op te stellen: NEN 8700. Dit normblad geeft aan hoe tezamen met de andere dr.ir. Nico Scholten en ing. Albert de Vries Stichting Expertisecentrum Regelgeving Bouw prof.ir. Ton Vrouwenvelder TNO / TU Delft, fac. CiTG ir. Mark Lurvink NEN 1 Werkzaamheden Galecopperbrugbron: Rijkswaterstaat2 Overzicht van de normenstructuur Structuur en samenhang Het Bouwbesluit 2012 verwijst voor zowel de in rekening te brengen belastingen als voor de bepaling van de respons en de sterkte voor bestaande bouwconstructies naar NEN 8700:2011. Vanuit dit norm- blad worden alle andere Eurocode-delen aangewezen alsmede NEN 8701, die handelt over de aan te houden belastingen (fig. 2). NEN 8700 is zo opgezet dat alle paragraafnummers een-op-een corresponderen met die van NEN-EN 1990 (Eurocode 0). Daar waar de inhoud van NEN 8700 dezelfde is als die van NEN-EN 1990, is uitsluitend verwezen. Men moet dus altijd NEN 8700 en NEN-EN 1990 gelijktijdig op tafel hebben. Dat geldt niet voor NEN 8701. Daarin loopt de paragraafnummering niet gelijk met NEN-EN 1991 omdat daarvan zeven delen zijn gepubliceerd (Eurocode 1). Wel moet men ook alle delen van NEN-EN 1991 op tafel hebben. Op termijn zullen naar verwachting als uitwerking van NEN 8700 de normbladen NEN 8702 (Beoordeling van de constructieve veiligheid van een bestaand bouwwerk bij verbouw en afkeuren ? Betonconstructies), NEN 8703 (idem ? Staalconstructies), NEN 8705 (idem ? Houtconstructies), NEN 8706 (idem ? Steenconstructies) en NEN 8707 (idem ? Geotechnische constructies) verschijnen. Voor NEN 8702 wordt verwezen naar artikel 'Vooruitblik NEN 8702' elders in dit nummer. Algemene belastingen Kranen en machines Verkeers- belastingen Silo's en tanks NEN-EN 1990 Grondslagen NEN-EN 1997 Geotechnisch ontwerp NEN-EN 1998 Seismisch ontwerp NEN-EN 8700 Gronslagen voor de constructieve beoordeling van bestaande bouw en het constructief ontwerp ten behoeve van verbouw NEN-EN 8701 Beoordeling van de constructieve veiligheid van een bestaand bouwwerk bij verbouwen en afkeuren - Belastingen NEN-EN 1991 Belastingen op constructies NEN-EN 1992 Beton NEN-EN 1993 Staal NEN-EN 1994 Staal-beton NEN-EN 1995 Hout NEN-EN 1996 Metselwerk NEN-EN 1999 Aluminium Algemeen, Gebouwen, Brand Algemeen, Gebouwen, Brand Algemeen, Gebouwen, Brand Algemeen, Gebouwen, Brand Algemeen, Gebouwen, Brand Algemeen, Gebouwen, Brand Bruggen Bruggen BruggenBruggen Vermoeiing Constructies voor opslag van stoffen Torens, masten, schoorstenen, tanks, silo's 2 58 Eurocode-delen tot een oordeel kan worden gekomen over de constructieve veiligheid van een bestaande bouwconstructie. Omdat de wetgever in het Bouwbesluit 2012 heel anders met het verbouwniveau is omgegaan, is in 2011 een tweede versie van NEN 8700 gepubliceerd. Hierin is bij verbouw niet langer het nieuwbouwniveau het publiekrechtelijk vertrekpunt (waarvan ontheffing kan worden verleend door een gemeente), maar is een afzonderlijk verbouwniveau vastgelegd. NEN 8700 nader belicht 3 2016 423 Werking van de regelgeving in relatie tot constructieve veiligheid, gezien langs de tijdas en de noodzakelijke betrouwbaarheid van een bouwconstructie onderschreden, kan het bevoegde gezag met toepassing van artikel 13 van de Woningwet de eigenaar van een bouwwerk aanschrijven zijn bouwconstructie aan te passen. Of tot een dergelijke aanschrijving wordt overgegaan, zal mede afhangen van het moment van onderschrijden, afgezet tegen de verstreken tijd van de ontwerplevensduur. B en W hebben de ruimte om enige onderschrijding van de normveiligheid te accepteren. Los daarvan is er natuurlijk de privaatrechtelijke verhouding tussen partijen. Wanneer in strijd met contractuele afspraken is gehandeld, kan de benadeelde partij daartegen civielrechtelijk in verweer komen. De andere partij is aansprakelijk te stellen voor levering in strijd met het contract. NEN 8700: verbouw en afkeur Met NEN 8700 worden naast het nieuwbouwniveau ook het zogenoemde verbouwniveau en afkeurniveau geïntroduceerd. NEN 8700:2011, die wordt aangewezen in het Bouwbesluit 2012 (zie kader 'Structuur en samenhang' en figuur 4), is bedoeld te worden toegepast op alle bestaande bouwwerken ongeacht de leeftijd daarvan. Alleen bij verbouw binnen 15 jaar na oprichting is het de bedoeling het nieuwbouwniveau toe te passen. NEN 8700 gaat enerzijds over de ondergrens van het niveau van veiligheid, waaronder men tot afkeuren moet besluiten, en ander - zijds over de eisen van veiligheid en bruikbaarheid die gelden in gevallen van verbouw, zowel vernieuwen, veranderen of vergroten. Het voornoemde TNO-rapport is in 2004 geactualiseerd en uitgebracht als TNO B&O rapport 2004-CI-R0159 [2], herzien bij NEN 8700:2008 als TNO-rapport TNO 2008-D-R0015/B [3] en bij de publicatie van NEN 8700:2011 als het TNO-rapport TNO-060-DTM-2011-03086 [4]. Nieuwbouw Een eigenaar moet ervoor zorgen dat een bouwwerk binnen de ontwerplevensduur voldoet aan de veiligheid waarvan bij nieuwbouw is uitgegaan. Hier spreken we van het zogenoemde nieuwbouwniveau. Immers op grond van de eisen van het Bouwbesluit 2012 voor nieuwbouw (artikel 2.1) moet na de ontwerplevensduur de vereiste betrouwbaarheid nog aanwezig zijn (fig. 3). Met achteruitgang in sterkte moet dus op voorhand rekening zijn gehouden. Anders gezegd: tijdens de ontwerplevensduur mag het rechtens verkregen niveau, anders dan door calamiteiten, niet worden onderschreden. Het rechtens verkregen niveau is het veilig - heidsniveau voor het bouwen zoals dat wettelijk gold op het moment van bouwen. Hiervan kan alleen worden afgeweken als een omgevingsvergunning als bedoeld in artikel 2.1 van de 'Wet algemene bepalingen omgevingsrecht' een lager niveau uitdrukkelijk heeft toegestaan (bijvoorbeeld bij een verbouwing) of (on)bewust een foute bouwconstructie werd goedgekeurd. Als het rechtens verkregen niveau toch vroegtijdig wordt NB1: Strikt genomen kunnen de betrouwbaarheidsindices behorende bij verschillende ontwerp- en restlevensduren niet in één grafiek worden weergegeven, want daarvoor zouden de ?'s naar 1 jaar moeten worden teruggerekend. NB2: In de figuur is aan de hand van een voorbeeld van gevolgklasse 2 (met ontwerp- levensduur van 50 jaar bij nieuwbouw en referentie- periode van 50 jaar bij nieuw - bouw en 15 jaar bij renovatie, beide voor de situatie wind niet maatgevend) geschetst hoe de regelgeving bedoeld is om mee te werken. niveau bestaande bouw (15 jaar ref. periode en 1 jaar restlevensduur) beoordeling bestaande bouwrestlevensduur 1 jaar referentieperiode ? 15 jaar levensduur ontwerplevensduur 50 2,5 3,3 3,8 werkelijk verloop sterkte ontwerplevensduur ? 15 jaar betrouwbaarheidsindex renoveren: aanbeveling tot nieuw- bouw; publiekrechtelijk volstaat niveau en renovatie niveau nieuwbouw (50 jaar ref. periode en ontw. levensduur) niveau renovatie (?15 jaar ref. periode en ontw. levensduur) verloop sterkte renovatie 3 thema NEN 8700 nader belicht 3 2016 43 4 Schematische weergave van de bouwregelgeving nagegaan of de dan ? gedurende de beoogde gebruiksperiode ? optredende belastingen kunnen worden weerstaan. In aanleg wordt er dan niet gebouwd en moet worden beoordeeld of de bouwconstructie met (bij fictie) het nieuwe gebruik voldoet aan de voorschriften voor de bestaande bouw. Als hieraan wordt voldaan, is publiekrechtelijk gezien geen aanpassing nodig. Het is echter vanuit goed huisvaderschap verstandig te bezien of bij het nieuw beoogde gebruik een hoger veiligheids- niveau wenselijk is, zodat voor een langere periode de veilig- heid voldoende is gegarandeerd. Een gemeente mag dat echter niet afdwingen. Mochten onderdelen van de bouwconstructie niet voldoende sterk zijn, moeten aanpassingen plaatsvinden waarvoor ten minste het verbouwniveau geldt. Meer mag een gemeente niet afdwingen. Maar ook hier geldt dat het verstandig kan zijn de aangepaste delen van de constructie eenzelfde mate van veilig- heid te geven als de rest van de niet-aangepaste bouwconstructie. Afkeurniveau (bestaande bouw) In Bouwbesluit-artikel 2.7 en 2.8 is NEN 8700 aangestuurd om vast te stellen of een bestaande bouwconstructie wat betreft constructieve veiligheid een te laag niveau heeft zodat het gebruik daarvan niet langer verantwoord is: het afkeurniveau. In NEN 8700 zijn zowel belastingen vastgesteld die horen bij dit niveau als de wijze waarop per materiaal de actuele weer - stand tegen die belastingen kan worden vastgesteld. Wordt niet aan dit niveau voldaan, zijn binnen een afzienbare termijn versterkende maatregelen nodig of moet het gebruik worden gestaakt. Anders dan bij het nieuwbouwniveau is ingrijpen hier dus strikt noodzakelijk. Bij de transitie van een gebouw moet bijvoorbeeld worden beoordeeld of het beoogde nieuwe gebruik voldoende veilig kan plaatsvinden. Als van een leegstaand kantoorgebouw bijvoorbeeld een restaurant wordt gemaakt, moet worden VB activiteit bouwen en beoordeling bestaande bouwconstructies volledige nieuwbouw ( VNB) toets nieuwbouw zonder verbouw naar Bouwbesluit 2012 aanpassen op nieuwbouwniveau toets nieuwbouw op verbouwniveau naar Bouwbesluit 2012 aanpassen nieuwbouw met verbouwartikel betreft overgrote deel bouwwerk? aanpassen op nieuwbouw (verbouw) deel bouwen bouwen verbouw ( VB) of volledige nieuwbouw (ook geheel vernieuwend) ( VNB) bestaande bouw deel waar niet aan wordt gebouwd toets op afkeuren naar Bouwbesluit 2012 toets niet gehaald (afgekeurd)? (deel) bouw-constructie publiekrechtelijk akkoord VNB ja neeja nee Bouwen: plaatsen, geheel of gedeeltelijk oprichten, vernieuwen, veranderen of vergroten. Voldoen aan het gestelde artikel 1b, het eerste lid van de Woningwet ( Ww). Splitsen verbouw in het deel "bouwen" en het deel waar niet aan wordt gebouwd (artikel 4 Woningwet). Voldoen aan het gestelde in artikel 1b, het tweede lid van de Woningwet. via artikel 2, eerste lid onder b Ww verwezen naar Bouwbesluit 2012 Toetsingskader Bouwbesluit 2012 bestaande bouw. Voor constructies verwijst het Bouwbesluit 2012 naar NEN 8700. (Deel)constructie voldoet niet, confirm 1b, lid 2 is eigenaar in overtreding, aanpassing vereist. Voldoen aan het gestelde in artikel 1b, het eerste lid van de Woningwet. Via artikel 2, eerste lid onder a verwezen naar Bouwbesluit 2012. Toetsingskader Bouwbesluit 2012 nieuwbouw. Voor constructies verwijst het Bouwbesluit naar de Eurocodereeks. Toetsingskader Bouwbesluit 2012 nieuwbouw. Voor constructies verwijst het bouwbesluit 2012 naar NEN 8700. 4 NEN 8700 nader belicht 3 2016 445 Voormalige meelfabriek in Leiden foto: Cees Nekeman Voor een nadere beschouwing van deze aspecten en de rol daarvan in de keuze van betrouwbaarheidsniveaus in NEN 8700:2011 is door TNO en de stichting Expertisecentrum Regelgeving Bouw een rapport opgesteld: TNO-060-DTM-2011-03086 [4]. Afkeurniveau Bij de uitwerking van NEN 8700:2011 is ernaar gestreefd het betrouwbaarheidsniveau waarbij bouwwerken constructief als te onveilig worden bestempeld (afgekeurd), niet te wijzigen ten opzichte van het niveau dat door de publiekrechtelijke wetgever tot het moment van publicatie van het normblad werd gehanteerd. De voorschriften voor het afkeurniveau van NEN 8700:2011 hebben, in afwijking van voor nieuwbouw bedoelde voorschriften, betrekking op de volgende zaken: - de in de basisnorm NEN-EN 1990, op basis van de waarschijn- lijkheidsleer, gegeven voorschriften. Dit ongeacht het materiaal waarvan zij zijn gemaakt en afgestemd op de wijze van gebruik van het bouwwerk, echter wel betrokken op de waarschijnlijk- heid van optredende belastingen voor een korte referentieperi - ode. Daarbij wordt rekening gehouden met een reeds in de tijd gekende belasting van het bouwwerk en met een waarschijn- lijkheid van bouwconstructie-eigenschappen ontleend aan het bouwwerk zelf en niet aan bouwproducten die via de toeleve- ringsindustrie voor nieuwbouw worden betrokken; - het in overeenstemming brengen van de Eurocodes met het voor een bestaande bouwconstructie gehanteerde uitgangs - punt van veiligheid op enig moment. Bij die beoordeling wordt een restlevensduur van 1 jaar aangehouden. Bij het bepalen van de grootte van de belastingen worden daarbij de volgende referentieperiodes gehanteerd (voor verschil tussen Het voorgaande is de reden waarom NEN 8700 normatieve bepalingen bevat (publiekrechtelijk verplicht) en aanbevelingen om vanuit een proportionele beschouwing het beter te doen. Anders gezegd: als tegen relatief weinig meerkosten een hoger veiligheidsniveau wordt bereikt, is het verstandig dat hogere niveau te realiseren. Zeker ook omdat dat zich in de exploitatie van het bouwwerk uitbetaalt. Verbouwniveau In artikel 2.5 van het Bouwbesluit is geregeld dat de Eurocodes gelden bij het gedeeltelijk vernieuwen, veranderen of vergroten van een bouwconstructie. Voorwaarde hierbij is dat in plaats van het in de Eurocodes gegeven niveau van eisen wordt uitge- gaan van het niveau 1) zoals aangegeven in NEN 8700: het verbouwniveau. Dat is een ingewikkelde omschrijving om te regelen dat alles wat in NEN 8700 is vastgelegd over verbouw (met weglating van de daaromtrent gegeven aanbevelingen) moet worden toegepast. Dit is nodig om aan te tonen dat de te verbouwen bouwconstructies (alleen de constructies die daad - werkelijk worden vernieuwd, veranderd of vergroot) voldoende veilig zijn. Inhoud op hoofdlijnen De veiligheidsbeoordeling van een bestaande constructie (afkeur en verbouw) wijkt op een aantal punten essentieel af van die van nieuwbouw: - Ten eerste brengt het verhogen van het veiligheidsniveau meestal relatief meer kosten met zich mee voor bestaande bouwwerken dan voor bouwwerken in het ontwerpstadium. Bij het bepalen van het veiligheidsniveau spelen zowel afwe- gingen ten aanzien van persoonlijke veiligheid als kostenef- fectiviteit een rol. Voor bestaande bouw valt met name deze laatste anders uit. Om die reden is een lagere veiligheid in bepaalde gevallen acceptabel. - Ten tweede is de periode dat de constructie nog mee moet vaak anders dan de standaardreferentieperiode van 50 jaar (15 jaar voor industrie) die voor nieuwbouw geldt. Voor het bepalen of de bouwconstructie op enig moment nog juist voldoende veilig is, speelt dit aspect een nog belangrijkere rol. - Ten derde bestaat de mogelijkheid via 'metingen' meer over een feitelijk aanwezige bouwconstructie te weten te komen. Van actuele belastings- en materiaalgegevens mag worden uitgegaan binnen de regels van de probabilistiek die de basis vormen van NEN 8700. Restlevensduur versus referentieperiode In NEN 8700 en de Eurocodes is onderscheid gemaakt tussen de referentieperiode die iets zegt over de grootte van de belastin- gen die in rekening moeten worden gebracht, en de ontwerp- respectievelijk restlevensduur die iets zegt over duurzame veilig- heid van de weerstand die de bouwconstructie tegen de belas- tingen biedt. Als bij CC1B, CC2 en CC3 voor de referentieperiode ? net als voor de restlevensduur ? ook 1 jaar zou worden aange - houden, zou dat leiden tot onrealistisch lage waarden voor de in rekening te brengen belastingen. Om te voorkomen dat dan onherkenbaar hoge belastingsfactoren zouden moeten worden toegepast, is de referentieperiode voor deze gevolgklassen op ten minste 15 jaar vastgesteld. 1) De wetgever gebruikt het woord 'niveau' dat moet worden gelezen als 'verbouwniveau'. thema NEN 8700 nader belicht 3 2016 45 restlevensduur en referentieperiode zie kader 'Restlevensduur versus referentieperiode'): 1 jaar voor bouwwerken van gevolgklasse CC1A en 15 jaar voor bouwwerken behorende tot de gevolgklassen CC1B, CC2 en CC3. Dit is dus een ander uitgangspunt dan geldt voor duurzame veiligheid voor nieuwbouw. Daarvoor geldt, in het geval van permanente bouwwerken, immers een ontwerplevensduur en een referen- tieperiode van 15 respectievelijk 50/100 jaar, afhankelijk van de gevolgklasse van de bouwwerken; daarom kunnen de betrouwbaarheidsindex ? en de belastingsfactoren ? omlaag ten opzichte van nieuwbouweisen (tabel 1a en 1b); - het voor het formeel buiten toepassing laten van die bepalingen in de desbetreffende normbladen die direct betrekking hebben op de waarborging van de hiervoor bedoelde duurzame veilig- heid anders dan betrokken op een restlevensduur van 1 jaar; - het buiten toepassing laten van die voorschriften die relatie hebben met onzekerheden als gevolg van afwijkingen van het theoretische, papieren ontwerp van het bouwwerk; - de aanpassing van de methoden waarmee de eigenschappen van de materialen die deel uitmaken van de bouwconstructie worden bepaald; - de op enig moment bij een bestaande bouwconstructie aanwezige 5 NEN 8700 nader belicht 3 2016 46 de werkwijze die bij toepassing van de (voor de bestaande bouw gemodificeerde) Eurocodes moet worden gehanteerd. Zo wordt bij beton in NEN 6720 uitgegaan van de kubusdruksterkte, terwijl de normenreeks NEN-EN 1992 is gebaseerd op de cilinderdruksterkte. Voor hout zijn nu sterkteklassen geïntro- duceerd, waar het jarenlang om visuele sorteerregels ging, terwijl het bij bestaande bouw (afkeur) gaat om de actuele sterkte-eigenschappen op enig moment. feitelijke geometrische eigenschappen (soms is een schatting op grond van het oorspronkelijke ontwerp voldoende als er geen aanwijzingen zijn dat er sprake is van een slechtere situatie). Omdat bij de introductie van de normenreeks NEN-EN 1990 t.m. NEN-EN 1999 ten dele een doorbreking plaatsvindt van de traditionele beoordelingsmethoden, zijn tevens aanwijzingen gegeven voor het transformeren van de oude werkwijzen naar Tabel 1A Partiële factoren voor gebouwen en overige constructies niet zijnde bruggen gevolgklasse min. ref. [ jaar] ? G 1)G com2) T 3) W 4)Q 5) wind niet dominant wind dominant nieuw CC1A13,3 2,31,20 1,101,201,351,35 nieuw CC1B153,3 2,31,20 1,101,201,351,35 nieuw CC2153,8 2,81,35 1,201,351,501,50 nieuw CC3154,3 3,31,50 1,301,501,651,65 verbouw CC1A12,8 1,81,15 1,051,101,201,10 verbouw CC1B152,8 1,81,15 1,051,101,201,10 verbouw CC2153,3 (3,1) 2,51,30 (1,20) 1,151,251,401,30 verbouw CC3153,8 (3,6) 3,31,40 (1,20) 1,25 (1,20) 1,351,60 (1,50) 1,50 afkeuren CC1A11,8 0,81,10 1,001,001,101,05 afkeuren CC1B151,8 1,11,10 1,001,001,101,05 afkeuren CC2152,5 2,51,20 1,101,101,301,15 afkeuren CC3153,3 3,31,30 (1,20) 1,201,251,501,30 1) factor voor permanente belasting in (6.10a NENEN 1990)2) factor voor permanenten belasting in (6.10b NENEN 1990), inclusief ?3) factor voor belasting door verkeer4) factor voor windbelasting, bepaald met verlaagde waarde voor bèta conform de NB bij EN 19905) factor voor overige variabele belastingen * getallen tussen () voor bouwwerken ontworpen volgens de NEN6700-serie of eerder * rode getallen: menselijke veiligheid is maatgevend Tabel 1B Partiële factoren voor bruggen gevolgklasse ?G 1)G com2) T 3) W 4)Q 5) nieuw CC13,31,20 1,101,201,351,35 nieuw CC23,81,30 1,201,351,501,50 nieuw CC34,31,40 1,251,501,651,65 verbouw CC12,81,10 1,101,101,201,10 verbouw CC23,3 (3,1) 1,251,15 (1,10) 1,25 (1,20) 1,401,30 verbouw CC33,8 (3,6) 1,301,20 (1,15) 1,35 (1,30) 1,601,50 afkeuren CC11,81,00 1,001,001,101,05 afkeuren CC22,51,10 1,101,101,301,15 afkeuren CC33,3 (3,1) 1,251,15 (1,10) 1,251,501,30 1) factor voor permanente belasting in (6.10a NENEN 1990)2) factor voor permanenten belasting in (6.10b NENEN 1990), inclusief ?3) factor voor belasting door verkeer4) factor voor windbelasting, bepaald met verlaagde waarde voor bèta conform de NB bij EN 19905) factor voor overige variabele belastingen * getallen tussen () voor bruggen ontworpen volgens de NEN6700-serie of eerder thema NEN 8700 nader belicht 3 2016 47 Gevolgklassen Bij de overgang van de normenreeks TGB 1990 naar de Euro- code-reeks (de normenreeks NEN-EN 1990 t.m. NEN-EN 1999) zijn de gekende veiligheidsklassen uit NEN 6700 getrans- formeerd naar gevolgklassen. De indeling van bouwwerken naar die klassen is anders dan in NEN 6700. Om te voorkomen dat dit onbedoelde effecten heeft voor bestaande bouwwerken is gevolgklasse CC1 gesplitst in klasse CC1A en klasse CC1B. Klasse CC1A omvat die bouwwerken die volgens NEN 6700 in veiligheidsklasse 1 vielen en volgens het Bouwbesluit 2012 tot het moment van het van kracht worden van NEN 8700 mochten worden beoordeeld met een referentieperiode van 1 jaar. Daarnaast is bij de Eurocodes een gevolgklasse CC3 geïn- troduceerd met een hogere betrouwbaarheidsindex dan die gold voor veiligheidsklasse 3 in NEN 6700. Dat heeft geleid tot een onderscheid in betrouwbaarheidsindices en partiële factoren, gekoppeld aan de invoeringsdatum van het Bouwbesluit 2012 (1 april 2012) (tabel 1A en 1B). Incident of areaal Het voorgaande is gebaseerd op beoordeling van incidentele bouwwerken die om welke oorzaak dan ook dreigen door de ondergrens van de constructieve veiligheid te zakken. Daar hoort ook het uitgangspunt bij dat het individueel risico (IR) per persoon per jaar niet groter mag zijn dan 10 -5. Er is een essentieel verschil of een laag veiligheidsniveau wordt toegepast voor een incidenteel geval of voor een areaal aan bouwwerken. Bij het beoordelen van een areaal aan bouwwerken hoort een hoger afkeurcriterium dan bij het beoordelen van een incident. Indien het minimumveiligheidsniveau behorend bij een incident ook zou worden toegepast op een areaal, wordt het totale risico voor de maatschappij aanmerkelijk groter. Er ontstaat dan een risico dat groter kan zijn dan in het algemeen maatschappelijk Tabel 2 Overzicht partiële factoren NIEUWBOUW VERBOUWBESTAANDE BOUW belastingsfactoren ULS, nieuwbouw (STR/GEO en buitengewoon) belastingsfactoren ULS ? verbouw (reparatie) belastingsfactoren: ULS ? bestaande bouw referentieperiode is 15/50/100 jaar; ontwerplevensduur is 15/50/100 jaar referentieperiode: afhankelijk situatie ? 15 jaar; ontwerplevensduur: afhankelijk situatie (? 15 jaar) referentieperiode bij CC1A 1 jaar en bij CC1B en 2 en 3 ? 15 jaar; restlevensduur 1 jaar belastingscombinatie permanente belasting dominant verander - lijke belasting overige verander - lijke belas- tingen buiten- gewone belas-ting permanente belasting veran- derlijke belas- ting wind belasting brand en oorspronke - lijke buiten- gewone belastingen permanente belasting veran- derlijke belas- ting wind- belasting brand ongunstig gunstig ongunstiggunstig ongunstiggunstig STR/GEO (6.10a) gevolgklasse 1 1,20,91,35 ? 0 1,35 ? 0 ? 1,1 0,91,10 ? 0 1,10 ? 0 ? 1,10,91,00 ? 0 1,10 ? 0 ? gevolgklasse 2 1,350,91,50 ? 0 1,50 ? 0 ? 1,3 0,91,30 ? 0 1,30 ? 0 ? 1,20,91,15 ? 0 1,30 ? 0 ? gevolgklasse 3 1,50,91,65 ? 0 1,65 ? 0 ? 1,4 0,91,50 ? 0 1,50 ? 0 ? 1,30,91,30 ? 0 1,50 ? 0 ? STR/GEO (6.10b) gevolgklasse 1 1,10,91,35 1,35 ? 0 ? 1,1 0,91,10* 1,10* ?10,91,00* 1,10* ? gevolgklasse 2 1,20,91,51,50 ? 0 ? 1,2 0,91,30* 1,30* ?1,10,91,15* 1,30* ? gevolgklasse 3 1,30,91,65 1,65 ? 0 ? 1,3 0,91,50* 1,50* ?1,20,91,30* 1,50* ? buitengewoon (6.11) alle gevolgklassen 111 1111 1111 1 * indien 'niet dominant' vermenigvuldigen met ? 0 Voor de veranderlijke belasting geldt afhankelijk van de referentieperiode dat indien NEN-EN 1991 geen regels geeft, zoals bij vloerbelasting, mag zijn uitgegaan van: 1 1t o 0 1 1 ln 9 t FF t ?? ?? ?? =+ ?? ?? ?? ?? ?? Wa a r i n : F t is de aangepaste extreme waarde van de veranderlijke gelijkmatig verdeelde belasting bij de restlevenslevensduur F t0 is de extreme waarde van de veranderlijke gelijkmatig verdeelde belasting bij de ontwerplevensduur van 50 jaar ? 1 is de ?-factorwaarde te ontlenen aan tabel A1.1 van het normblad t is de ontwerp- of restlevensduur t 0 is de ontwerplevensduur van 50 jaar 2) In de titel is in plaats van 2003 abusievelijk 2004 geschreven. NEN 8700 nader belicht 3 2016 NEN 8700 nader belicht 3 2016 48 thema 6 Betonnen casco van de getransformeerde Nedinscofabriek in Venlofoto: Arthur Bagen / diederendirrix hogere waarde aan te houden dan op grond van het Bouw- besluit 2012 wordt voorgeschreven. De constructeur moet motiveren waarom bij de contractuele toepassing van NEN 8700:2011 een hogere waarde voor de referentieperiode en een hogere betrouwbaarheidsindex niet proportioneel is. Samengevat Voor nieuw op te richten bouwwerken en geheel te vernieuwen constructies moet toepassing worden gegeven aan de NEN-EN 1990-normenreeks (Eurocodes). Zodra het gaat om bestaande bouwwerken (beoordeling of het veiligheidsniveau nog toerei- kend is of bij gedeeltelijk vernieuwen, veranderen of vergroten van een (bestaande) constructie) moet toepassing worden gegeven aan NEN 8700:2011. Dit normblad kent een afkeurni- veau (aanpassingen zijn noodzakelijk of het gebruik moet worden gestaakt) en een verbouwniveau. Het Bouwbesluit 2012 verwijst naar NEN 8700. Om te illustreren hoe het nieuwbouwniveau, het verbouwni- veau en het afkeurniveau samenhangen, is dit in figuur 2 voor bouwwerken van gevolgklasse 2 illustratief weergegeven. Voor de (beton)constructeur is NEN 8700:2011 een normblad dat van groot belang is. Dit komt omdat bouwopgaven steeds meer verschuiven van nieuwbouw naar aanpassen en hergebruik van bestaande bouwwerken. ? ? LITERATUUR 1 TNO B-92-0403 / B-91-0832, TNO-Bouw Beoordeling van de construc- tieve veiligheid van bestaande bouwwerken. Achtergrondrapport bij het betreffende deel van het Bouwbesluit, Vrouwenvelder, A.C.W.M., Winter, P.E. de, april 1992. 2 TNO 2004-CI-R0159, Veiligheidsbeoordeling bestaande bouw. Achter - grondrapport bij het desbetreffende deel van het Bouwbesluit 2004 2), A.C.W.M. Vrouwenvelder, N.P.M. Scholten, P.E. de Winter. 3 TNO 2008-D-R0015/B, Veiligheidsbeoordeling bestaande bouw. Achtergrondrapport bij NEN 8700, A.C.W.M. Vrouwenvelder ( TNO) N.P.M. Scholten (ERB). 4 TNO-060-DTM-2011-03086, Veiligheidsbeoordeling bestaande bouw ? Achtergrondrapport bij NEN 8700, A.C.W.M. Vrouwenvelder ( TNO), N.P.M. Scholten (ERB), R D.J.M. Steenbergen ( TNO), http://repository. tudelft.nl/view/tno/uuid%3A227e5b1d-f3cb-4aec-a057-1c8b - 21f15ca8/. verkeer aanvaardbaar wordt geacht; het absolute aantal slacht- offers kan te groot worden door de grote aantallen bouwwerken. Op een areaal toegesneden veiligheidsvoorschriften dienen bescherming te garanderen aan de burger waar hij niet zelf voor zijn belangen kan opkomen. Voor het beoordelen van een areaal aan bestaande bouwwerken ligt het voor de hand een veiligheidsniveau aan te houden tussen het nieuwbouwniveau en het afkeurniveau voor incidenten. Een nadere studie moet uitwijzen welk niveau dit zou moeten zijn. Dit niveau zal maxi- maal het verbouwniveau zijn. Op dit moment is het verbouw- niveau het enige vastgelegde en voldoende veilige niveau tussen nieuwbouw en afkeuren. Daarom is de aanbeveling voor herbe- oordeling van een areaal bestaande bouwwerken om voorlopig uit te gaan van het verbouwniveau. Verbouwen Zoals gezegd legt NEN 8700 tevens de ondergrens vast van het veiligheidsniveau dat bedoeld is te worden toegepast bij het gedeeltelijk vernieuwen, veranderen of het vergroten van een bestaande bouwconstructie, in afwijking van het nieuwbouw- niveau dat is vastgelegd in de NEN-EN 1990-serie normbladen. Bij het gedeeltelijk veranderen, vernieuwen of vergroten van een constructie (verbouw) mag rekening worden gehouden met de restlevensduur van het bouwwerk waaraan de verbou- wing plaatsvindt. Bij verbouw is het lang niet altijd mogelijk tegen proportionele kosten het nieuwbouwniveau te realiseren. Om die reden is gemotiveerd waarom een lagere betrouwbaar - heidsindex met daarvan afgeleide partiële factoren dan voor nieuwbouw geldt, verantwoord is (ontleend aan [4] geldt voor de noodzakelijk aanwezige betrouwbaarheidsindex tabel 1 (deel A en B) en tabel 2). Ook voor de referentieperiode mogen lagere waarden dan voor nieuwbouw worden aangehouden. Daarbij geldt voor toepassing in het kader van het Bouwbesluit  2012 een ondergrens. NEN 8700:2011 kent de aanbeveling een