Als gevolg van krimp ontstaan vervormingen in beton. Als die vervormingen zijn verhinderd, leidt dit tot spanningen . Wanneer die spanningen groter zijn dan de treksterkte, kan dit leiden tot scheuren. Maar ook bij vrije vervorming kunnen de extra vervormingen effect hebben, bijvoorbeeld op opleggingen en voegen. Met krimp moet in het ontwerp dus goed rekening worden gehouden. Er zijn diverse vormen van krimp: chemische krimp, uitdrogingskrimp en au - togene krimp. Autogene krimp is een eigen - schap van beton die al vrij lang bekend is en waar veel onderzoek naar is gedaan. Tot en - kele jaren geleden was het idee dat autogene krimp voor 'gebruikelijk' beton (beton dat dagelijks wordt toegepast in de bouw) vrij klein is ten opzichte van andere vervormin - gen, en daarom meestal te verwaarlozen is. Autogene krimp zou met name voorkomen bij hogesterktebeton en/of afwijkende en bijzondere betonsoorten, zoals zelfverdich - tend beton en recenter ook bij geopolymeer- beton. Vooral voor deze betonsoorten was het wenselijk goed inzicht te krijgen in deze vorm van krimp. De afgelopen jaren kwamen er echter aanwijzingen dat autogene krimp ook op- treedt bij de meer gebruikelijke betonsoor- ten. En dat de autogene krimp groter is dan gedacht. De vraag rees hoe groot de autogene krimp nu werkelijk is en of en hoe deze krimp te beïnvloeden is. Wat is autogene krimp? Het begrip autogene krimp wordt al jaren gebruikt. Toch zijn er verschillende inter- pretaties over wat autogene krimp precies is. Als je goed met elkaar wilt communiceren over het onderwerp, is een heldere definitie essentieel. Binnen Stutech Studiegroep 69 (zie kader) is de volgende beschrijving krimp gehanteerd: Ontwerpen met autogene krimp Dat beton krimpt is algemeen bekend en ook in de Eurocode 2 wordt er op diverse plekken aandacht aan besteed. Maar wanneer en hoe je rekening houdt met specifiek de zogenoemde autogene krimp, dat is minder bekend. Op basis van ervaringen van constructeurs en onderzoek van Stutech is daar nu een praktische werkwijze voor voorgesteld. Een uitleg aan de hand van drie voorbeelden. Praktische aanpak voor de constructeur 34? CEMENT 5 2024 IR. JEROEN MEIJDAM Technisch Specialist Mobilis IR. NICK VERVOORT InnovatiemanagerHeijmans Infra DR.IR. TON VAN BEEK Technisch Manager / Sectorcoördinator SKG-IKOBauteurs 1 Praktische aanpak autogene krimp 1 en ?as(t) = 1 ? exp(-0,2t 0,5) (3.13) Waarin: ?ca autogene krimp t tijd in dagen fck karakteristieke cilinder druksterk - te op 28 dagen Indien er een risico op scheurvorming door autogene krimp is, worden in paragraaf 2.3.3 over vervormingen in beton drie suggesties gedaan om dit te voorkomen: 1 Pas de samenstelling van het betonmengsel aan. 2 Verminder de verhindering van de vervor- mingen. 3 Als er toch verhinderingen zijn, houd dan daar rekening mee in het ontwerp. Praktische aanpak autogene krimp In de praktijk heeft de constructeur beperkt invloed op de betonsamenstelling. Ook de betontechnoloog heeft niet veel praktische knoppen om aan te draaien, zo bleek uit de Stutech-studie. Maar dit is ook niet altijd nodig. Om om te kunnen gaan met autogene krimp, is in de studie een praktische aanpak ontwikkeld (fig. 1), ondersteund met voor- beelden voor de constructeur. Door deze aanpak te volgen, kan goed in beeld worden gebracht of de autogene krimp tot problemen leidt, en welke maatregel het verstandigst is om de negatieve gevolgen te beperken. Autogene krimp is krimp die plaatsvindt tij- dens het verhardingsproces van het beton, zonder dat er interactie plaatsvindt met de omgeving. Dit houdt in dat: de krimp die plaatsvindt terwijl het beton nog verwerkbaar is, niet wordt meegenomen; er geen vochtuitwisseling met de omgeving plaatsvindt; de temperatuur constant wordt veronder- steld, zodat er geen krimp of zwelling plaats- vindt door temperatuur. De krimp wordt uitgedrukt in mm/m; voor krimp wordt een negatieve waarde gebruikt en voor uitzetting een positieve waarde. Autogene krimp volgens Eurocode 2 Voor het rekenen aan autogene krimp kan een constructeur gebruikmaken van Euro- code 2 [1]. Krimp en kruip worden vooral meegenomen in de gebruikstoestand (SLS). Alleen in bijzondere gevallen wordt ook ge- rekend met krimp en kruip in de uiterste grenstoestand (ULS). Eurocode 2, paragraaf 3.1.4 (Kruip en krimp) geeft aan welke materiaalgegevens moeten worden gebruikt. Bij (6) wordt auto- gene krimp verder ingevuld. Formule 3.11 t/m 3.13 geven aan wat daarvoor de reken - waarden zijn. ?ca(t) = ?as(t) ?ca(?) (3.11) waarin: ?ca(?) = 2,5( fck ? 10) 10 -6 (3.12) CEMENT 5 2024 ?35 Hierbij is het uitgangspunt het probleem bij de bron aan te pakken. Risico? De aanpak begint met de vraag of er sprake is van een risico in een constructie als er vervormingen door krimp en zwelling optreden. Voorbeelden van risico-indicatoren zijn: Vervormingen kunnen gevolgen hebben voor de opleggingen. De dilataties komen te ver open te staan. Door verhinderde vervormingen kunnen scheuren ontstaan. Berekening? Wanneer sprake is van een van deze indicatoren, kan de bijdrage van de autogene krimp leiden tot een toename in het risico. Als dit risico er is, moet worden begonnen met een berekening volgens de Euro code 2. Daarnaast moet deze ook wor- den uitgevoerd met een hoge autogene krimp. Uit deze beide berekeningen kan worden bepaald hoe groot de invloed van de autogene krimp is op de constructie. Daar- na kan worden besloten of deze invloed te verwaarlozen is, of dat toch extra maatrege- len nodig zijn. Verlagen risico? Als autogene krimp een risico is, dan zijn er enkele opties om dat risico te verlagen: 1 andere bouwfasering; 2 reduceren van de verhinderingsgraad door de constructie aan te passen; 3 onderzoek aan het toe te passen beton - mengsel. Door het kiezen van een andere fasering is het soms mogelijk de gevolgen van de krimp op de constructie flink te beperken. Voor- beeld 1 over dwarskrachtdeuvels laat bij- voorbeeld zien dat als het storten van vloe- ren in een andere volgorde wordt uitgevoerd, autogene krimp geen effect meer heeft op het draagvermogen. Een andere mogelijkheid is de verhin - deringsgraad van de constructie te beperken. Bij voorbeeld 2 (kelderwand) zou dit kunnen door dilataties toe te passen of door dimen - sies en afmetingen van de constructie te be- perken. Ook het aanpassen van het statisch systeem, door het toepassen van flexibele oplegmaterialen in plaats van starre opleg - gingen, kan invloed hebben. Een onderzoek aan het betonmengsel kan inzicht geven in de autogene krimp. Hierdoor kan van tevoren worden bepaald of de hoge autogene krimp ook echt optreedt, of niet. Bij het gebruik van metingen moet er wel rekening mee worden gehouden dat dit vaak een momentopname is. Tussen het moment van het uitvoeren van de metingen en de daadwerkelijk uitvoering kan veel tijd zitten. Hierdoor kunnen bijvoorbeeld de grondstoffen zijn gewijzigd en daarmee kan de autogene krimp anders zijn dan ver- wacht. Verder is het ? als er een risico op scheurvorming is ? aan te bevelen bij het gebruik van testgegevens niet alleen de au - togene krimp te meten, maar ook andere relevante betoneigenschappen zoals druk - sterkte, treksterkte en elasticiteitsmodulus, omdat het samenspel van deze eigenschap- pen bepaalt of er scheuren ontstaan. In het algemeen geldt dat kruip de negatieve gevolgen van krimp kan beperken. De span - ningen nemen door kruip immers af en mogelijk daarmee ook de kans op scheur- vorming. Hier is echter nog weinig over bekend. Voor meer achtergronden wordt verwezen naar het Cement-artikel 'Invloed kruip op autogene krimp' van Klaas van Breugel van oktober 2023 [2]. Hoge autogene krimp In het schema staat dat je naast de autogene krimp volgens de Eurocode 2 ook een bereke- ning kan doen met een hoge autogene krimp. Om tot een inschatting van deze hogere waarde te komen, is gebruikgemaakt van de data die is verzameld door de Stutech-stu - diegroep. Het gaat om data verzameld van laboratoriumproeven die zijn uitgevoerd volgens het CROW-CUR Beproevingsprotocol 1:2019 ? Autogene krimp [3]. Dit heeft geleid tot een dataset met 110 betonsamenstellin - gen. In deze dataset is na 91 dagen grofweg -0,3 mm/m krimp en +0,1 mm/m uitzetting te zien (fig. 2). In dit geval past de term 'au - togene vervorming' dus eigenlijk beter dan 'autogene krimp'. Na een eerste dataverkenning zijn diverse statistische technieken ingezet om 36? CEMENT 5 2024 relaties te vinden tussen de verschillende materiaaleigenschappen en de gemeten autogene krimp. Want als je deze relaties kent, kun je door het mengsel aan te passen, sturen op minder autogene krimp. Vanuit kennis en literatuur over autogene krimp werden een aantal relaties op voorhand verwacht, zoals met de druksterkte. Maar er zijn geen sterke relaties gevonden. Meestal worden in berekeningen reken - waarden uit Eurocode 2 gebruikt, waar de autogene krimp wordt berekend op basis van de betonsterkteklasse. De autogene krimp op 91 dagen is volgens de Eurocode 2 voor een C25/30 -0,032 mm/m en loopt op tot -0,095 mm/m bij een C55/67. Dit zijn re - latief lage waarden krimp, omdat hier alleen de krimp is opgenomen die ook tot spanning kan leiden [4]. In figuur 3 zijn drie voorbeel - den van autogene krimp weergegeven vol - gens Eurocode 2 en geplot in de data set. De waarden voor autogene krimp in de Eu - rocode suggereren dat er sprake is van een relatief kleine bandbreedte over de verschil - lende sterkteklassen. De waarden in de da - taset laten echter zien dat er juist sprake is van een grote bandbreedte, onafhankelijk van de sterkteklasse. De vraag met welke waarde moet worden gerekend, is pas in te vullen als er specifieke metingen zijn gedaan op het beton dat in het project wordt gebruikt. Daarom kan het beter zijn om in een constructiebe- rekening eerst een gevoeligheidsanalyse uit te voeren. Op basis van deze analyse kan een uitspraak worden gedaan over de gemiddelde waarden en de bandbreedte voor autogene krimp. Om gevoel te krijgen met de meetwaar- den uit de dataset is een normaalverdeling gefit op de autogene vervorming na 91 dagen (fig. 4). Het gemiddelde ligt op -0,09 mm/m. In constructieberekeningen wordt vaak 2 Autogene krimp in de tijd van een dataset met 110 betonsamenstellingen 3 Autogene krimp uit de dataset in combinatie met waarden volgens Eurocode De afgelopen jaren kwamen er aanwijzingen dat autogene krimp ook optreedt bij de meer gebruikelijke betonsoorten STUTECH STUDIEGROEP: SAMENWERKING CONSTRUCTEUR EN BETONTECHNOLOOG Om betontechnologische factoren te onderzoeken die van invloed zijn op autogene krimp, is Stutech Studie- groep 69 opgericht. In deze cel waren ook constructeurs actief. De samen- werking tussen technologen en con- structeurs bleek essentieel. Want niet alleen materiaalkundige aspecten, zoals het effect van betongranulaat op autogene krimp en het op de juiste wijze meten, zijn van belang. Het is ook belangrijk om te weten met welke waarde in het ontwerp moet worden gerekend en wat de constructeur moet voorschrijven aan de betoncentrale. Het Stutech Studierapport zal voor Stutech-leden beschikbaar komen op www.stutech.nl. 2 3 CEMENT 5 2024 ?37 4 5 6 Bij een aanwezig risico moet een berekening worden gemaakt volgens de Eurocode 2 én met een hoge autogene krimp 4 Normaalverdeling gefit op de autogene krimp uit de dataset 5 Er zijn verschillende soorten typen deuvels verkrijgbaar. Een voorbeeld van een dwarskrachtdeuvel: de CRET-deuvel, bron: Mavotrans 6 Plattegrond uit voorbeeld 1, met 1, 2 en 3 als stortvolgorde gebruikgemaakt van een 5% overschrijdings- kans. De rekenwaarde zou in dit geval -0,26 mm/m bedragen. Let op: deze waarde kan niet als algemeen geldend worden be- schouwd. In de volgende voorbeelden is wel gebruikgemaakt van deze waarde om het effect van autogene krimp op de berekening te laten zien. Voorbeelden Met drie hierna volgende voorbeelden wordt toegelicht dat in een aantal gevallen de in - vloed van autogene krimp in de berekening niet kan worden verwaarloosd. Voorbeeld 1 ? Dwarskrachtdeuvel? In ge- bouwen met een behoorlijke lengte wordt gewoonlijk een dilatatie aangebracht. Ter plaatse van deze dilatatie wordt dan een voegprofiel toegepast en vaak ook deuvels (fig. 5). Deuvels hebben als groot voordeel dat er een verticale en horizontale (evenwijdig aan de voeg) krachtsoverdracht kan plaats- vinden, maar dat de constructie haaks op de voeg (in de richting van de deuvels) kan uitzetten en krimpen. Als voorbeeld beschouwen we een gebouw met een L-vormige plattegrond, met de grootste vleugel van 70 m lang (fig. 6). Om de stabiliteit van deze vleugel te waarborgen worden twee stabiliteitskernen toegepast. De vloer draagt af op kolommen en de sta - biliteitskernen. Eventuele temperatuurver- vormingen tijdens het gebruik worden op- genomen in de dilatatie. Omdat hier sprake is van een binnenklimaat wordt ervan uit- gegaan dat deze temperatuurvervormingen beperkt zijn. De vloeren worden in de volgorde ge- stort zoals in figuur 6 aangegeven. Na het storten krimpen de vloeren door drie oorza - ken: afkoeling van de vloer na het hydrateren van het beton; autogene krimp; uitdrogingskrimp. In de berekening is uitgegaan van een auto- gene krimp van -0,26 mm/m, wat overeen - komt met de 95% overschrijdingskans van autogene krimp uit de Stutech-database. Met deze waarde is gerekend omdat de 38? CEMENT 5 2024 krimp invloed heeft op de benodigde sterkte van de dwarskrachtdeuvel. De krimp van de tweede moot staat in figuur 7. Na 25 dagen wordt de derde moot gestort. De krimp van deze stort geeft een vergelijkbaar beeld (fig. 8). Door de krimp van de beide storten te vermenigvuldigen met de lengte van de mo- ten wordt een beeld verkregen van de totale verkortingen en daarmee ook van de ver- plaatsing van de voeg (fig. 9). De berekenende voegbeweging na 120 dagen bedraagt 38 mm. Als we in deze bere- kening uit zouden gaan van de autogene 7 7 Krimp na storten tweede moot 8 Krimp na storten derde moot 9 Totale vervorming in de voeg 8 9 CEMENT 5 2024 ?39 krimp conform Eurocode, wordt een voeg- beweging gevonden van 27 mm. Uit praktische overwegingen wordt een initiële voegbreedte toegepast van 10 mm. Dit levert de volgende ontwerpwaarden op de voegbreedtes: totale krimp met een sutogene krimp con - form Stutech-database: 48 mm; totale krimp met een autogene krimp conform Eurocode 2: 37 mm (C30/37). Het verschil in voegbreedte is daarmee dus circa 30%. Een dergelijk groot verschil heeft zeker invloed op de sterkte van de deuvels. De be- lasting bestaat met name uit dwarskracht, die resulteert in een buigend moment in de deuvel (fig. 10). Met name dit buigend mo- ment is bepalend voor de sterkte van de deuvels. Uit de gegevens aangeleverd door de leverancier van de deuvels volgt dat een reductie van de sterkte van de deuvel circa 15% bedraagt. Een manier om de krimp en daarmee de extra belasting op de deuvels te reduceren, is door de stortvolgorde te wijzigen. Als stort 1 als laatste gedaan wordt, dan zal de vervor- ming bij de deuvels aanzienlijk kleiner zijn. Voorbeeld 2 ? Krimpwapening in een kelder - wand? Als voorbeeld waarbij de autogene krimp invloed heeft op de toe te passen wape - ning wordt een kelderwand beschouwd, die wordt gestort op een eerder gestorte betonnen keldervloer. Nadat de wand gereed is, wordt deze belast op grond en waterdruk (fig. 11). Omdat twee delen op twee verschillen - de tijdstippen worden gestort, treedt er een verschil in krimp op tussen de twee con - structiedelen. In dit voorbeeld wordt de wa - pening berekend volgens de CROW-methode, of zoals aangegeven in [5]. Deze methoden zijn hetzelfde en gaan ervan uit dat bij ver- hinderde vervorming de scheurwijdte enkel afhankelijk is van de geometrie en de trek - sterkte van het beton. De krimp bepaalt uit- sluitend de hoeveelheid scheuren, maar niet de scheurwijdte, omdat het hier om een on - voltooid scheurenpatroon gaat. Daarom heeft de autogene krimp geen invloed op de scheurwijdte en de hoeveelheid krimpwape- ning. In de gebruiksfase wordt de kelder belast door uitwendige belasting uit grond en waterdruk. De gronddruk wordt in twee richtingen afgedragen, zowel horizontaal als verticaal. De wapening wordt hier gewoon - lijk op ontworpen. Door deze belastingen neemt de rek in het beton toe en ontstaat een voltooid scheurenpatroon. Een toename van de rek zal dan leiden tot grotere scheu - ren, het aantal scheuren blijft gelijk. In dit geval moet ook bij de scheurwijdtecontrole van de horizontale wapening rekening wor- den gehouden met de invloed van verhin - derde krimp, en daarmee ook verhinderde autogene krimp. In horizontale richting wordt de krimp immers verhinderd door de De waarden in de dataset laten zien dat er spra - ke is van een grote bandbreedte, onafhankelijk van de sterkteklasse 10 Krachtswerking in een deuvel 11 Bovenaanzicht en doorsnede van kelder uit voorbeeld 2 11 10 40? CEMENT 5 2024 keldervloer, en in verticale richting kan de kelderwand vrij verkorten. Om snel inzichtelijk te maken welke invloed de autogene krimp op de horizonta - le wapening heeft, wordt uitgegaan van de grafiek 7.103N uit NEN EN 1992-3 [6] (fig. 12). Uitgegaan wordt van wapening Ø20 mm, betonstaal FeB500B en een toelaatbare scheurwijdte van 0,2 mm. Verder geldt dat bij een voltooid scheurenpatroon de hoe- veelheid benodigde wapening recht evenre- dig toeneemt met de optredende rek. De toename van autogene krimp in verhouding met de optredende rek in het staal bepaalt de hoeveelheid extra wapening als gevolg van de autogene krimp. Uit de grafiek in figuur 12 volgt dat bij staafdiameter Ø20 mm en een toelaatbare scheurwijdte van 0,2 mm de spanning in de wapeningsstaaf niet groter mag zijn dan 200 N/mm 2. De daarbij behorende rek be- draagt ?s/Es = 200/210.000 = 0,95? oftewel 0,95 mm/m. In geval van een hoge autogene krimp van -0,26 mm/m na 91 dagen is 0,26/0,95 = circa 30% extra wapening nodig om de scheurwijdte als gevolg van de autogene krimp te beheersen. Deze 30% extra wape- ning is natuurlijk niet zomaar te verwaarlo- zen. Maar hier horen wel een paar belangrij- ke kanttekeningen bij. Deze wapening mag worden gereduceerd bij een verhinderings- graad lager dan 100%. In geval van een ver- hinderingsgraad van 50% is 15% extra krimpwapening nodig als gevolg van de autogene krimp, en geen 30%. Deze lagere verhinderingsgraad is bijvoorbeeld te ver- krijgen door dilatatievoegen toe te passen. Ook zal een deel van deze spanningen weg relaxeren, als gevolg van het kruipen van het beton. De kruip als gevolg van auto- gene krimp is in dit voorbeeld erg bepalend. Helaas is hier nog geen waarde voor vastge- steld en kan nog geen waarde aangehouden worden voor relaxatie. Voorbeeld 3 ? Verhardingsbeheersing? Om vast te stellen of scheurvorming tijdens de verharding een risico is, is soms een verhar- dingsbeheersingberekening wenselijk. Deze bestaat uit een berekening van de tempera - tuurontwikkeling, de sterkteontwikkeling en de vervormingen tijdens de verhardingsfase. Ook wordt daarbij een schatting gedaan van de mate waarin de optredende verkorting wordt verhinderd, de zogenoemde verhin - deringsgraad. Op basis van deze eigen - schappen wordt bepaald of het beton scheurt in de eerste weken na de stort. In - dien de verwachting is dat krimpscheuren optreden, kan worden besloten om krimp- wapening toe te passen, of tijdens de ver- harding het beton te koelen. Tijdens deze verhardingsfase zal de au - togene krimp zich ook al manifesteren. Indien we uitgaan van de hoge autogene krimp, de 95% overschrijdingskans van de meetwaar - den, dan vinden we de grafiek in figuur 13. 12 Relatie staafdiameter, scheurwijdte en spanning (7.103N uit NEN EN 1992-3) 12 CEMENT 5 2024 ?41 Autogene krimp hoog Uit deze grafiek volgt dat na 12 dagen ver- harding al een autogene krimp is opgetre- den van 0,15 mm/m. En dat is vergelijkbaar met een 'temperatuursval' van 15 °C. Dit is op geen enkele manier te verwaarlozen. Be- langrijk hierbij is ook dat de autogene krimp niet weg te koelen is, wat bij verhardingsbe- heersing wel gedaan wordt om de krimp door de temperatuurval te voorkomen. Maar ook hier geldt: de kruip is mede bepa - lend of er scheurvorming optreedt of niet. En ook hier geldt weer dat de invloed van autogene krimp op deze kruip nog weinig bekend is. Conclusies en aanbevelingen Gebruikelijk wordt in het ontwerp uitgegaan van de waarden voor autogene krimp zoals gegeven in Eurocode 2. De gemeten waarden in de database van Stutech laten een ander beeld zien. De gemiddelde gemeten waarde is voor normale sterkteklassen ongeveer tweemaal zo groot als de in de Eurocode. Ook de bandbreedte blijkt groot te zijn. Er wordt een waarde voor de 95% overschrij- dingskans gevonden die vijfmaal hoger ligt dan de in de Eurocode gegeven waarde. Maar ook wordt in enkele metingen autogene zwel gevonden. Een onderzoek naar het kruipge- drag als gevolg van de autogene krimp is niet gedaan. Wat betekent dit nu voor de constructeur? Uit een aantal voorbeeldberekeningen volgt dat de invloed van de autogene krimp op het ontwerp van diverse type constructies be- perkt is, maar ook niet geheel kan worden verwaarloosd. In enkele gevallen moet hier wel degelijk rekening mee worden gehou - den. De constructeur zal ook moeten beoor- delen of kruip een grote invloed heeft op de resultaten. Vanwege de gemeten waarden in de dataset van Stutech wordt geadviseerd om, als autogene krimp een rol speelt in het ont- werp, eerst een gevoeligheidsanalyse te doen. Als blijkt dat de autogene krimp veel invloed heeft op het ontwerp, wordt voorgesteld of - wel het ontwerp, ofwel de uitvoeringsmetho- de (stortfasering) aan te passen, ofwel de te verwachten autogenen krimp te laten onder- zoeken. Met dit artikel en het genoemde rapport hopen we dat we de constructeur wat in - zicht en handvatten hebben gegeven bij het kwantificeren van de invloed van autogene krimp op het ontwerp. 13 Voorbeeld autogene krimp tijdens verhardingsfase (voorbeeld 3) LITERATUUR 1?NEN-EN 1992-1-1 Eurocode 2: Ontwerp en berekening van betonconstructies ? Deel 1-1: Algemene regels en regels voor gebouwen. 2?Breugel. K. van, Invloed kruip op autogene krimp. Cement 2023/7. 3?CROW-rapport '1:2019 Beproevingsprotocol autogene krimp'. 4?Properties of Concrete for use in Eurocode 2. The Concrete Centre. 5?Breugel. K. van, Betonconstructies onder Temperatuur en Krimpvervormingen. ENCI Media, 2008. 6?NEN-EN 1992-3 Eurocode 2: Ontwerp en berekening van betonconstructies ? Deel 3: Constructies voor keren en opslaan van stoffen. 13 42? CEMENT 5 2024