1  De dragers, die zowel in verticale als horizontale richting krachten opvangen, zijn vormgegeven als armen die zich omhoog uitstrekken, foto: Linus Lintner / Kardorff Ingenieure PLEIN VAN DE VRIJHEID 60? CEMENT 2 20 23 beton in beeld door ir. Kirsten Hannema 'ZWEVENDE' BRUG Nicosia is gebouwd op een vlakte in een vallei omringd door bergen, als een ommuurde vestingstad. De muur scheidt de oude stad van de uitbrei- dingswijken. Na de Turkse invasie in 1974 ontstond een tweede scheidslijn, tussen de Grieks-Cypriotische en Turks-Cypriotische stadsdelen. Het stedelijke vernieuwingsplan waarmee Zaha Hadid Architects in 2015 de inter- nationale prijsvraag won, combineert renovatie van de oude stadsmuur met de aanleg van nieuwe openbare ruimte, en geeft invulling aan de ambitie om de verdeelde stad te herenigen. De brug, 80 m lang, 60 m breed en met een 90 cm dik brugdek, 'zweeft' 5 m boven de ? 2 m uitgegraven ? vestinggracht, die is omgetoverd in een stadspark. Het brugdek fungeert tegelijk als plein voor demonstraties en feesten. PLEIN VAN DE VRIJHEID Eleftheria Square, Nicosia, Cyprus CEMENT 2 2023 ?61 beton in beeld 2 De brug zweeft boven de vestinggracht die is omgetoverd in een stadspark, foto: Laurian Ghinitoiu PROJECTGEGEVENSproject Eleftheria Square, Nicosia, Cyprusopdrachtgever Gemeente Nicosia ontwerp Zaha Hadid Architects uitvoering LOIS Builder, Nicosia bekisting betonnen kolommen Pavlos Zenonos & Sons Ltd totale oppervlak project 35200 m² start bouw 2005 oplevering 2021 Over de voormalige vestinggracht rond de Cypriotische hoofdstad Nicosia bouwde Zaha Hadid Architects een betonnen brug, bestaande uit een 3000 m² grote betonnen plaat die rust op dertien dragers, en dubbelt als openbare ruimte. Eleftheria Square, zoals de brug heet, betekent 'vrijheidsplein'. Zo hebben de ontwerpers het ontwerp ook benaderd: als een monument voor vrijheid. De dragers, die zowel in verticale als horizontale richting krachten opvangen, hebben ze vormgegeven als armen die zich omhoog uitstrekken. Om dit expressieve beeld kracht bij te zetten, zijn de kolommen in glad, helderwit beton uitgevoerd. 2 62? CEMENT 2 20 23 beton in beeld 3 De horizontale delen van de dragers worden gebruikt door skaters, foto: Laurian Ghinitoiu AARDBEVINGBESTENDIG De brug is ontworpen als een tafelconstructie die rust op dertien monoliete 'statieven', waarvan er drie in tweeën splits- ten en één kroonvormig is; de 'tafel' heeft aldus twintig poten. Omdat er aardbevingen in dit gebied voorkomen, zijn de kolommen scharnierend aan het brugdek bevestigd om bewegin- gen op te vangen, terwijl het dek ? aan de uiteinden in de rotsen verankerd ? stabiel blijft en trillin- gen niet richting de oude stads- muur ? Unesco-werelderfgoed ? kan overgedragen. De horizon- tale delen van de dragers zijn deels als zitplekken vormgegeven en worden gebruikt door skaters. Een reeks ellipsvormige zitele- menten van ultra-hogesterkte - bet on, in lengte variërend van 2 tot 8 m, is op het brugdek en langs de wandelstroken geplaatst. Ze fungeren als obstructies voor auto's en helpen om de beweging van grote groepen mensen te stroomlijnen. De lelievormige waterfonteinen, met een hoge en lage variant voor volwassenen en kinderen, zijn gemaakt van prefab beton. 3 CEMENT 2 2023 ?63 beton in beeld 5 4 De expressieve betonnen dragers zijn uitgevoerd in wit beton, foto: Laurian Ghinitoiu5 Doorsneden van de brug, bron: Zaha Hadid Architects MARMER-BETON Zaha Hadid Architects bouwde in 2005 het Phaino Science Center in het Duitse Wolfsburg met zijn baanbrekende dubbel- gekromde (zicht)betonconstructie. Voor Eleftheria Square wilden de architecten de grens op innovatie- gebied verder verleggen, door de expressieve betonnen dragers uit te voeren in wit beton. Om het recept voor 'kopieerpapierwit' beton te bepalen, werden vooraf zo'n 90 proefstukken gemaakt. Omdat er op Cyprus alleen een fabriek voor grijs portlandcement is en de kalkgrond een gelige tint geeft, werd wit cement uit Spanje geïmporteerd. Het in het plein toegepaste marmer komt uit Griekenland. Het marmergruis dat bij de verwerking overbleef, is gebruikt als toeslag in het beton, waaraan titaniumoxide is toege- voegd als bleekmiddel. 4 64? CEMENT 2 20 23 7 6 6 Ingepakte dragers, foto: Pavlos Zenonos & Sons Ltd 7 Prototype van de bekisting voor de dragers, foto: Pavlos Zenonos & Sons Ltd BEKISTING OP MAAT De bekisting voor de dragers is gemaakt in de fabriek van het lokale bedrijf Zenonos & Sons. Eerst werd met behulp van 3D-software en CNC- freesmachines een positief gebouwd, dat omkleed is met glasvezel om als negatief te gebruiken. Omdat er veel staal in de elementen zit en deze veelvormig zijn, is gekozen voor zelfverdichtend beton, waarmee op locatie eerst een proefkolom werd gebouwd. De bekistingsele- menten zijn vanuit de fabriek naar de locatie vervoerd, waar ze zijn geassembleerd. Na het storten van de kolom- men is er een transparante, vuilwerende nano-coating op aangebracht. Eleftheria Square staat uitgebreid beschreven en geïllustreerd op www.tektoniek.nl. Tektoniek is het kennisnetwerk voor architectuur in beton. Via lezingen, projectbezoe- ken, workshops, expert meetings en online communicatie wordt infor- matie, inspiratie en ondersteuning geboden aan (toekomstige) archi- tecten, constructief ontwerpers, bouwkundig adviseurs en produ- centen. Daarbij gaat het altijd om de relatie tussen vormgeving, constructie en maakbaarheid. CEMENT 2 2023 ?65 beton in beeld