A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u w10 cement 2008 1ir. W. Thijssen, Team CS, ing. J. Schouten, ArcadisRotterdam barst van de ambitie. Hier komt de Europesehsl-reiziger Nederland binnen en dat moet op alle moge-lijke manieren zichtbaar worden. Het ontwerp voor hetnieuwe Rotterdam Centraal heeft als doel het CentraalStation opnieuw te verankeren in het centrum vanRotterdam en vooral te integreren in het Europese net-werk van vervoersknooppunten dat door de komst vande hsl is ontstaan. Hierbij past een station dat zich in alleopzichten, maar vooral in effici?ntie, capaciteit, comforten allure kan meten met de internationale stations vanbijvoorbeeld Madrid, Parijs, Londen en Brussel (fig. 1).Door de komst van de hsl en de toegenomen reizi-gersaantallen is de huidige opzet van het stationvan architect Sybold van Ravesteyn, met haar voor-gebouw, reizigerstunnel en `openlucht'-emplace-ment, te krap en uit het oogpunt van overzichtelijk-heid, reizigerscomfort en sociale veiligheid nietoptimaal. Hierdoor sluit het niet meer aan bij hetniveau en de allure van andere hsl-knooppunten alsAntwerpen Centraal, Brussel Zuid of Paris Gare duNord; stationsgebouwen waar de treinen in hetgebouw zelf worden geaccommodeerd.Het huidige station is een monument van dewederopbouw van Rotterdam (foto 2). Afgezien vande recente toevoeging van te veel horeca en winkelsin de centrale hal, was het complex na vijftig jaarnog wonderlijk ongeschonden. De zeer noodzake-lijke vergroting van de capaciteit van het station, hetverbreden en verdiepen van de reizigerspassage, deStation Rotterdam CentraalPOORT VAN NEDERLAND1 |Rotterdam Centraalgezien vanaf WeenaO p d r a c h t v o o r R o t t e r d a m C e n t r a a lDe gedelegeerde opdrachtgevers voor dit station zijn het Ontwikkelingsbedrijf Rot-terdam (OBR) en ProRail. Zij opereren namens de samenwerkende partijen: hetministerie van Verkeer en Waterstaat, het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimte-lijke Ordening en Milieubeheer, de Stadsregio Rotterdam, de Nederlandse Spoorwe-gen, en de gemeente Rotterdam.De ontwerpopdracht is vanuit een Europese aanbesteding verworven door TeamCS, een samenwerkingsverband van Benthem Crouwel Architekten BV, Meyer envan Schooten Architecten BV en West 8 urban design & landscape architectureBV. In deze gelegenheidsformatie wordt jarenlange ervaring gecombineerd met eenenthousiaste ontwerpattitude en stedenbouwkundige en landschappelijke expertise.Gedurende het ontwerpproces is samengewerkt vanuit een projectbureau in hetGroothandelsgebouw met zicht op het spooremplacement en op het station vanVan Ravesteyn.Team CS is bovendien aangesteld als supervisor voor de openbare ruimte in hetstationsgebied en op het Kruisplein. In samenwerking met Gemeentewerken Rotter-dam heeft Team CS de ontwerpen vervaardigd voor de kiosken, de ingangen van deparkeergarage op het Kruisplein en de fietsenstalling onder het Stationsplein en hetontwerp voor de opgangen en liften van RandstadRail.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u wcement 2008 1 11sloop van grote delen van de perronkappen en dekarakteristieke vleugels die het Stationspleinomarmen, zullen die coherentie teniet doen endaarmee het monument onherstelbaar verminken.Handhaving van m??r dan ornamenten van hetgebouw was daarmee geen optie, te meer daar ookde structuur van het complex niet aansluit bij hetprogramma en de ambities van het nieuwe station.S t e d e l i j k e c o n t e x tDoor de ontwerpers wordt het grote verschil inkarakter van de stadswijken ten noorden en tenzuiden van het station als een grote kwaliteit van deplek beschouwd (foto 3). In de stedenbouwkundigevoorstellen en de opzet van het stationsgebouwworden deze verschillen bewust verder opgevoerd.In de Provenierswijk, ten noorden van het station,wordt het karakter van de 19de-eeuwse Hollandseprovinciestad waar mogelijk versterkt. Grote bouw-kundige uitbreidingen worden hier vermeden, degroenstructuur wordt verbeterd en het station wordttransparant uitgewerkt. In het voorgestelde planwordt de centrumzijde, de enige Nederlandse stads-kern met internationale, metropolitaanse allureverder verdicht.I n t e g r a l i t e i tOntwerper Team CS (zie kader) beschouwt hetstation als een integraal gebouw. De reiziger moethet gevoel hebben het stationsgebouw `binnen' terijden en vanuit de trein al in het station te staan.Grenzen tussen perron, logistiek en servicegebie-den moeten vervagen zodat zij ondersteunend aanelkaar zijn en een meerwaarde bewerkstelligen. Inplaats van afzonderlijke perronoverkappingen isdaarom een gesloten overkapping voor het geheleemplacement, over een lengte van 250 m, onder-deel van de structuur van het nieuwe station.De stationshal loopt van het stationsplein aan dezuidzijde via de reizigerspassage door tot aan hetProveniersplein (fig. 4).S t a t i o n s h a l Z u i d z i j d eBij aankomst over de koninklijke esplanade op hetKruisplein wordt de reiziger ontvangen op het Sta-tionsplein, met aan de westzijde het Groothandels-gebouw en aan de oostzijde Nationale Nederlanden.De stationskap, uitgevoerd in glanzend RVS, vormteen sculpturaal icoon aan het begin van de cultureleas van Rotterdam. Het nieuwe station geeft, bij bin-nenkomst in de lichte hoge hal, de reiziger in ??n2 |Station van Van Ravesteynin hoogtijdagen3 |Centraal Station vanuitde lucht4 |Plattegrond hal enpassageA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u w12 cement 2008 1oogopslag een overzicht over het gehele complex(fig. 5). De treinen staan uitnodigend langs deperrons te wachten. In de royale stationshal zijn defuncties die de reizigers ten dienste staan, overzich-telijk gerangschikt. We vinden er een informatieba-lie, de NS-reizigerswinkel, kaartautomaten en com-merci?le functies. Het grand caf? en de NS-loungeop de eerste verdieping bieden een spectaculairuitzicht over de hal en over het spooremplace-ment.Het gevouwen en geplooide dak wordt gekenmerktdoor zeer grote constructieve overspanningen waar-door de kap vrij in de ruimte lijkt te staan. Het dakwordt aan de buitenzijde afgewerkt met RVS, dat ineen felssysteem wordt uitgevoerd. De gevels zijnvoorzien van beglazing die doorloopt voor de kan-toorgevels, en hier overgaat in een dubbele-huidge-vel. De binnenzijde van de hal, voorzien van eenhouten plafond, zorgt voor een warme ambiance.In de kap van de stationshal zijn daklichten opge-nomen, waardoor indirect zonlicht de hal binnen-dringt.S t a t i o n s e n t r e e N o o r d z i j d eHet grote verschil in karakter van de stadswijkenten noorden en ten zuiden van het station wordtbenadrukt door de ingrepen die hier worden voor-gesteld. Aan de Provenierszijde vinden we, gelegenaan het vernieuwde Proveniersplein, de bescheidenvormgegeven entree van het nieuwe station, onderde transparante spooroverkapping, waarachter dehalterende treinen vanaf de spoorsingel duidelijkzichtbaar staan te wachten. We vinden aan de Pro-venierszijde ook een deels overdekte onbewaaktefietsenstalling, evenals logistieke functies tenbehoeve van de OV-terminal. De entree van deinterwijkverbinding is sterk verbeterd en onderdeelgeworden van het entreegebied van de terminal(fig. 6).P a s s a g eDe verbrede reizigerspassage met aan weerszijdencommerci?le functies, is transparant en helder ver-licht door de royale vides en daardoor een vanzelf-sprekend onderdeel van de stationshal (fig. 7). Dekwaliteit van de passage wordt mede bepaald doorde royale maatvoering met een vrije hoogte van3,40 m in het gedeelte onder de sporen, en eenhoogte van ruim 4 m ter plaatse van de vide-randen.Deze hoogtes zijn een grote verbetering ten opzichtevan de huidige hoogte en essentieel voor de kwali-teit van de passage. De royale vides dragen in hogemate bij aan de beleving van het station en leidende reiziger op vanzelfsprekende wijze naar deperrons en de treinen.De kwaliteit van de passage wordt bevorderd doorde transparante winkelpuien en glazen liften endoor de toepassing van duurzame materialen met5 |Stationshal zuidzijdeinterieur6 |Entree Provenierszijde(noord)7 |PassageA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u wcement 2008 1 13een luxe uitstraling als natuursteen voor de vloerenen trappen.P e r r o n sDe perrons vormen een essentieel onderdeel in debeleving van de reiziger. Ze moeten overzichtelijkzijn, sociaal veilig en beschutting bieden tegenregen en wind (fig. 8). Voor Rotterdam Centraalvormt de integrale sporenkap het belangrijksteelement in het streven naar comfort en de gewenstekwaliteit. Door deze integrale overkapping kunnende perrons gevrijwaard blijven van overdekte wacht-ruimtes, waardoor de overzichtelijkheid van deperrons wordt bevorderd. Aan de westzijde van deperrons is een loopbrug onder de kap opgenomendie de perrons met elkaar verbindt. Deze slankestalen brug over de sporen is al gebouwd om in debouwsituatie de huidige reizigerstunnel te kunnenontlasten.S p o r e n k a pDe sporenkap van 250 x 150 m2zweeft zo'n 12 mboven de perrons en wordt ondersteund door stalenY-kolommen (fig. 9). De kap is opgebouwd uitstalen hoofdliggers evenwijdig aan de sporen op deassen van de perrons. Haaks op de hoofdliggers iseen lamellenplafond van gelamineerd houtenliggers bevestigd, hart op hart 1,35 m. De perron-overkapping wordt voorzien van glazen kappen, dieverticaal doorlopen in de noordgevel aan de Prove-nierszijde. De uiteinden van de sporenkap wordenevenals de stationshal uitgevoerd in glanzend RVS.De glazen overkapping wordt voorzien van eenprintfolie of zeefdruk die refereert aan de specu-laasvormige kunstwerken die het station van Syboldvan Ravesteyn flankeerden.K u n s t w e r k e nBinnen Rotterdam Centraal is een aantal kunstwer-ken opgenomen die de specifieke kwaliteit van hetstation defini?ren. Boven de ingangen van de fiets-tunnel worden de zogenoemde `speculaasjes'geplaatst. Deze kunstwerken stonden in het stationvan Van Ravesteyn aan weerszijden van dezuidhal.De vlaggenmasten van het bestaande station wordenteruggeplaatst op de kop van het Kruisplein. In destationshal wordt een groot scherm geplaatst metlive beelden van de binnenvarende schepen bijHoek van Holland, afgewisseld met beelden vanactuele evenementen in Rotterdam.S a m e n w e r k i n g o n t w e r p e n d e p a r t i j e nDe constructies, installaties en spoortechniekenzijn in nauwe samenwerking ontworpen door hetingenieursbureau Arcadis, dat ook de ontwerpco?r-dinatie van het stationsdeel heeft gedaan. Het Inge-nieursbureau Gemeentewerken Rotterdam heeft deconstructies van de zuidhal uitgewerkt en verzorgtde afstemming met RandstadRail en de verderestedelijke ontwikkelingen.Het plan is uitvoerig getoetst op bouwfysischeaspecten, zoals klimaat, verlichting en akoestiek.TNO heeft het ontwerp met windtunnelonderzoekgetoetst op windbelasting en windhinder. Peutzheeft de akoestische onderzoeken verricht.De loopstromenonderzoeken, uitgevoerd doorArcadis, zijn gebruikt om het ontwerp te toetsenaan de gevraagde capaciteit van reizigers. Zo zijn debreedte van de nieuwe passage, de trappen, delengte van de vides en de plaats van de loopbrughiermee definitief bepaald.Tevens is met CFD-berekeningen onderzocht ofvluchtroutes voldoende vrij van rook blijven gedu-rende de benodigde tijd om het station te verlatenin geval van calamiteiten. In combinatie met loop-stromenonderzoeken blijkt dat het ontwerp veiligis. n 8 |Overzicht perrons metvides naar de passage9 |Sporenkap rendering