spoorwegenhistorisch overzicht van de toepassing van beton hij de Nederlandse spoorwegenMet Nederlandse spoorwegen zijn hier bedoeld de N.V.Nederlandsche Spoorwegen en de maatschappijen waaruitdeze is ontstaan. Bezien worden d? kunstwerken, demasten voor de elektrische bovenleiding, de dwarsliggersen de betonartikelen.KunstwerkenStampbeton, t.w. echt gestampt, vrij droog beton, werdal sedert het begin gebruikt, eerst alleen voor zwarefunderingsblokken, op staal of op palen gefundeerd.Hierop werden dan de landhoofden en pijlers van klinker-metselwerk aangebracht.Gewelven van metselwerk maakte men toen slechts metzeer kleine overspanningen, veelal niet groter dan 3 ? 4 m.Voor grotere overspanningen werden toen stalen liggersof stalen bruggen gebruikt. Alle grote rivierbruggen zijnindertijd op deze wijze gemaakt.Naderhand werden ook landhoofden en pijlers, in zeerzware afmetingen, opgetrokken in wat stampbeton werdgenoemd, doch in werkelijkheid bestond uit vrij schraalbeton (bijv. Ic : 3z : 4 gr), zonder wapening. Bijna steedswerd, in gedeelten, eerst een ommanteling van klinker-metselwerk opgetrokken, waarbinnen vervolgens hetbeton werd aangebracht.Deze wijze van uitvoering heeft zich lang weten te hand-haven, tot ongeveer de tweede wereldoorlog.Gewapend beton, een geheel nieuw materiaal, werdongeveer sinds de eeuwwisseling toegepast.Het eerste grote werk hiervan was het viaduct derZ.H.E.S.M.-lijn in Rotterdam, dat in totaal een lengteheeft van ongeveer 2 km. Thans wordt een waterdichtebetonplaat op het bestaande werk aangebracht om verdereaantasting door vocht te voorkomen. Bij tevoren gehoudenproefbelastingen is gebleken, dat het kunstwerk nog zeergoed bestand is tegen de door de treinbelasting gesteldeeisen. Dit is des te opmerkelijker, omdat reeds tientallenjaren het kunstwerk gebreken vertoonde, doordatwegens onvoldoende ervaring met het nieuwe materiaalgeen of te weinig rekening was gehouden met de krimpvan het beton en met de spanningen tengevolge vanwijziging in temperatuur.Voor de paalfunderingen van kunstwerken zijn na de eerstewereldoorlog de houten palen in toenemende matevervangen door palen van gewapend beton; in de laatstejaren worden steeds meer palen van voorgespannenbeton toegepast.Het gebruiken van 'gepord' gietbeton is na de tweedewereldoorlog spoedig verlaten; sindsdien werd het betonmet behulp van trilnaalden getrild. Ook werd toen vooralle kunstwerken betoncontrole ingevoerd; het onderzoekder materialen en de beproeving van kubussen en balkjesgeschieden in het laboratorium der N.S.Deze grote zorg voor het verkrijgen van sterk en vooraldicht beton, gepaard aan een voorzichtige aanname vanstaal- en betonspanningen bij de berekening, zijn eengevolg van het streven om herstel aan de kunstwerken102zoveel mogelijk te vermijden. Dit herstel is namelijk zeerhinderlijk voor het treinverkeer en bovendien uiterstkostbaar, omdat dit verkeer steeds moet doorgaan.Voorgespannen beton is tot nu toe slechts toegepastbij --enkele tientallen-- viaducten voor wegverkeer overde spoorbaan. Hierbij werden vrijwel steeds van tevorengereedgemaakte voorgespannen balken gebruikt; desnelle uitvoering, die hierbij mogelijk is, geeft de minstehinder voor het treinverkeer.Van onderdoorgangen, die door treinen worden belast,is thans de eerste in uitvoering, bij Twello.Masten voor de elektrischebovenleidingAls belangrijkste constructies zijn toegepast geslingerdeArkelpalen en voorgespannen vakwerkmasten. De eerst-genoemde hebben, met de lichtgebogen balk tussen depalen, een fraai uiterlijk. De laatstgenoemde masten, meteen rechte balk daartussen, hebben verreweg de meestetoepassing gevonden.DwarsliggersReeds een jaar of zes worden dwarsliggers van beton ge-bruikt, van verscheidene systemen. Van vervanging van dehouten dwarsliggers door die van beton is echter nognauwelijks sprake, zodat het proefstadium nog niet alsge?indigd kan worden beschouwd. Verwezen wordt naareen artikel van ir. J. F. Deeni hierover in Cement 10(1958) Nr. 23-24.BetonartikelenIn de loop der jaren zijn grote hoeveelheden betonarti-kelen verwerkt, als paaltjes voor afrasteringen, tegels enkeerwanden voor perrons, kabelkokers, enz. Werdenaanvankelijk veelal gestampte produkten gebruikt, delaatste 10 jaar is meer en meer overgegaan op getrildof geschokt beton.NabeschouwingGaan wij na, hoe tot nu toe de kunstwerken van betonzich hebben gehouden, dan blijkt het beton uit de 'giet-periode' de meeste gebreken te vertonen. Door het hogewatergehalte is het beton poreus geworden en het vochttot de wapening doorgedrongen, met als gevolg roestenvan het staal en afspatten van beton.Wanneer de gebreken echter grondig worden hersteld(uitkappen, ontroesten en aanbrengen van dichte spuit-laag) kan een dergelijk kunstwerk daarna echter nog tien-tallen jaren mee.Van het stampbeton valt op te merken, dat het zichondanks een grote poreusheid (weinig cement) toch zeergoed heeft gehouden. Dit is toe te schrijven aan de zeerlage water-cementfactor waarmee destijds werd gewerkt;eerst moest een laag door flink stampen tot 'zweten'worden gebracht, alvorens een verse laag behoorde teworden gestort.De ?n getrild beton uitgevoerde werken hebben tot nutoe uiterst weinig gebreken vertoond; het laat zich aan-zien, dat door de grote dichtheid van dit beton een hogeleeftijd der kunstwerken zal worden bereikt.ir. A. Heeringaviaduct te Bergen op Zoomonderdoorgang in spoorlijn Utrecht-Woerden tenbehoeve van Rijksweg 2 (Amsterdam-Utrecht)103onderdoorgang bij station 's-Hertogenboschonderdoorgang bij station Roermondonderdoorgang bij station Roermondeen der buitenkokersvoorfietsers en voetgangerstoepassing van betonnen claustra's in stationEnschedearch.: jr. H. G. J. Schelling, BNAhet aanbrengen van betonnen dwarsliggers ODeenproefvakelektrifikatieportalen van voorgespannen beton