52 Tweede draagweg volgens de norm Voorstel voor wijzigingen in de regelgeving met betrekking tot het rekenen met een tweede draagweg Nederlandse regelgeving Nieuwbouwplannen worden door bouwtoezicht getoetst aan het Bouwbesluit. In het huidige Bouwbesluit 2012 worden de Eurocodes voorgeschreven, terwijl deze niet op elkaar aanslui- ten als het gaat om het rekenen met buitengewone belastingen, zoals eerder al geconcludeerd in het Cement-artikel 'Eisen aan robuustheid' [13]. Dit geldt tevens voor de rekenregels in de verschillende Eurocodes. In het navolgende worden de belang- rijkste verschillen en aandachtspunten opgesomd.   Eurocode versus Bouwbesluit In de huidige Eurocodes wordt gesteld dat een constructie zodanig moet zijn ontworpen en uitgevoerd, dat in een buiten- gewone situatie de constructie niet zal worden beschadigd in een mate die niet in verhouding staat tot de aanvankelijke oorzaak. Hiertoe moeten volgens NEN-EN 1991-1-7 [9] bij een gebouwontwerp de risico's van bekende buitengewone belastin- gen en onbekende oorzaken worden beperkt. Deze beperking behoort te worden bereikt door het hanteren van ontwerpstrate- gieën, waarbij onderscheid wordt gemaakt in de gevolgklassen. Het realiseren van een tweede draagweg kan als oplossing dienen voor het creëren van voldoende robuustheid in een constructie en zo voortschrijdende instorting voorkomen. Samenhang binnen de Neder - landse normen wat betreft het rekenen met een tweede draagweg ontbreekt echter. Er is behoefte aan duidelijke constructieve oplossingen en eenduidige regelgeving met betrekking tot het ontwerpen tegen voortschrijdende instorting. In een afstudeerstudie is de regelgeving in binnen- en buitenland geanalyseerd en zijn enkele voorstellen gedaan voor wijzigingen in de regelgeving. Tweede draagweg volgens de norm 8 2018 53   Het Bouwbesluit sluit niet aan op deze regelgeving, in de volgende opzichten: ? Het Bouwbesluit benoemt alleen het bezwijken door bekende buitengewone belastingen zoals beschreven in Eurocode 1. Beoordeling van de effecten van onbekende oorzaken zou dus buiten beschouwing kunnen worden gelaten. ? Het Bouwbesluit maakt geen onderscheid in verschillende gevolgklassen bij het bepalen van de strategieën voor buiten- gewone ontwerpsituaties. ? Het Bouwbesluit hanteert voor de beschrijving van de toelaatbare schade de oudere TGB 1990-serie, waarin werd gesteld dat de schade beperkt moest blijven tot het belaste constructiedeel zelf en de delen die daar direct op aansloten. In de Eurocodes wordt deze beperking niet genoemd.   Trekbanden In de ontwerpstrategieën in NEN-EN 1991-1-7 wordt de toepassing van horizontale en verticale trekbanden als maatre- gel gegeven om het incasseringsvermogen van een constructie te verhogen en om voortschrijdende instorting ten gevolge van lokaal bezwijken te voorkomen. NEN-EN 1992-1-1 [10] en NEN-EN 1991-1-7 geven beide ontwerpregels voor de posities en afmetingen van trekbanden, maar onduidelijk is welke regels per gevolgklasse moeten worden gehandhaafd. In Eurocode 1 wordt bijvoorbeeld voor gevolgklasse CC2 en CC3 de toepas- sing van trekbanden vereist, terwijl de betreffende bijlage A van NEN-EN 1991-1-7 informatief is. Hierdoor zijn de regels geldend in Eurocode 2 (normatief ) leidend, terwijl een bereke - ning volgens Eurocode 1 nauwkeuriger is. Voor constructies in gevolgklasse CC2b en CC3, waar vaak grote permanente en veranderlijke belastingen optreden, zou het in dat geval dus verstandiger zijn de eisen vanuit Eurocode 1 te hanteren. Overigens wordt er in beide normen geen rekening gehouden met de kenmerken van het gebouw. Hierdoor kunnen de dimensies van de benodigde trekbandwapening zwaar onder- maar ook overgedimensioneerd zijn.   Tweede draagweg In NEN-EN 1991-1-7 wordt, voor gebouwen vanaf gevolg- klasse CC2b, tevens de methode van de tweede draagweg aangedragen als alternatieve oplossing voor het toepassen van horizontale en verticale trekbanden. Elementen waarbij geen tweede draagweg mogelijk is, moeten worden ontworpen als kritische elementen. Dit geldt tevens voor elementen waarbij bij verwijdering een schade optreedt die groter is dan de toelaat- bare grenswaarde volgens NEN-EN 1991-1-7. De grenswaarde is gesteld op de twee aangrenzende vloervelden, waarbij de schade per vloerveld niet groter mag zijn dan 15% van het vloeroppervlak of in totaal 100 m 2. Kritische elementen moeten een belasting van 34 kN/m 2 kunnen weerstaan, die kan optreden in horizontale en verticale richting. In het geval dat met kritische elementen wordt ontworpen, wordt echter niet automatisch voldaan aan de eisen uit de norm met betrekking tot de toepassing van effectieve trekbanden en/of het creëren van een tweede draagweg, bij het bezwijken van een willekeurig element. Aanvullend hierop moeten de aansluitingen tussen de vloeren en stabiliserende kernen en/of wanden dus alsnog worden voorzien van effec- tieve trekbanden en/of een tweede draagweg, om de construc- tieve samenhang te waarborgen.   Mede vanwege bovenstaand gegeven kan worden geconclu - deerd dat de toepassing van kritische elementen niet geheel effectief is om de robuustheid van constructies te verbeteren. Dit geldt tevens voor de waarde van de buitengewone belasting van 34 kN/m 2 waarmee moet worden gerekend. Vooral kolom- men zijn vaak al zonder verdere aanpassingen tegen deze belas- ting bestand. Dit is zeker het geval bij hoogbouwconstructies waarop grote verticale en horizontale belastingen werken.     Vergelijking met buitenlandse regelgeving De regels in de Eurocodes zijn deels gebaseerd op bestaande Britse regels, waar de basis voor het ontwerpen tegen voort- schrijdende instorting is gelegd. In tegenstelling tot de Eurocodes zijn er in andere buitenlandse normen specifiekere rekenregels beschikbaar voor het ontwerpen van een tweede draagweg. Met Tweede draagweg volgens de norm Michelle Kars MSc Goudstikker - de Vries 1 De recent in het nieuws verschenen Metropolegarage in Almere bestaat uit een prefab-betonconstructie met balken en kolommen Afstudeerstudie Michelle Kars is afgestudeerd aan de Hogeschool van Amsterdam voor de Master in Structural Engineering met de studie 'Tweede draagweg binnen een geprefabriceerde betonconstructie op basis van balken en kolommen'. In de bege - leidingscommissie hadden zitting ir. M.P. Horikx, ir. R.A.J.M. Mom (beiden HvA) en ir. A.G. van der Sluis RO (Van Rossum). 1 Tweede draagweg volgens de norm 8 2018 54 2 Stroomdiagram uit de GSA-richtlijnen [5] 3 Locaties van te verwijderen uitwendige kolommen volgens de GSA-richtlijnen [5] 4 Locaties van te verwijderen inwendige kolommen volgens de GSA-richtlijnen [5] past. Er wordt onderscheid gemaakt in nieuwbouw en bestaande bouw, waarbij voor nieuwbouw wordt gestuurd op het reduceren van de kans op voortschrijdende instorting, terwijl de richtlijnen voor bestaande bouw gericht zijn op het beoordelen van de kans op voortschrijdende instorting. Er wordt overigens geen onder - scheid gemaakt in verschillende soorten belastingen, maar wel in de veiligheidsklassen van een gebouw: ? FSL I en II weinig gevolgen bij bezwijken; ? FSL III en IV middelgrote gevolgen bij bezwijken; ? FSL V grote gevolgen bij bezwijken.   Veiligheidsklasse I, II, III en IV zijn vergelijkbaar met respec- tievelijk gevolgklasse 1, 2a, 2b en 3 zoals deze in de Eurocodes worden vermeld. Naast deze veiligheidsklassen kent de Noord- Amerikaanse norm nog een extra veiligheidsklasse, FSL V, geldend voor gebouwen met de grootste risico's op bijvoorbeeld een terroristische aanslag, zoals het Witte Huis.   Ontwerpstrategieën In de Noord-Amerikaanse richtlijnen wordt onderscheid gemaakt in directe en indirecte ontwerpstrategieën om het risico op voortschrijdende instorting te verkleinen. Deze komen overeen met de constructieve maatregelen zoals in NTA 4614-3 [11] benoemd, voor het beperken van het lokaal bezwij- ken door een onbekende oorzaak. De directe ontwerpstrate- gieën zijn gericht op het voorkomen van voortschrijdende instorting gedurende het ontwerpproces, waarbij het ontwer - pen van een tweede draagweg en kritische elementen als oplos- sing worden gegeven. De indirecte ontwerpstrategieën schrijven ontwerp- en detailleringsregels voor om een mini- mumniveau van sterkte, continuïteit en ductiliteit voor belang- rijke constructie-elementen te bereiken. Het gebruik van horizontale en verticale trekbanden valt hier ook onder.   Naast de genoemde directe en indirecte ontwerpstrategieën om de weerstand tegen voortschrijdende instorting te vergroten, kan dit ook met het beheersen van het risico op buitengewone belastingen. Deze risicobeheersing kan plaatsvinden door het verwijderen van het risico op een buitengewone belasting of het treffen van voorzieningen om de constructie te beschermen tegen het risico. Dit komt overeen met de ontwerpstrategieën voor bekende buitengewone belastingen die in de Eurocode staan beschreven.   Analysemethode Volgens de GSA-richtlijnen kunnen drie typen van analyses worden toegepast om de constructie te analyseren op de moge - lijkheden van een tweede draagweg: 1. statisch lineair-elastische methode; 2. statisch niet-lineaire methode; 3. dynamisch niet-lineaire methode. name de Noord-Amerikaanse regelgeving zou als goed uitgangs- punt kunnen dienen voor de regelgeving in Nederland.   GSA- en UFC-richtlijnen In de Verenigde Staten wordt veel gerekend met normen die specifiek gericht zijn op het optreden van voortschrijdende instorting ten gevolge van het plotselinge bezwijken van dragende constructie-elementen. Hierbij ligt de nadruk op het instorten van federale gebouwen, vanwege het risico op terro- ristische aanslagen. Om gebouwen hiertegen te beschermen zijn speciale normen opgesteld, waaronder de ASCE-richtlijnen [1]. De eis die hierin aan constructies wordt gesteld, is gelijk aan die in de Eurocodes. Naast de ASCE-richtlijnen, die voornamelijk algemene oplos- singen geven, zijn de belangrijkste richtlijnen met betrekking tot het ontwerpen tegen voortschrijdende instorting, de General Services Administration (GSA) Guidelines [4, 5] en de Unified Facilities Criteria (UFC) [12]. Voor alle betrokken partijen bij nieuwbouw en verbouw is het volgen van de GSA- richtlijnen verplicht. De UFC-richtlijnen zijn voornamelijk bedoeld voor militaire gebouwen, maar komen in grote lijnen overeen met de GSA-richtlijnen.   Door het volgen van een stroomdiagram (fig. 2) kan worden bepaald in hoeverre de GSA-richtlijnen moeten worden toege- toepasbaarheid van de GSA- richtlijnen tegen voortschrijdende instorting nieuwbouw of aanbouw veiligheidsklasse FSL bestaand gebouw ondergaat het gebouw een grote modernisatie? ja heeft het gebouw 4 verdiepingen of meer? toepasbaar FSL I & II niet toepasbaar ja nee nee niet toepasbaar toepasbaar niet toepasbaar FSL III & IV FSL V 2 Tweede draagweg volgens de norm 8 2018 55      Voorstel nieuwe regelgeving Geconcludeerd moet worden dat in de huidige regelgeving eenduidige regels met betrekking tot het ontwerpen van een tweede draagweg ontbreken. Er zijn namelijk geen handvatten, ofwel prestatie-eisen, waaraan de diverse maatregelen voor een tweede draagweg binnen een gebouwontwerp kunnen worden getoetst. In het afstudeeronderzoek zijn daarom enkele aanbe- velingen gedaan.   Allereerst moeten hiertoe de ontwerpstrategieën per gevolg- klasse nader worden beschouwd. Aanbevolen wordt om, voor alle constructies waarvoor een tweede draagweg wordt ontwor - pen, voorafgaand een risicoanalyse van de hoofddraagcon- structie te maken, en dus niet specifiek voor gebouwen in gevolgklasse 3. Hiermee kan worden vastgesteld welke constructie-elementen risico lopen op bezwijken en welke tweededraagwegmechanismen hierbij mogelijk zijn. Voor het bepalen van de te verwijderen elementen kunnen hierbij de in Amerika geldende GSA-richtlijnen worden gehanteerd.   Een tweede voorstel is om het Bouwbesluit te herzien en hierin de eisen, zoals deze worden gesteld in de Eurocodes, te verwer - ken. Hierbij is het met name van belang dat het beoordelen van de effecten van onbekende oorzaken wordt benoemd en dat er onderscheid wordt gemaakt in verschillende gevolgklassen. Verder zal er een eenduidige beschrijving van de omvang van de schade moeten worden opgesteld, eventueel onderverdeeld in de verschillende gevolgklassen, zoals voorgesteld door Wijte [13].   Naast het verwerken van diverse regels uit de Eurocodes in het Bouwbesluit, zal er in de Nederlandse normering een uitspraak moeten worden gedaan over de mogelijkheden het dynamische gedrag, ten gevolge van het wegvallen van een afzonderlijk constructie-element, binnen constructies mee te nemen. Hierbij kan bijvoorbeeld onderscheid worden gemaakt in de   Bij elk van deze drie analysevormen is het verplicht het dyna- mische gedrag ten gevolge van het plotseling wegvallen van een element in rekening te brengen. In de Nederlandse normen is dit uitsluitend verplicht voor constructies in klasse CC3. Wanneer met behulp van een statisch lineair-elastische methode een tweededraagweganalyse wordt gedaan voor een lagere gevolgklasse, kan het dynamische gedrag dus buiten beschouwing worden gelaten.   In de GSA-richtlijnen wordt het dynamische gedrag bij de stati- sche lineaire en niet-lineaire methode meegenomen door een vergrotingsfactor in de belastingscombinaties mee te nemen. Deze dient om de dynamische krachten ten gevolge van het bezwijken van een constructie-element om te zetten naar een statische belasting. De waarde van deze factor is afhankelijk van de gekozen ontwerpmethode (vervormingsgestuurd of krachtsgestuurd) en het materiaal van het beschouwde constructie-element. De vergrotingsfactor heeft een maximale waarde van 2,0.   Waar de Nederlandse regelgeving stelt dat elke dragende kolom of een willekeurig deel van een dragende wand fictief moet worden verwijderd om een tweededraagweganalyse uit te voeren, wordt dit in de Amerikaanse normen gedetailleerder omschreven. Hierin wordt onderscheid gemaakt in de veilig- heidsklassen en inwendige- en uitwendige elementen. In figuur 3 en 4 zijn de locaties van de te verwijderen kolommen voor gebouwen in veiligheidsklasse FSL III en IV weergegeven. Dit hoeft uitsluitend op de eerste verdieping boven het maaiveld en op eventueel afwijkende verdiepingen. Aanvulling hierop is dat alle uit- en inwendige elementen in parkeergarages, laadruim- ten en ruimten waar een ongecontroleerde toegang van publiek is, fictief moeten worden verwijderd. Voor gebouwen in veilig- heidsklasse FSL V geldt dat alle elementen op elke verdieping fictief moeten worden verwijderd. vergelijkbare kolommen lang zijde vergelijkbare kolommen korte zijde locaties van de te verwijderen kolommen 3 vergelijkbare kolommen korte zijde vergelijkbare kolommen lang zijde locaties van de te verwijderen kolommen ruimte met ongecon- troleerde toegang voor publiek 4 Tweede draagweg volgens de norm 8 2018 56  Mogelijkheden tweede draagweg Tweededraagwegmechanismen zijn bij elk type constructie mogelijk. In het afstudeeronderzoek zijn enkele mogelijke tweededraagwegmechanismen voor een prefab-betonconstruc- tie op basis van balken en kolommen onderzocht. Dit type constructies vereist extra aandacht bij het ontwerpen van een tweede draagweg, aangezien het veelal statisch bepaalde constructies betreft. Hierbij is vaak onvoldoende samenhang aanwezig en is geen herverdeling van krachten mogelijk wanneer een constructie-element bezwijkt. Aan de hand van het onderzoek worden in het navolgende een aantal constructieve methoden benoemd waarmee een tweede draagweg binnen dit type constructies kan worden gereali- seerd, ongeacht de positie van het bezweken element.   Membraanwerking Bij in het werk gestorte constructies kan membraanwerking relatief eenvoudig worden gerealiseerd door middel van het toepassen van vloerwapening in twee richtingen. Aangezien bij prefab-betoncon - structies veelal in één richting dragende prefab vloeren worden toegepast, moet op een andere wijze de ontstane uitkraging bij het wegvallen van een element worden opgevangen. Dit kan door het toepassen van een gewapende druklaag. Een goede verankering van de druklaag met de vloer is hierbij wel noodzakelijk.   Liggers over meerdere steunpunten Door het ontwerpen van statisch onbepaalde constructies kan op een relatief eenvoudige wijze een tweede draagweg worden gerealiseerd. Door bijvoorbeeld liggers over meerdere steun- punten toe te passen, kunnen de liggers zelf het beschadigde gebied overspannen wanneer een kolom wegvalt. Er zijn dan geen extra constructieonderdelen benodigd. Een manier om dit te realiseren, is door de veel gebruikte nokoplegging ter plaatse van de kolomaansluiting te verplaatsen naar het momentennul- punt van de ligger (fig. 5).   Ongeschoorde raamwerken Het toepassen van ongeschoorde raamwerken is tevens een manier om een statisch onbepaalde constructie te creëren. Het gaat dan met name om raamwerken met momentvaste knopen en niet zozeer ingeklemde kolommen in de fundering, aange- zien dit alleen mogelijk is voor gebouwen met een beperkte hoogte en relatief kleine beukmaten. Om een goed beeld te krijgen van de optredende verplaatsin- gen en het krachtenverloop is het wel van belang om niet-line- air te rekenen, waarbij de stijfheid van elk constructie-element en elke belastingssituatie in acht moeten worden genomen. Naast het uitsluitend toepassen van ongeschoorde raamwerken is het ook mogelijk dit te combineren met bijvoorbeeld het laten verspringen van de vloeroverspanningsrichting en het toepassen van liggers over meerdere steunpunten.   drie analysemethoden uit de GSA-richtlijnen, waarbij per methode wordt benoemd hoe het dynamische gedrag in reke- ning kan worden gebracht. Het meenemen van een vergro- tingsfactor in de belastingscombinaties kan hierin een oplossing zijn.   Bij het meenemen van het dynamische gedrag kan tevens direct onderscheid worden gemaakt in vervormingsgestuurd of krachtsgestuurd ontwerpen, aangezien bij de prestatie-eisen van een gebouw de ontwerpmethode een grote rol speelt. Voor bijvoorbeeld het activeren van trekbandwapening is een kriti- sche zakking benodigd. De huidige normen gaan ervan uit dat deze zakking kan optreden, zonder daarbij eisen te stellen aan de vervormings- en rotatiecapaciteit van de verschillende verbindingen. Wanneer een constructie echter krachtsgestuurd is ontworpen en de verbindingen niet of nauwelijks kunnen roteren, zal deze zakking niet op kunnen treden. In dat geval zal dan ook geen trekbandwerking optreden.   Om de effectiviteit van de trekbanden te vergroten, zal tevens in de regelgeving onderscheid moeten worden gemaakt in verschillende gevolgklassen of optredende belastingen die op de constructie aangrijpen. Eenduidige regels in de diverse Eurocodes is hierbij essentieel.   Verder wordt aanbevolen om in ieder geval voor gebouwen in gevolgklasse CC2b en CC3 een combinatie van de toepassing van trekbanden en een tweede draagweg toe te passen, aange- zien het uitsluitend toepassen van trekbanden over het alge- meen alleen de robuustheid van constructies vergroot. De veiligheid die met het creëren van een tweede draagweg in een constructie wordt ingebouwd, is vele malen groter dan bij het uitsluitend toepassen van horizontale en verticale trekbanden. Het is daarom ook onjuist de toepassing van trekbanden als alternatief te zien voor het ontwerpen van een tweede draag- weg.   Tot slot wordt aanbevolen meer onderzoek te verrichten naar de optredende waarde van de belasting bij de mogelijke buiten- gewone situaties. Het toepassen van kritische elementen wordt nu namelijk als alternatief voor een tweede draagweg beschouwd, terwijl gebleken is dat het effect van deze elemen- ten beperkt is. Pas na het analyseren van de mogelijke buiten- gewone belastingen en het bepalen van de waarde van deze belasting kan met zekerheid worden gesteld dat het ontwerpen met kritische elementen de veiligheid van een constructie vergroot. Overigens is het wel van belang dat gedurende de bouw van kritische elementen, en dan met name bij gebouwen in gevolgklasse CC3, extra controles op de bouw worden uitge- voerd om zeker te zijn dat deze veiligheid ook echt wordt aangebracht. Tweede draagweg volgens de norm 8 2018 57 5 Oorspronkelijk (a) en aangepast (b) detail van de balkoplegging [3] ? LITERATUUR 1 ASCE (2013). ASCE/SEI 7-10: Minimum design loads for buildings and other structures. Reston, Virginia, Verenigde Staten van Amerika: American Society of Civil Engineers. 2 Bouwbesluit 2012. (2017, 01 januari). Geraadpleegd van http:// www.bouwbesluitonline.nl/Inhoud/docs/wet/bb2012. 3 Fib. (2008). Fib bulletin No. 43: Structural connections for precast concrete buildings. Lausanne, Zwitserland: Fédération internatio - nale du béton (fib). 4 GSA (2003). Progressive collapse analysis and design guidelines for new federal office buildings and major modernization projects. Washington, D.C., Verenigde Staten van Amerika: General Service Administration. 5 GSA (2013). Alternate path analysis and design guidelines for progressive collapse resistance. Washington, D.C., Verenigde Staten van Amerika: General Service Administration. 6 NEN (2005). NEN 6700: Technische grondslagen voor bouwcon- structies ? TGB 1990 ? Algemene basiseisen. Nederland: Nederlands Normalisatie-instituut. 7 NEN (2007). NEN 6702: Technische grondslagen voor bouwcon- structies ? TGB 1990 ? Belastingen en vervormingen. Nederland: Nederlands Normalisatie-instituut. 8 NEN (2011). NEN-EN 1990: Eurocode 0: Grondslagen van het constructief ontwerp. Nederland: Nederlands Normalisatie-instituut. 9 NEN (2011). NEN-EN 1991-1-7: Eurocode 1: Belastingen op construc- ties ? Deel 1-7: Algemene belastingen ? Buitengewone belastingen: stootbelastingen en ontploffingen. Nederland: Nederlands Normali- satie-instituut. 10 NEN (2011). NEN-EN 1992-1-1: Eurocode 2: Ontwerp en berekening van betonconstructies ? Deel 1-1: Algemene regels en regels voor gebouwen. Nederland: Nederlands Normalisatie-instituut. 11 NEN (2012). NTA 4614-3: Convenant hoogbouw ? Deel 3: Construc- tieve veiligheid. Nederland: Nederlands Normalisatie-instituut. 12 U.S. Department of Defence (DoD) (2016). Design of buildings to resist progressive collapse. Washington, D.C., Verenigde Staten van Amerika: Unified Facilities Criteria (UFC). 13 Wijte, S. (2015). Eisen aan robuustheid: Regelgeving ten aanzien van robuustheid niet eenduidig; verandering op komst. Cement 2015/4. Overdimensionering Overdimensionering is niet specifiek een methode om een tweede draagweg te creëren, maar het draagt wel bij aan het creëren van voldoende robuustheid in een constructie. Er wordt dan ook aanbevolen constructies niet volledig 'uit te knijpen'. Dit houdt in dat bijvoorbeeld in dakbalken best dezelfde wapening mag worden toegepast als in vloerbalken, ondanks de vaak lagere belasting. Het toepassen van dikkere wanden of kolommen kan ook als oplossing dienen, waarbij deze als kritisch element beschouwd kunnen worden. Een goed plattegrondontwerp Bij het ontwerpen van trekbandwapening is het van belang dat de optredende horizontale kracht in de trekband evenwicht kan maken. Wijte [13] concludeert in zijn artikel dat dit bij veel raamwerkconstructies in Nederland niet mogelijk is, door het beperkte aantal dwarswanden dat wordt toegepast. Dit is ook een van de redenen waarom de toepassing van trekbandwape- ning niet altijd effectief is. Een goed plattegrondontwerp is dan ook essentieel bij het ontwerpen tegen voortschrijdende instor - ting. In Groot-Brittannië wordt daarom het toepassen van voldoende dwarswanden aanbevolen om voldoende samen - hang in een constructie aan te brengen en daarmee de robuust- heid te vergroten. Dit is zeker een punt dat ook in de Nederlandse normen meegenomen mag worden.     Tot slot Optimalisatie van de huidige regelgeving is nodig om voldoende robuustheid te creëren en voortschrijdende instor - ting van constructies te voorkomen. Duidelijke constructieve oplossingen en samenhang binnen de Nederlandse normen zijn hierbij essentieel. Met voorgaande voorstellen is hier alvast een goede basis voor gelegd. ? 5a 5b Tweede draagweg volgens de norm 8 2018